सोंपतकच कृतिवास गौडेश्वराच्या दरबारांत गेलो. गौडेश्वर राजाचे आज्ञेन कृतिवासान बंगाली भाशेंत ‘श्रीराम पाचाली’ हें रामायण रचलें. ‘पाँचाली’ ह्या पोरन्या बंगाली गीतप्रकाराचें अनुसरण करून, रामकथेचेर रचिल्लें तें एक स्वतंत्र लोककाव्य आसा.
कृतिवासाच्या रामायणापयलीं बंगालांत रामकथेचो प्रसंग, व्यक्ती आनी वर्णनां हांच्यो काणयो लोकांच्या तोंडांत घोळटाल्यो. ताचेंच परिष्कृत रूप ‘श्रीराम पाँचाली’ त दिसून येता. वाल्मीकिरामायण, कालिकापुराण, अध्यात्मरामायण, अद्भूतरामायण आनी हेर संस्कृत रामायणांचो अभ्यास करून कृतिवासान बंगाली पद्यांत रामायणाचें स्वैर रूपांतर केलां. ताणें आपली कल्पनाशक्त आनी काव्यप्रतिभा वापरून रामायणांतल्या कांय प्रसंगांचें चित्रण मूळ रामकाथेपरस वेगळ्या रूपांत केलां.
वाल्मीकीचो राम क्षत्रिय वीर, शूर आनी अव्दितीय आसा जाल्यार कृतिवासाचो राम कोमल आसा. तुलसीदासान रामाक आदर्श पुरुषोत्तम केला जाल्यार कृतिवासान ताका मानवी गुणांनी अलंकृत केला. कृतिवासाचो राम अस्सल बंगाली. मध्ययुगीन बंगाली भोवजनांच्यो आशा-आकांक्षा, सुख-दुख्खां, रीतीरिवाज, जीणेचे आदर्श आनी तांची भावजीण हें सगळें ह्या महालोककाव्यांत प्रगट जालां. कृतिरामायणांतलीं पात्रां चड कोमल, मोवाळ आनी करुणरसप्रधान आसात. वाल्मीकी रामायणांतले उच्च आदर्श मात कृतिवासान आपले रचनेंत आसा तशेच अखंड दवरल्यात. पितृभक्ति, सत्यनिश्ठा, त्याग, प्रजानुरजन, पातिव्रत्य ह्या सगळ्या आदर्शांचो सफलतेन प्रयोग केला. राम-लक्षमणाचें बंधुप्रेम, कौसल्येचो शोक, सीतेचें सोबीत रूप ह्यो गजाली कृतिवासान मुळापरस चड सरस वर्णिल्यात. त्या काळांत बंगालांत वैष्णव धर्माचें वर्चस्व आशिल्लें. ताका लागून वैष्णव धर्माचो प्रभाव कृतिवासाच्या रामायणाचेर पडिल्लो दिसतात.
देखीक – रावणाचो पूत वीरबाहू रामाकडेन झुजपाचो प्रसंग आयलो तेन्ना किदें करता ताचें वर्णन कृतिवासान अशें केलां –
धरणी लुटाए रहे जुडि दुई कर।
अकिंचने कर दया राम रघुवर॥
अर्थ – धर्तरेचेर लोटांगण घालून आनी दोनूय हात जोडून तो म्हण्टा - ‘हे रघुवर, ह्या गरीबाचेर दया कर.’
कृतिवासाची काव्यशैली सोपी, चित्रमय आनी भावोत्कट आसा. मार्मिक स्वभावचित्रण हें तर ताचें खाशेलेपण. ही शैली सुशिक्षित आनी अशिक्षित ह्या दोगांच्याय अंत:स्कर्णाची पकड घेता. काकुळट, समवेदना, स्नेह, मोग, भक्ती, दाक्षिण्य ह्या गुणांक लागून मनशाभितर देवपण येता. जाल्यार तांय्चा अभावाक लागून मनीस राक्षस जाता, हो विचार कृतिवासान प्रस्तुर काव्यांत परगटायला.
कृतिवासान पंदराव्या शेंकड्यांत रामायणाची रचना केली. पूण सांपडिल्ल्या रामायणांतली भास पंदराव्या शेंकड्यांतल्या भाशेइतली पोरनी दिसना. देखून, कृतिवासाचें रामायण आयज मूळ स्वरूपांत मेळना अशें म्हण्टात. मूळ रामायणाच्यो प्रती करतल्यांनी ताचे भाशेंत खूब बदल केल्यात आसूंक जाय. ताच्या फुडल्या काळांतल्या वैष्णव आनी शाक्त कवींनी तातूंत आपापल्या पंथाच्या विचारांनी भर घाली, अशेंय एक मत आसा. हें काव्य बंगाली समाजांत खूब लोकप्रिय जाल्ल्यान लोकांच्या तोंडातसून ताची भास बदलत गेली, अशेंय एक मत आसा. इतलें जावन लेगीत कृतिवासाच्या मूळ काव्याची शैली आनी ताचो सार आयच्या उपलब्ध प्रतींत कायम आसा.
