कालयवन आनी जरासंध ह्या दोगांयनी ह्या वेळार कृष्णाचेर घुरी घाल्ली. कृष्ण जरासंधाच्या हाताक लागलोना आनी कालयवन हाका भियेल्ल्याचें निमित्त करून तो गोमंत पर्वतावयले एके होवरेंत लिपून रावलो. थंय मुचकुंद हो राजा न्हिदिल्लो. ताका कृष्ण समजून कालयवनान खोंट मारून उठ्य्लो. पूण मुचकुंदान दोळे उगडटकच ताच्या तेजान कालयवन भस्म जालो. जरासंधान गोमंत पर्वतावयल्या रानाक उजो लायलो आनी कृष्ण आनी बलराम त्या उज्यांत हुलपून मेले अशें समजून तो पर्थून गेलो. कृष्ण दुसरेवटेन सुरक्षितपणान व्दारकेक पावलो.
विदर्भ राजा भीष्मक हाची धूब रुक्मिणी हिका तिच्या मोगाचो आदर करून कृष्णान उबारून व्हेली आनी तो तिचेकडेन लग्न जालो. ह्या वेळार रूक्मी हो तिचो भाव आनी तिच्या स्वयंवराक जमिल्ले हेर राजा कृष्णाकडेन झुजूंक आयले. कृष्णान तांचो सगळ्यांचो पराभव केलो. ह्या पयल्या लग्ना उपरांत कृष्णान जांबवंती, सत्यभामा, कालिंदा, मित्रविंदा, सत्या, भद्रा आनी लक्ष्मणा हांचेयवांगडा लग्ना केलीं. ह्यो कृष्णाच्यो अष्टनायिका जावन आसात. फुडें प्राहज्योतिषपुरच्या नरकासुराक मारून उडोवन ताणें बंदी केल्ल्या सोळा हजार बायलांची मुक्तताय करून तांचेकडेन लग्नां केलीं.
कृष्णाची पांडवांकडेन भेट द्रौपदीस्वयंवराच्या वेळार जाली. द्रौपदीक स्वययंवरांत अर्जुनान जिखल्याउपरांत कृष्णान तांकां बरीच संपत्ती दिली आनी पुराय यादवसत्तेचो तेंको दिलो. आपली भयण सुभद्रा हिचें लग्न अर्जुनावांगडा करून दिवन कृष्णान पांडावांकडेन नवें नातें जोडलें. भीमाच्या हातांतल्यान ताणें बळिश्ट जरासंधाक मारून उडयलो. युधिष्ठिराच्या राजसूय यज्ञांत कृष्णाक अग्रपूजेचो मान मेळिल्ल्यान शिशुपालान ताचो अपमान केलो. हाचेपयलीं शिशुपालाचो णव्याण्ण्व अपरध माफ केल्ल्या कृष्णान ताका मारून उडयलो आनी शाल्व, दंतवक्र, विदूरथ ह्या शिशुपालाच्या इश्ट राजांकूय मारून उडयले. कौरव-पांडवाच्या द्युतावेळार युधिष्ठिरान द्रौपदीक पणाक लायली आनी तो हरलो. ह्या वेळार दु:शासनान तिचें वस्त्रहरण करतना कृष्णान तिका वस्त्रां दिवन तिची लज राखली.
पांडवांचो वनवास सोंपतकच कौरवांनी तांकां राज्याचो वांटो दिवचो आनी झूज जावचे न्हय म्हूण कृष्णान शिष्टाय केली. निमाणे जेन्ना झुज जालें तेन्ना कृष्णान पांडवाचो पाखो घेतलो आनी आपलें नारायणी नांवाचें सैन्य कौरवांवटेनच्यान झुजूंक धाडलें. महाभारतांतल्य झुजांत कृष्ण अर्जुनाचो सारथी जालो आनी झुजावेळार संभ्रमित जाल्ल्या अर्जुनाक तत्वगिन्यानयुक्त गीतेचो उपदेश करून ताका कर्तव्याक प्रवृत्त केलो. ताच्या मोलादीक मार्गदर्शनाउपरांत पांडाव झुजांत जैतिवंत जाले.
