सिनेट अशा दोन घरांची संसद आशिल्ली. १९६६ त संविधानांत बदल जावन सीनेट आनी लोकसभा एकठांय करून एकच घरांत बसका घेवपी विधीमंडळाची निर्मणी केली. १९६९ त पर्थून संविधानांत बदल जालो. राष्ट्राध्यक्ष हो हांगा राष्ट्राचो मुखेली आसता. राखणेदळांय ताच्याच हाताखाला आसतात. राष्ट्रापतीपदाखातीर वेंचणूक लडयतल्याक ३५ बर्सां पुराय जावचीं पडटात. संसदेची वेंचणूक दर पांच वर्सांनी जाता. हातूंत १५८ वांगडी आसतात, जे वेंचणुकांच्या मार्गांतल्यान संसदेंत पावतात. १२ वांगडी राष्ट्राध्यक्ष नेमता. जरी पक्ष निर्मणी करपाचो हांगाच्या लोकांक हक्क आसलो तरी हालींच्या काळांत हांगा एकाच पक्षाचो नेट आसा. १८ वर्सां पुराय केल्ल्या दरेकल्याक मत दिवपाचो अधिकार आसता.
थळाचो राज्यकारभार प्रांतांतल्यान जाता. देशांत असले आठ प्रांत आसात. व्हडल्या शारांचा प्रशासनाखातीर नगरपालिको आसतात. गांवगिर्या वाठारांनी ‘बाराझ’ नांवांच्यो सरकारी संस्था राज्यकारभार चलयतात. न्यायादानाची पध्दत विंगड् विंगड् पांवड्यांचेर आसा. नायतोबी हांगा सगळ्यांत उंचेल्या पांवड्याचें न्यायालय आसा. नायरोबी हांगा सगळ्यांत उंचेल्या पांवड्याचें न्यायालय आसा.
अर्थीक स्थिती: अर्थीक स्थिती बर्या च प्रमाणांत शेतवडीचेर आदारिल्ली आसा. दुसर्याज म्हाझुजाउपरांत कारखान्यांची वाड जायत आसा. पठारी वाठारांनी काफी, च्या, मको, गंवम् पायरेथ्रम हीं पिकां चड प्रमाणांत जातात, जाल्यार सकयल्या वाठारांनी नाल्ल, काजूम् कापूस, ऊंस चड जाता. शेतांतल्या उत्पन्नावांगडा मसमी, भिकणा, तीळ, बटाट, घेवडे, तेलाच्यो बियो हीं पिकां हवामानाप्रमाण् विंगड विंगड् वाठारांनी जातात. आंबे, हेर ताजीं फळां, फुलां, भाजी-पालो हांची युरोपांत निर्यात जाता.
रानांनी मेळपी बांदपावळीचें आनी मदेराचें लांकूड हांगा बर्याठच प्रमाणांत आसा. पोडो, वॅटल्, सीडर, सायप्रस हे मोव लांकडाचे आनी मुशेरगीम् नुइरीम् मुकेओ, कापूर आनी मुसैसे हे घट लांकडाचे रुख हांगा वाडटात.
खनिज संपत्तीय ह्या देशांत बरीच आसा. मागाडी सरोवरांत सोडा भरपूर मेळटा. तांबे, भांगर, रुपें उण्या प्रमाणांत आसा. हेभायर चुनखडी, डाय्टोमाय्ट्म्, मीठ, चिनी माती, जिप्सम, घरां बांदपाचे फातर आनी कार्बन डाय-ऑक्साइड, व्हर्मिक्युलायट, बॅरायट्स, मॅग्नेसायट्, फेल्स्पार, बेरिल, ॲक्वामरीन, फ्लुऑरायट, इंद्रनील, गॅलेना, बोलास्ट्रायट, कॉरंडम, ग्वानो हे पदार्थ मेळटात. व्हिक्टोरिया सरोवरांत ‘तिलापिया’ नुस्तें आसा. दर्यादेगांचेरुय बर्या च प्रमाणांत नुस्तेमारी चलता. न्हंयांतल्यान ट्राउट नुस्तें मेळटा.
