फाउडेशनचो फेलो (१९५४ - ५५), इलिनॉय विद्यापीठांत भौतिकीचो सहसंशोधक (१९५५ - ५७), ओहायो राज्यांत साहाय्यक प्राध्यापक (१९५७ - ५८) तशेंच ब्राउन विद्यापीठांत सहयोगी प्राध्यापक (१९५८ - ६२) आनी प्राध्यापक (१९६२ - ६६) आशिल्लो. तेभायर तो १९५९ – ६५ त स्लोन रिसर्च फेलो आनी १९६५ – ६६ त गुगेनसहाइम फेलो आशिल्लो. १९६६ सावन ब्राउन विद्यापीठांत तो गॉडर्ड विद्यापीठी प्राध्यापक आसा.
ताणें १९५६ त अशें दाखोवन दिलें की, अतिसंवाही (Super-conductivity) जालकांत electron phonon-electron विनियमांत दोन इलेक्ट्रोनांक पयस दवरपी ‘कुलंब’ (थीर विद्युत्) प्रेरणा ना जाता आनी खाशेले परिस्थितींत फोनॉनांवरवीं एकामेकांचेर क्रिया करपी इलेक्ट्रॉन एकामेकांकडेन बध्द जावन तांची जी जोडी तयार जाता तिका ‘कूपर जोडी’ अशें म्हण्टात. कूपर जोडयेंतलीं इलेक्ट्रॉनांचीं परिवलनां (rotations) आनी संवेग (momentum) एकामेकांच्या आड आसतात. एक ‘कूपर जोडी’ अतिसंवाहक तयार करूंक शकना. बारडीन, कूपर आनी स्क्रीफर हे तिगूय शास्त्रज्ञ इलिनॉय विद्यापीठांत एकठांय काम करीत आसतना, तांणी कूपर हाची कल्पना चड इलेक्ट्रॉनांखातीर कशे तरेन उपेगांत हाडूं येता आनी अतिसंवाही अवस्था कशी तयार जाता, हें दाखोवन दिलें. शून्य तापमानांत चडांत चड इलेक्ट्रॉन जोडयो आसतात आनी तांच्यामदीं मोट्या प्रमाणांत सुसंगती दिसून येता, अशें मत कूपर हाणें परगटायलें. असल्या संवाहकांत विद्युत् प्रवाहाक स्फटिक जालकांतले दोश सोडल्यार आनी कसल्याव रोधाक (resistance) तोंड दिवचें पडना. १९७२ त, कूपर हाका भौतिकशास्त्राचो नोबेल पुरस्कार जॉन बारडीन आनी जॉन स्क्रीफर ह्या शास्त्रज्ञांवांगडा अतिसंवाहक पदार्थांच्या B.C.S. (बारडीन, कूपर आनी स्क्रीफर हांच्या आद्याक्षरांवेल्यान पडिल्लें नांव) सिध्दांताच्या सूत्रीकरणाखातीर मेळ्ळें. १९६८ त ताका नॅशनल ॲकॅडेमी ऑफ सायन्सेसची कॉमस्टॉक तस्त्रीप मेळ्ळी. अणुकेंद्रीय भौतिकी, नीच तापमान भौतिकी, मूलकण भौतिकी, क्षेत्र सिध्दांत ह्या विशयांनीय ताणें केल्लें. संशोधन म्हत्वाचेम आसा.
- - कों. वि. सं. मं.
कूश, पॉलिकार्प:
(जल्म: २६ जानेवारी १९११, ब्लँकेनबर्ग - जर्मनी).