यादवांभितर कलह जावन तांणी उन्मत्तपणान एकामेकांक मारूंक सुरवात केल्या उपरांत बलरामन आपले कुडीचो त्याग केलो. कृष्णाक आपलो अवतार सोंपत आयिल्ल्याची जाणवीकाय जाल्ली. एक दीस अश्वत्थ रूखापोंदा उजवे मांडयेर दावो पांय दवरून बशिल्ल्या कृष्णाचेर एका पारध्यान हरण समजून बाण मारलो तेन्ना कृष्णान संवसाराचो त्याग केलो.
कृष्णाविशीं पोरन्यो साहित्यांतल्यान तरेतरेचें वर्णन वाचूंक मेळटा. आनी विंगड विंगड विव्दानांनी वेगवेगळ्या पध्दतीन ताच्या चरित्राचें फोडणीशी केलां. कांय जाणांच्या मतान तो लोकोतर इतिहासिक मनीस जाल्ल्यान ताका देवपण मेळ्ळें. ताणें आपल्या अवराताच्या काळखंडांत दैत्यांक मारून उडोवप, कालियामर्दन, गोवर्धन पर्वत उखलून धरप असल्या प्रसंगांतल्यान अदभुतपण मेळयलें. ह्या प्रसंगांतलीं प्रतीकां पयस करून तांचो लौकिक अर्थ स्पश्ट करपाचोय वावर बर्याच जाणकारांनी केला. कृष्णाची अलौकिक बुध्द, सोबीतकाय, कुडीचें बळगें, प्रसंगावधान, शौर्य, कुशळताय, वक्तृत्व, मुत्सदीपणा हांचेर आनी ताच्या निस्पृह वृत्तीवांगडाच कावेबाज राजकारण आनी वेव्हारीक शाणेपणाचेर बरीच बरपावळ जाल्या, उंचेल्या पांवड्यावयली तात्विक विचारसंपदा ताचे भगवद्गीतेंतल्या तत्वगिन्यांनांतल्यान दिसता. तातूंत उपनिषदांचो आनी पूर्विल्ल्या तत्वप्रणालींचो सगळो आपरोस दिश्टी पडटा. गोवर्धन पूजेसारक्या प्रसंगावेळार ताणें दाखयिल्ली सुदारक वृत्ती आनी समाजधारणेखातीर वैदिक आनी वेदपूर्व अशा दोनय परंपरांचो समन्वय, ह्यो गजाली ताका हिंदू धर्मांतल्या देवांमदीं म्हत्वाची सुवात दितात.
- - लक्ष्मण पित्रे
कृष्णन, सर कार्यमणिक्कम श्रीनिवास:
(जल्म: ३ डिसेंबर १८९८, वत्रप – तमिळनाडू; मरण: १४ जून १९६१, दिल्ली).
नामनेचो भारतीय पदार्थविज्ञानशास्त्रज्ञ. ताणें आपलें शिकप तिरुपती, श्रीरंगम आनी मद्रास हांगा पुराय केले. मद्रास विद्यापीठाची एम्. ए. आनी डी. एस्सी. ह्यो पदव्यो ताणें जोडल्यो.
मद्रासचे ख्रिश्चन कॉलेजींत कांय काळ शिक्षकाचें काम केल्या उपरांत नामनेचो शास्त्रज्ञ सी. व्ही. रमण हाचो सहाय्यक म्हूण ताका नेमलो (१९२३ - १९२८). १९२९ ते १९३३ ह्या काळांत डाक्का विद्यांपीठांत पदार्थविज्ञान शास्त्राचो रीडर म्हूण ताणें काम केलें, त्या उपरांत कलकत्याचे इंडियन असोसिएशन फॉर द कल्टिव्हेशन ऑफ सायन्स हे संस्थेंत प्राध्यापक म्हूण ताची नेमणूक जाली. १९४२ त, अलाहबाद विद्यांपीठांत पदार्थविज्ञानशास्त्राच्या प्राध्यापकपदाचेर ताची वेंचणूक जाली. १९४७ ते १९६१ मेरेन दिल्लीच्या ‘नॅशनल फिजिकल लॅबोरेटरीचो’ संचालक म्हूण ताणें खूब म्हत्वाचो वावर केलो. ह्या काळांत तो ॲटोमीक एनर्जी कमिशनाचो वांगडी आसलो.