अर्थीक स्थिती सुदारपाखातीर पर्यटनाचो बरोचा उपेग जाला. केनिया टुरिस्ट डेव्हलपमँट कॉर्पोरेशन हे सरकारी संस्थेवरवीं पर्यटनाच्या मळार उदरगतीचो वावर जाता. हांगाची सैमीक सोबीतकाय, तरांतरांची मोनजात हांकां लागून संवसारांतल्या सगळ्या कोनशांतल्यान पर्यटक हांगा पावतात. १९८४ वर्सा पर्यटन अद्येगांतल्यान देशाक ६७,३०,००,००० अमेरिकन डॉलर्सचें उत्पन्न मेळ्ळें.
चडशे कारखाने शेतवडीक आदार दिवपी आसात. मुखेल उद्येगधंदे म्हळ्यार कपडो तयार करप, यंत्रां आनी वाहनां बांदपाचे कारखाने, रसायनांचे उद्येग ह्या सारके आसात. नायतोबीं शारांत चडशे उद्येगधंदे आसात. उद्येधंद्यांक पालव दिवपाखातीर इंडस्ट्रीयल डेव्हलपमेंट बँक, इंडस्ट्रीयल अँड कमर्शियल डेव्हलपमेंट कॉर्पोरेशन आनी डेव्हलपमेंट फायनान्स कंपनी ह्यो संस्था वावर करतात. शिलींग हें हांगाचें चलनी नाणें जावन आसा.
येरादारी आनी संचारण: १९८४ मेरेन ५४,५०० किमी. लांबायेचे रस्ते आशिल्ले. ह्याच वर्सामेरेन रेल्वेमार्गांची लांबाय २,६५४ किमी. आशिल्ली. मोंबासा हें हांगाचें मुखेल बंदर ‘केनिया एअरलायन्स’ ही विमानकंपनी हवाई मार्गावेल्या येरादारीचें नियंत्रण करता. नायरोबी आनी मोंबासा हांगा मुखेल आंतरराष्ट्रीय विमानतळा आसात.
१९८५ मेरेन हांगा ५ खबरांपत्रां आशिल्लीं. खबरांपत्रां इंग्लीश आनी स्वाहिली भाशेंतल्यान उजवाडाक येतात. रेडिओ आनी दूरदर्शनाचीय बरी तजवीज ह्या देशांत हालींच जाल्या.
लोक आनी समाजजीण: केनियाचे मूळचे विंगड विंगड पंगडांचे आसात. किकूयू, लुओ, लुह्या, कांबा, किसिई, मेरु, मिजीकेंडा, किप्सिगी, तुर्काण, नांदी, मसाई, ओग्डेन, तुगेन, एलगेयो ह्यो कांय मुखेल टोळयो आसात. ह्या भायर हांगाच्या लोकांमदीम अरब, भारतीय हिंदू, मुसलमान, गोंयचे किरिस्तांव, पाकिस्तानी आनी युरोपीय हांचोय आस्पाव जाता.
हॉकी, क्रिकेट, फुटबॉल, टॅनिस ह्या सारक्या खेळांची हांगाच्या लोकांक बरीच आवड आसा. देशांत सगळ्या धर्मांच्या लोकांक स्वतांत्रताय आसा. नायरोबी सारक्या शारांत विंगड विंगड धर्मांचीं प्रार्थनाघरां आनी धर्मीक थळा पळोवंक मेळटात. दर्यादेगांचेल्या वाठारांतले चडशे लोक मुसलमान आसात.
हांगाच्या मुळाव्या लोकांचे विंगड विंगड कलाप्रकार आनी हेर लोकांचे कलाप्रकार हांची बरीच भरसण हांगा पळोवंक मेळटा.
