जमनीचो धनी जाता, अशी कायद्यान ताका मान्यताय मेळ्ळी. पूण हो कायदो गोंयांतल्या ज्युडिशियल कमिशनर कोर्टान भायर उडयलो. ह्या कोर्टाच्या निकालाआड गोंयच्या कुळांनी सद्या भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयांत (Supreme Court) अर्ज केला आनी ताचेर अजून सुनावणी जावपाची आसा.
ह्या कुळकायद्याचो आदार मेळिल्ल्यान बर्याCव कसपी लोकांक आदार मेळूंक पावलो. हो कायदो चालीक लागचेपयलीं तांच्या कश्टांचो चडसो वांटो भाटकाराक पावतालो. आतां तो कसतल्यांक मेळूंक लागलो. तेभायर कसता ते जमनीचो मालकी हक्क मेळूंक पाविल्ल्यान मानसशास्त्रीय नदरेन आंतरिक स्वतंत्रताय मेळ्ळी आनी तेवरवीं कसपाची उमेद वाडून पिकावळीच्या उत्पन्नांत भर पडपाची शक्यताय निर्माण जाली. पूण त्याच वांगडा कांय आळशी कुळांविशीं ह्या कुळाकायद्यांवरवीं मेळील्ल्या आदाराचो विपरित परिणाम जावपाची शक्याताय निर्माण जाल्या. कुळकायद्याप्रमाण पिकावळीचो फकत एक षष्ठांश वांटो खंड म्हूण भाटकाराक आनी पांच षष्ठांश वांटो कसतल्याक मेळपाची तजवीज जाल्ल्यान कसपाकडेन दुर्लक्ष जावपाची शक्यताय आस. हाचेर उपाय म्हूण जमनीच्या कसाप्रामाण ताका लागपी उदक, सारें, हवामान हांचेप्रमाण थाराविक जमनीचें थाराविक अशें उत्पन्न सादारण परिस्थितींत घेवपाक जाय अशा दंडकाचो आस्पाव कुळाकायद्यांक करप शक्य आसा काय कितें, हाचेर विचार जावपाची गरज आसा.
- - ॲड. अमोल थळी
कुळीद:
(मराठी – कुळीथ, हुलगा, कुळथी; हिंदी – कुलथी; गुजराती – कुलीत; कन्नड – हुरूळी; संस्कृत – कुलीथक; इंग्लीश – हॉर्स ग्रॅम, मद्रास ग्रॅम; लॅटीन – डॉलिकॉस बायफ्लोरस; कूळ – लेग्युमिनोजी; उपकूळ – पॅपिलिऑनेटी)
ही सांगो येवपी वाल उश्ण कटिबंध वाठारांत दिश्टी पडटा. ही वाल सुमार एक वर्सभर उरता. तिका ल्हान, हळडुवीं फुलां येतात. तशेंच लांब आनी वांकड्य़ो सांगो जातात, तांचेभितर पांच ते स पिंगश्यो, तांबश्यो वा काळ्यो बियो (कुळीद) आसतात. कुळदाचें पीक चड करून दक्षिण भारतांत काडटात.
लागवड: हे पावसाळी पीक सादे प्रतीचे, काळें, रेंवट आनी फांतराळ जमनींत पिकयतात. जमीन बरी नांगरून तातूंत दर हेक्टराक ५,००० ते ६,००० किग्रॅ. शेण वा कंपोस्ट २५ नायट्रोजन आनी ५० किग्रॅ. फॉस्फरस सारें घालतात. उपरांत, पिकाच्या दोन वळींनी ३० सेंमी. अंतर दवरून हेक्टरांत २५ ते ३० किग्रॅ. बीं रोयतात. ही वाल जमनीचेर पातळटा आनी जमनींतली ओलसाण तिगोवन धरता. फुडें पानां पिकून गळूंक लागतकच सांगो काडून खळ्यार सुकयतात. उपरांत तांची मळणी करून कुळीद काडटात.
उत्पन्न: कुळदाच्या पिकापसून दर हेक्टराक ३५० ते ५०० किग्रॅ. दाणे मेळटात. बरी जतनाय घेवन काडिल्लें पीक हेक्टराक ७५० किग्रॅ. वा चड येवंक शकाता.
उपेग: बायलांचे मासिक पाळयेच्या विकाराचेर कुळदांचो काडो दितात. खेळणी (उचकी), मुळव्याध (बीक) आनी यकृताच्या (फिग्द) दोशांचेर तशेंच जाडाय कमी जावपाक आनी मुतखडो वचपाक कुळीद उपेगी पडटात. दुयेंत मनशाक चड घाम आयल्यार ताचें पीठ सगळ्या आंगाक चोळटात. गंडमाळ आनी गालगुटां ह्या दुयेंसाचेर कुळीद आनी मिरयांचो काडो करून दितात. कुळीद भड्डून, भिजोवन पेंड म्हूण गोरवांक घालतात. जेवणा खाणांतूय कुळीद वापरतात. कुळीदाच्या पिठाचो गोड घालून ‘पिठी’ नांवाचो पातळ गोड पदार्थ करतात. कुळीदाच्या पिठाचें पिठलेंय करतात.
रोग: पानां हळडुवीं वा धवीं जावप, मुळां कुसप असले रोग कुळीदाचे वालीक जातात. तेचपरी ‘यॅलो मोझेइक’ रोगाक लागून पिकाचें प्रमाण बरेंच घटता. ताका आळाबंदा हाडपाक रिगप्रतिबंधक बीं वापरतात. कुळीदाक बरड लागूं येता देखून पुरूमेंताक दवरपाच्या कुळीदाची बरीच जतनाय घेवंची पडटा.