अमेरिजन भौतिकीविज्ञ. ल्हान आसतनाच तो जर्मनी सोडून अमेरिकेक गेलो. क्लीव्हलँड हांगाच्या ‘केस इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी’ आनी ‘इलिनॉय विद्यापीठ’ हांगा शिकप घेतकच ताणें उजवाडाच्या रेणवीय (molecular) वर्णपटविज्ञानाविशीं इलिनॉय विज्ञान विद्यांपीठांत आनी द्रव्यमान (mass) वर्णपटविज्ञानाविशीं मिनेसोटा विद्यांपीठांत संशोधन केलें. १९३७ त कोलंबिया विद्यापीठांत ताची नेमणूक जाली. दुसर्याण म्हाझुजांत ताणें वेस्टिंगहाउस, बेल टेलिफोन लॅबोरेटरी आनी कोलंबिया विद्यापीठ हांगा सूक्ष्नतरंग (microwave) जनित्राविशीं (generator) संशोधन केले. १९६४ सावन तो कोलंबिया विद्यापीठांतूच अध्यापनाचें काम करीत आसा.
राबी, नेल्सन आनी नेफ हांणी १९४७ त हायड्रोजनांतल्या इलेक्ट्रॉनाच्या असंगत आनी अतिसूक्ष्म परस्प्रक्रियेचो सोद लायलो. अणु-शलाकेवरवीं कूश हाणें वेगवेगळ्या अणूंतल्या झीमान परिणामाचो अभ्यास करून इलेक्ट्रोनाच्या असंगत गुणधर्मांचें प्रात्यक्षिक दाखयलें. १९५२ त, ताणें हायड्रोजनांतल्या इलेक्ट्रॉनाच्या चुंबकीय परिबलाचें (moment) आनी अतिसूक्ष्म परस्परक्रियांचे अचूक मेजप केलें. ह्या वावराखातीर विलिस लँब ह्या शास्त्रज्ञावांगडा कूश हाका १९५५ च्या भौतिकशास्त्र विशयाखातीर आशिल्ल्या नोबेल पुरस्काराचो भोवमान फाव जालो. रेडिओ कंप्रता (frequency) शलाका (beam) तंत्रावरवीं ताणें कांय आणवीय, रेणवीय आनी अणुकेंद्रीय गुणृधर्मांचें अचूक आनी खात्रीचें मेजप केलां.
- - कों. वि. सं. मं.
कृतिका:
नखेत्रमाळेतलें तिसरें नखेत्र. हातूंतलो एक चरण (चातुर्थांश) मेष राशींत आनी उरिल्ले तीन चरण वृषभ राशींत आसात, पूण अस्तंत पध्दतीप्रमाण हो पुंज वृषभ ह्या चोम्यांत येता. हातूंत एकदम लागींलागीं पांचवे वा सवे प्रतीचे सात तारे पुंजक्याच्या स्वरुपांत दिसतात.
कार्तिक म्हयन्याचे पुनवेक चंद्र ह्या नखेत्रांत आसता म्हूण त्या म्हयन्याक ‘कार्तिक’ नांव पडलां अशें म्हण्टात. कार्तिकांत हें नखेत्र सांजेचें उदेंतेक उदेता आनी सकाळी अस्तंतेक अस्ताक वता. देखून, रातीचो वेळ कळपाक हाचो आदार मेळटा. फेब्रुवारींत हो पुंज सांजेचो माथ्यार येता. वैदिक साहित्यांत ह्या पुंजांत सात तर पौराणिक साहित्यांत स तारे सांगल्यात. तांची नांवां अशीं – अंबा, दुला, नितत्नी, अभ्रयंती, मेघयंती, वर्षयंती आनी चुपुणिका (तैत्तिरीय ब्रम्हांड: ३.१, ४.१). कार्तिकेयाच्यो स आवयो असो हांचो पुराणांत उल्लेख आसा. हाका बहुला अशे आनीक एक नांव आसा. तैत्तिरीय ब्रम्हांडांत हें पयलें नखेत्र आनी कार्तिक म्हयन्यासावन वर्सारंभ मानला. कारण पांच हजार वर्सांआदीं वसंतसंपात (Vernal Equinox – गतींत वसंत ऋतूंत जंय खगोलीय विषुववृत्त हुंपता तो बिंदू) कृतिका नखेत्रांत आशिल्लो.