शिक्षण: केनियाचें राष्ट्रीय साक्षरतेचें प्रमाण २५% आसा. हांगा अजूनमेरेन शिक्षण सक्तींचें, फुकट आनी एकासारकें जावंक ना. ७ वर्सांचे मुळवें, ताचे उपरांत ४ वर्सां माध्यमिक आनी २ वर्सां उच्च माध्यमिक अशेम तेरा वर्सांचें शाळेंतलें शिक्षण आसाता. शिक्षणीक वर्स जानेवारीसावन सुरू जाता. शिक्षणाचें माध्यम इंग्लीश भाशेंत आसा, पूण कांय वाठारांनी आवयभाशेंतल्यान शिक्षण दितात. शिक्षण संस्था सरकारी आनी खाजगी आसात. सरकारी शिक्षणसंस्थाचो कारभार शिक्षण मंत्रालयाकडल्यान जाता. उंचेल्या पांवड्यावेलें शिक्षण नायरोबी हांगा आशिल्ल्या केनिया विश्ववेद्यालयांतल्यान दितात. हांगाचे बरेच विद्यार्थी शिक्षणाखातीर ब्रिटन, अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां, भारत, कॅनडा ह्या सारक्या देशांनी वचून रावल्यात. तेभायर हेर देशांतले विद्यार्थीय केनियांत शिक्षणाखातीर येतात, विंगड विंगड मळावेलें शिक्षण दिवपाची वेवस्था ह्या देशांत आसा.
भाशा आनी साहित्य: चडश्यो आफ्रिकन जमाती तांच्या विंगड विंगड बोलीभाशांतल्यान वेव्हार करतात. तरीपूण स्वाहिली ही हांगाची मुखेल भाशा आसा. स्वाहिलीवांगडा राज्यकारभारांत इंग्लिशीचोय उपेग करतात. आशियाई लोकांमदीं, पंजाबी आनी गुजराती भाशा उलयतात.
म्हत्वाचीं थळां: नायरोबी ही राजधानी. मोंबासा हें बंदर आशिल्लें शार, समुद्रथरासावन १,८३० मी. उंचायेचेर आशिल्लें नाकूरु, किसूमू, टीका, एल् डोरेट, ळ्येरी, किटाले, नान्यूकी, केरीचो हीं हांगचीं म्हत्वाचीं थळां आसात. व्हिक्टोरीया सरोवराचो कांय वाठार, रुडॉल्फ सरोवर तशेंच त्साव्हो, ॲबर्डेअर, मावंट केनिया हीं राष्ट्रीय उद्यानां भोंवडेकरांचे नदरेंतल्यान म्हत्वाचीं थारल्यांत.
- - कों. वि. सं. मं.
केप व्हेर्द जुंवे:
ॲटलांटिक म्हासागरांतले कांय जुंवे. क्षेत्रफळ: ४,०३३ किमी.; लोकसंख्या: ३,४२,००० (१९८६). अक्षांश: १४ ० ४८’ उत्तर ते १७ ० १२’ उत्तर आनी रेखांश: २२ ० ५२’ अस्तंत ते २५ ० २२’ अस्तंत. आफ्रिका खंडाचे अस्तंतेवटेन हे जुंवे आसात. हातूंतल्या ९ जुंव्यांचेर लोक रावतात जाल्यार हेर बर्यांच जुंव्यांचेर लोक रावतात. बोआ व्हिश्ता (६०६ चौ. किमी.), साल (२२५), सऊँ, निकूलाऊ (३५०), सांता लुझीया (४७), साऊँ व्हिसेन्ते (१९५), सांतु आंतांव (६८९) ह्या उत्तरेवटेनच्या जुंव्यांक विंडवर्ड वा बार्लाव्हेंतो म्हण्टात जाल्यार मायू (२१२), साऊँ त्यागू (९३०), फोगू (४९२), ब्राव्हा (६२), रोंबू ह्या दक्षिणे्वटेनच्या जुंव्यांक लीपर्ड वा सोतार्हेंततो अशें म्हण्टात. प्राईया ही हांगाची राजधानी आसा.
ह्या जुंव्यांचेर भूंयकांपांचें प्रमाण बरेंच चड आसा. वर्सुकी पावस १० – २५ सेंमी. आसता. हवा उश्ण (१७ ० से. ते ३० ० से.) आसता. काफी, मको, तंबाखू, ऊंस, कापूस, केळीं, संत्रां, बटाट ही हांगाची मुखेल पिकावळ. हांगा बरेच ल्हानसान उद्येगधंदे आनी कारखाने चलतात.
