आयचे नामनेचे कलाकार पं. जितेंद्र अभिषेकी, पं. रामनाथ मठकार, श्रीमती बकुळाबाय रामनाथकार, सौ. कुसूम सुर्लकार हांकां गायनकलेचें मुळावण तिचेच कडल्यान मेळ्ळें. म्हाड्डोळ लागसारच्या वेलींग सांकवाकडल्य मठांत तिणें दोन वर्सा गायान कलेचे वर्ग चलयले. उपरंत २४ वर्सा तिणें पणजी आकाशवाणी आनी हेरकडेन बरेंच कार्यक्रम केले.
‘बांदोडें ग्रामपंचायत’, ‘अंत्रुज लळीतक’, ‘रामनाथ कलाविश्कार’ ह्या संस्थांचे वतीन तिचो सत्कार जाला.
१९८९ वर्सा फोंडें म्हाल पत्रकार संघ तिचे यादीखातीर १९८९ वर्सासावन संगीत संमेलन घडोवन हाडटा.
- - कों. वि. सं. मं.
केळेकार, रवींद्र राजाराम:
(जल्म: १९२५, कुंकळ्ळी).
नामनेचो कोंकणी साहित्यीक. पोर्तुगेज लिसेवाच्या सव्या वर्साची परीक्षा दिलें उपरांत ताणें १९४६ वर्सा गोंयचें सुटके झुजांत वांटो घेतलो. दोन वर्सा उपरांत महात्मा गांधीच्या सत्याग्रहाचो अभ्यास करपाक, काकासाहेब कालेलकर हाच्या सहवासांत ताणें वर्धा आश्रमांत स वर्सा काडलीं. गांधी विचार पटल्या उपरांत वर्ध्याकसावन ताणें कोंकणीन एक ‘मीर्ग’ नांवाचे एक पंद्रशीं नेमाळें चलयलें. तें दोन वर्सा चल्लें. उपरांत तो दिल्लीक गेलो. वर्सभर थंयच्या गांधी स्मारक संग्रहालयांत ताणें ग्रंथपालाचें काम केलें. १९५६ वर्सा तो मुंबय आयलो आनी ताणें गोंयकारांक संस्कृतीक आनी समाजिक जाण येवची म्हूण ‘गोमंत भारती’ नावाची एक संस्था काडली. तेचपरी ‘गोमंत भारती नावाचें एक सातोळें रोमी लिपींत चलयलें. तीन वर्सा ताणें ह्या नेमाळ्याचें संपादन केलें.
१९६० वर्सा गोंयात येवन ताने पर्थून गोंयच्या सुटकेझुजांत वांटो घेतलो. दोन म्हयने तो बंदखणींत आशिल्लो. १९६२ वर्सा मडगांव शारांत जाल्ले आठवे कोंकणी परिशदेचो तो येवकार अध्यक्ष जालो. ६२ सावन ८० मेरेनच्या काळांत तो सक्रिय राजकारणांत आसलो. १९६७ वर्सा तो जपानचे भोवंडेक गेलो. १९६९ वर्सा पणजे जाल्ल्या कोंकणी लेखक संमेलनाचो आनी उपरांत १९७८ वर्सा कोचीन हांगा जाल्ले अखिल भारतीय कोंकणी परिश्देचो तो अध्यक्ष आशिल्लो.
साहित्य अकादेमीच्या कार्यकारी समितीचो तो १९७७ ते १९८८ मेरेन वांगडी आसलो. ताणें बरयल्ली पुस्तकां अशीं: ‘महात्मा’ (१९५४), ‘सत्यग्रह’ (१९५५), ‘मंगल प्रभात’ (१९५६), ‘अशे आशिल्ले गांधीजी’ (१९६०), ‘नवी शाळा’ (१९६०), ‘कथा आनी काणयो’ (१९६१), ‘तुळशी’ (१९७१), ‘वेळेवयल्यो चुलो’ (१९७१), ‘भज गोविंदम्’ (१९७३), ‘उजवाडाचे सूर’ (१९७३), ‘भाशेचें समाजशास्त्र’ (१९७४), ‘मुक्ती’ (एकांकी-१९७५), ‘तीन एके तीन’ (एकांकी), ‘लाला बाला’ (नाटक), ‘ब्रह्मांडाचे तांडव’ (नखेत्रविध्या), कोंकणीत साहित्य अकदेमीचो पुरस्कार फावो जाल्लें ‘हिमालयांत’ (१९७६), ‘महभारत’ (अनुसर्जन- दोन खंड, १९८८). ताणें मराठींत ‘कोंकणीचे राजकारण’ (१९६४), ‘जपान असा दिसला’ (१९६७) आनी ‘ज्ञाननिधीच्या सान्निध्यांत’ ह्या पुस्तकाचे गुजराती आनी हिंदीत अणकार जाल्यात. ‘महात्मा गांधी-एक जीवनी’ (१९८५) आनी ‘काकासाहेब कालेलकर’ (१९९०) हीं तांचीं दोन हिंदी पुस्तकां.