कृतिवासाचें रामायण बंगालांत खूब लोकप्रिय आसा. बंगाली मनशाची मानसिक आनी नैतिक घडण करपाक जें काव्यग्रंथ कारणीभूत जाले, तातूंत ‘श्रीराम-पाँचाली’ हें काव्य मुखेल आसा. समाजाच्या सगळ्या थरांनी हाचो प्रचार आसा. कृतिवासाची भास सोपी, सादी आनी प्रासादिक आशिल्ल्यान सामान्य लोकांक लेगीत ताचें रसग्रहण सहज जाता.
- - कों. वि. सं. मं.
कृष्ण:
कृष्ण हो विष्णूच्या धा अवतारांपैकीं आठ्वो अवतार अशें मानतात. आपल्या अलौकिक कर्तृत्वान देवपण मेळोवपी कृष्ण ही एक इतिहासीक व्यक्ती आसप शक्य आसा अशें जाणकारांचें मत आसा. कृष्णाचो जल्म सादारणपणान इ.स.प. ३१८५ वर्सा जालो आनी ताचें निर्वाण इ.स.प. ३०६५ वर्सां जालें अशें पुराणांतल्या आदारावयल्यान मानतात. पर्गीटर, पुसाळकर ह्या सारके विव्दान इ.स.प. १४ वें शतमान हो कृष्णाचो काळ मानतात. पुरातत्व संशोधनांत सांपडिल्ली कृष्णाची व्दारका इ.स.प. ३००० वर्सांची अशें एस्. आर. राव हाचें मत आसा.
इतिहासांत कृष्णचे उल्लेख अशे मेळटात: देवकीपुत्र कृष्ण (छांदोग्योपनिषत् ३.७.६); मुळ महाभारत (इ.स.प. ३०० वर्सां); हरिवंश (इ.स.प. दुसरें शतमान); विष्णूपुराणाचो पांचवो अंश (५ वें शतमान), भागवत धावो स्कंद (९ वें शतमान) आनी ब्रम्हवैवर्तपुराण. हातूंतल्यान सांगिल्लें कृष्णचरित्र अशें आसा:
यदुकुलांतल्या वृष्णि वंशांत वसुदेव आनी देवकी हांकां मथुरेंत बंदखणींत श्रावण वद्य अष्टमीचे मध्यानरातीक आठवो पूत जालो तो कृष्ण. आकाशवाणीप्रमाण वासुदेवाचो पूत आपलो घात करीत ह्या भयान यादवराज कंस हाणें आपले भयणीच्या, म्हळ्यार देवकीच्या स भुरग्यांक जिवेशीं मारिल्ली. वासुदेवाचो सातवो पूत बलराम ताची दुसरी बायल रोहिणी हिच्या गर्भांत वाडलो. कृष्ण जल्मल्याउपरांत वासुदेवान ताका यमुना न्हंयचे पलतडी गोकुळांत नंदगोप हाचेकडेन पावयलो. कृष्ण आनी बलराम गोकुळांत आपले मनीस धाडून कृष्णाचो घात करपाचे जायते यत्न केले, पूण ते फळादीक जाले नात. पूतना, शकहासूर, वृषभासुर हांकां कृष्णान मारून उडयले. उपरांत कृष्ण आनी बलराम वयांत येतकच अक्रुराक धाडून धनुर्यागाच्या निमतान मथुरेक हाडून तांकां मारपाचें कंसान येवजिलें. मथुरेक पावतकच कृष्णान कुवलयापीड ह्या हतयाक आनी चांणूर ह्या मल्लाक मारून उडोवन ताणें मथुरेक राज्य कंसाचो बापूय उग्रसेन हाचे सुवाधीन केलें. उपरांत कृष्ण आनी बलराम सांदीपनी ऋषीकडेन वचून वेद-वेदांगां आनी धनुर्वेद शिकले.
मगधाचो सम्राठ जरासंध हो कंसाचो मांव आशिल्लो. कंसाच्या मर्णाचो सूड घेवपाखातीर ताणें अठरा खेप कृष्णाचेर घुरयो घाल्यो. दर फावट कृष्ण आनी बलराम ताचो पराभव करून ताका धांवडावन घालो. निमणे घुरयेवेळार कृष्णान मथुरा सोडून सौराष्ट्रांत व्दारका हांगा नव्या राज्याची थापणूक करून आपल्या राज्यांतले प्रजेक थंय हालयली.