- - कों. वि. सं. मं.
कून, रिखार्ट:
(जल्म: ३ डिसेंबर १९००, व्हिएन्ना; मरण: १ ऑगस्ट १९६७, हायडेल्बर्ग).
जर्मन जीवरसायनशास्त्रज्ञ. मुळावें शिकप व्हिएन्ना हांगा जालें. म्यूनिक विद्यापीठाची डॉक्टरेट (१९२६) पदवी मेळयतकच ताणें व्हिल्श्टेटर ह्या नामनेच्या रसायबशास्त्रज्ञाचचो मदतनीस म्हूण काम केलें. तेउपरांत हायडल्बर्ग हांगाच्या मास्क प्लांक इन्स्टिट्यूटचो संचालक आनी थंयच्या विद्यापीठांत प्राध्यापक म्हूण ताची नेमणूक जाली.
कॅरोटिनॉइड्स (carotenoids) आनी जीवनसत्वां (vitamins) हांच्या संशोधनाखातीर १९३७ त, कून हाका रसायनशास्त्राखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार फाव जालो. पूण जर्मन सरकारान ताका पुरस्कार घेवपाक मना केलो. देखून दुसर्याप म्हाझुजाउपरांत ताणें हो पुरस्कार घेतलो. दीर्घ शृखलेच्या आनी एकांतरित व्दिबंध(conjugated doubel bonds) आशिल्ल्या संयुगांच्या (polyene आनी diphenyl polyene) संरचनेचें ताणें संशोधन केलें. ताणें आठ कॅरोटिनॉइड्स सोदून काडलीं, तीं शुध्द अवस्थेंत मेळयलीं आनी विश्लेशणान तांची संरचना निश्चित केली. कुडींतले साकरेच्या ऑक्सिडीकराणाकडेन (oxidation) संबंदीत आशिल्लें B2 जीवनसत्व म्हळ्यारूच Riboflavin हाची संरचना मांडपाचें कार्य कून आनी पाउल कारर हांणी एकाच वेळार पूण स्वतंत्रपणान केलें. ५३,००० लिटर दुदांतल्यान फकत एक ग्रॅम Riboflavin वेगळें करपाक ताका सगळ्यांत पयलीं यश आयलें. ताणें B6 हें म्हत्वाचें त्वक्शोथनाशक (antidermatitis म्हळ्यार कातीची सूज पयस करपी) जीवनसत्व संयुग वेगळें केलें. जैव आनी वैजकी मळाचेर ह्या जटिल कार्बनी संयुगांचो अभ्यास उपाट म्हत्वाचो थारला. लिबीग्स आनालेन डेर केमी (Liebigs Annalen Der Chemie) ह्या नेंमाळ्याचें ताणें १९४८ सावन संपादन केलें. पास्तर, पॅटर्नो आनी गटे हे पुरस्कार ताणें मेळयले.
- - कों. वि. सं. मं.
कूपमान्स, जालिंग सी:
(जल्म: २८ ऑगस्ट १९१०, ग्रेवलँड, नेदरलँड्स).
एक नामनेचो डच अर्थशास्त्रज्ञ. १९३३ त, ताणें युट्रेच विद्यापीठाची भौतिकशास्त्र आनी गणितशास्त्र ह्या विशयांतली एम्. ए. पदवी मेळयली. १९३६ त, ताणें लेडन विद्यापीठाची डॉक्टरेट मेळयली. १९३८ मेरेन ताणें ‘नेदरलँड्स स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स’ हातूंत अर्थशास्त्राचो अधिव्याख्यातो म्हूण काम केलें. १९३८ – ४० ह्या काळांत ताणें लीग ऑफ नेशन्स, जेनेवा हे संस्थेचो अर्थीक सचिव म्हूण काम केलें. १९४० – ४१ त, प्रिन्स्टन विद्यापीठांत अर्थशास्त्राचो प्राध्यापक म्हूण काम केलें. १९६१ – ६७ ह्या काळांत येल विद्यापीठांतल्या काऊल्स आयोगाचो तो संचालक आशिल्लो.
‘Theory of Optimum allocation of resources’ ह्या विशयाचेर केल्ल्या संशोधनाखातीर ताका १९७५ त, अर्थशास्त्र विशयाखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार लिओनीद कांतोरोविच ह्या रशियन अर्थशास्त्रज्ञावांगडा वांटून मेळ्ळो. जायत्या विद्यापीठांनी ताका मानादीक पदव्यो दिल्यात. ताणें बरयल्लीं कांय पुस्तकां अशीं: ‘Activity Analysis of Production and Allocation’ (1951), ‘Studies in Econometric Methods’ (1953) आनी ‘Three Essays on the State of Economic Service’ (1957).
- - कों. वि. सं. मं.
कूपर, लीअन एन्:
(जल्म: २८ फेब्रुवारी १९३०, न्यूयॉर्क).
अमेरिकन भौतिकीविज्ञ. ताणें कोलंबिया विद्यापीठाच्या सैध्दांतिक ए. बी. (१९५१) आनी ए. एम्. (१९५३) ह्यो पदव्यो मेळयल्यो. १९५४ त ताणें डॉक्टरेट मेळयली. तो प्रिन्स्टन हांगाच्या ‘इन्स्टिट्यूट फॉर ॲडव्हान्स्ड स्टडी’ हे संस्थेत नॅशनल सायन्स