ग्रीक पौराणिक कथेंत हातूंतल्यो तारका ह्यो ॲटलासच्यो धुवो असो उल्लेख मेळटा. कृतिकेंतलो ‘अल्सायनी’ हो योग-तारो जावन आसा. होच वृषभांतलो ईटा वा अंबा, जे स तारे फकत दोळ्यांनी दिसतात ते पांचवे प्रतीचे आनी सातवो जो दिसना तो सवो प्रतीच्या णव गिर्यां तलो एक आसा, अशें म्हण्टात. हो पयलीं दिसतालो पूण ल्हवल्हव ताचें तेज उणें जावन तो दिसना जालो. पूण व्हडल्या दूरदर्शकांतल्यान पळेल्यार ह्या १ ० त्रिज्येच्या वर्तुळाचे ल्हानशे सुवातींत ३०० ते ५०० तारे दिसतात. ह्या क्षेत्रांत आशिल्ल्या धुळीवेल्यान परावर्तित जावपी उजवाडाखातीर सद्या ल्हानशा दूरदर्शकांतल्यान लेगीत हो पुंज अभ्रिकेसारको दिसता. ह्या पुंजाचो व्यास १५ उजवाड वर्सां आनी सूर्यकुलासावन हाचें अंतर सुमार ४१० उजवाड वर्सां इतलें आसा.
कृतिका नखेत्राचें मूर्तिध्यान अशें सांगलां:
छागस्था छागवक्त्रास्या पिडगभ्रूकेशलोचना।
सूत्रं शक्तिं बिभ्राणा पीनाड्गजठरारुणा।
कृतिका कीर्तिता चेंय स्वर्णमालाविभूषणा॥
-- (हेमाद्री व्ररखंड)
अर्थ – मेषाचेर (मेंढराचेर) बशिल्ली, मेंढराच्या तोंडाभशेन तोंड आशिल्ली, पिंगश्या वर्णाच्यो भुंवयो, केंस आनी दोळे आशिल्ली, सूत्र आनी शक्त धारणा करपी, धश्टपूश्ट आंग आनी तांबड्या पोटाची तशेंच भांगाराची माळ गळ्यांत घाल्ली अशी कृतिकेची मूर्त करची.
- - कों. वि. सं. मं.
कृतिरामायण:
बंगाली भाशेंतलें पयलेंच रामायण. हें पद्यमय रामायण सात खंडांनी आसून ताचें नांव ‘श्री रामपाँचाली’ अशें आसा. नामनेचो बंगाली कवी कृतिवास ओझा (१२ जानेवारी १३९९ - १४८०) हाणें हें काव्य रचलें. कृतिवासाविशीं पुराय माहिती मेळना. विसाव्या शेंकड्यातले कांय विव्दान नगेंद्रनाथ वसु, दिनेशचंद्र सेन तशेंच नलिनीकांत भट्टशालीन हांकां कृतिवासाची आत्मचरित्राच्या रुपांत कांय हातबरपावळ मेळ्ळी. ताचेवेल्यान कांय माहिती मेळ्ळ्या ती अशी:
कृतिवास हो श्रीहर्ष हाच्या वंशांतलो एकविसावो पुरुश. ताचो जल्म अस्तंत बंगालच्या चोवीस परगण्यांतल्या फुलिया ह्या गावांत एका ब्राम्हण घरांण्यांत जालो. ताचे जाण्टेले यवन- उपद्रव काळांत आपलो गांव सोडून हांगा आयिल्ले. ताच्या आज्य़ाचें नांव – मुरारी ओझा, बापायचें नांव- वनमाली, आवयचें नांव – मानिका. कृतिवास आनी ताचे ४ भाव हांणी पद्मा न्हंयचे पलतडीं वीरेंद्रभूंयेत शिकप केलें. कृतिवास हो ताचो अध्यापक आचार्य चूडामणि हांचो आवडटो शिष्य आशिल्लो. शिकप