रमण हाच्या हाताखाला कृष्णम हाणें प्रकाशकी आनी रेणवीय भौतिकी ह्या शाखांनी संशोधन केलें. ‘रमण परिणाम’ ह्या रमण हाच्या नामनेच्या सोदाच्या संशोधनांत कृष्णनाचो पालव मोलाचो आशिल्लो. रेणूंतली चुंबकीय ग्रहण क्षमता आनी चुंबकीय विषमदिकता (Anisotrohy) (विंगड विंगड अक्षांच्या दिकांत विंगड विंगड गुणधर्म आसप) हाच्या सूक्ष्म मापनाखातीर तांणी जायतीं उपकरणां आनी यांत्रिक येवजण तयार केल्ल्यो आनी ताच्या आदारान प्रतिचुंबकीय (Diamagnetic) आनी समचुंबकीय (Paramagnetic) स्फटिकरूप द्रव्यांच्या विषमदिकतेसंबंदी म्हत्वाची निरिक्षणां नोंदल्यांत. ह्या ताच्या वावराक लागून स्फटिकरूप पदार्थाच्या आंतररचनेचो अभ्यास करपाखातीर क्ष-किरण पध्दत सोडून एक नवी पध्दत सांपडली. ह्या ताच्या संशोधनाची म्हायती इंग्लंडाच्या रॉयल सोसायटीच्या नेमाळ्यांत तशेंच अमेरिकेच्या फिकीकल रिव्ह्यु भितर उजवाडाक आयली आनी कृष्णनाक संवसारभर कीर्त मेळ्ळी.
कृष्णनाच्या संशोधनाचो विंगड विंगड मळार भोवमान जावन ताका जायत्यो तस्त्रीपो आनी मानाच्यो सुवाती फाव जाल्यो.
१९३९ त कॅव्हँडिश प्रयोगशाळा, रॉयल इन्स्टिट्यूशन आनी स्ट्रासबर्ग हांगाच्या संवसारीक चुंबकत्व परिसंवादांत व्याख्यानां दिवपाक ताका आपयलो. १९४० त रॉयल सोसायटीचो वांगडी म्हूण ताची वेंचणूक जाली. १९४० त इंडियन सायन्स काँग्रेसच्या भौतिकी विभागाचो तो मुखेल आसलो. १९४१ त ताका कृष्ण राजेंद्र ज्युबिली भांगरापदक मेळ्ळें. १९४६ त ताणें ‘सर’ ही पदवी मेळयली. १९५३ त अलाहबाद हांगा भरिल्ल्या सायन्स काँग्रेसच्या परिशदेचो तो अध्यक्ष आसलो. त्याच वर्सा भारताच्या नॅशनल ॲकॅडेमी ऑफ सायन्सचें वांगडीपण आनी भारत सरकाराची पद्मभूषण तस्त्रीप मेळ्ळी. तेउपरांत १९५६ त अमेरिकेच्या नॅशनल ॲकॅडेमी ऑफ सायन्सेसचें वांगडीपण मेळ्ळें. १९५८ त भटनागर यादस्तीक पदक ताका भेटयलें.
- - कों. वि. सं. मं.
केंकरे, चंद्रकांत (दत्ताराम) वैकुंठ शेणवी:
(जल्म: २९ सप्टेंबर १९३०, शिरोडें - फोंडें).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें एस्. एस्. सी. मेरेन शिक्षण घेतलें. ‘राष्ट्रीय काँग्रेस गोंय’ संघटनेचो तो वांगडी आसलो. १९४५ ते १९५३