तो एक सामाजिक कर्यकर्तो आनी विचारवंत. ताच्या बरपांत जिविताविशींचे चिंतन चड होल्मता. कोंकणी भाशीक लोकांची समाजीक आनी संस्कृतीक उदरगत करची अशी ताका तळमळ आसा. ताची बरोवपाची मोड साहित्यीक आसली तरी ताची भास नितळ आनी स्पश्ट आसता.
- - कों. वि. सं. मं.
कोंकण:
भारताचे अस्तंत दर्यादेगेवयलो अशीर वाठार. चडसो महाराष्ट्राचो वांटो. पयलींच्या बर्याच उल्लेखांप्रमाण उत्तरेवटेन दमणगंगा आनी दक्षिणेवटेन काळी न्हंय असो हाचो विस्तार मानतात. हाची दक्षिण-उत्तर लांबाय सुमार ५०० ते ६०० किमी. आनी रुंदाय सुमार ५५ ते ६५ किमी. आसून कांय कडेन ती ९६ किमी. मेरेन आसा.
भुंयवर्णन, हवामान, वनस्पत आनी मोनजात: कोंकणाचे कुलाबा पलतडीं आनी कुलाबा आलतडीं अशें दोन स्वाभावीक वाटें जातात. दक्षिण कोंकणात सह्याद्रीचे फांते सामके दर्यामेरेन पावल्यांत. त्यामानान उत्तरेवटेन मळ्यांचो वाठार चड आसा. दक्षिण कोंकणाची दर्यादेग फातरांची आसा. हांगा खाडयो, ल्हानल्हान आखांता, उपसागर आसात. दर्यादेग लागीं मुंबय, साश्टी, खांदेरी, उंदेरी, धारापुरी, अंजदीव हे जुंवे आसात. मुंबय आनी मार्मगोवा हीं व्हड सैमीक बंदरां आसात. तशेंच ल्हानल्हान बंदरांय बरींच आसात.
दमणगंगेसावन दक्षिणेवटेन वैतरणा, तानसा, उल्हास, कुंडलीका, भोगावती, सावित्री, गायत्री, वाशिष्ठी, शास्त्री, मांडवी, जुंवारी आनी कारवारलागचीं काळी, ह्यो कोंकणातल्यो मुखेल न्हंयो आसात. त्यो लांबायेन उण्यो आनी पवसान भरपूर भरून व्हांवपी आसात. ठाणे जिल्ह्यांत पोखरण, विहार, तुळशी, रत्नागिरी जिल्ह्यांत धामापूर, सावंतवाडी हांगा मोती हीं मुखेल तळीं आसात.
कोंकणातले हवामान उश्ण आनी दमट. डिसेंबर-जानेवारी म्हयन्यांत तेंशीतळ आसता. सदारणपणान तापमान २१० से. ते २२० से. इतलें आसता. नैऋत्येवटेनच्यान येवपी वार्याक लागून कोंकणात बरोच पांवस पडटा. गोंयांत सुमार ३०० सेंमी., रत्नागिरी २५० सेंमी., मुंबय १७५ सेंमी. शें ताचें प्रमाण उत्तरेवटेन कमी जायत वता. दोंगरावटेन पवस चड पडटा. महाबळेश्वर हांगां सुमार ५०० ते ६०० सेंमी. पावस पडटा.
कोम्कणातलो सुमार ४०% वाठार रानांचो आसा. तातूंत सदाम्च पाचवेचांर आसपी आनी पानां झडपी अशेम दोनूय प्रकारचे रूख सांपडटात. साग, डेन, खैर, कोंडो, किंदळ, हिरडो, पिपळ, जांबळ, आंबो, पणस, काजू, भिरंड असले तरेकवार रुख हांगाच्या रानांनी आसात. माड, माडयो आनी बरींच फळझाडां कोंकणात सांपडटात. हेभायर वखदी वनस्पतूय बरीच आसा. उत्तर कोंकणात कांयकडेन तणाचो वाठार आसा जाल्यार दक्षिणेवटेन, चडकरुन गोंयांत सैमीक सोबीतकाय पळोवंक मेळटा.
इतिहास: कोंकण हें उत्तर केन्ना आनी कशें जल्माक आयलें, हाचेर जाणकारांमदीं एकमत जाल्लें दिसना. कांय जाणांच्या मतान चेर देशाक ‘कांग’ वा ‘कोंग’ अशेंय नांव आशिल्लें. त्या नांवाचें एक राजघराणेंय जावन गेल्ल्याचो उल्लेख मेळटा. ताचेंवयल्यान कोंगवत आनी उपरांत ‘कोंकण’ हो शब्द जाला जावंये, अशें एक मत आसा. परशुरामाची आवय कुंकणा हिचेवयल्यान ‘कोंकण’ हें नांव आयलां, अशेंय मत कांय जाण उक्तायतात. महाभारतांत ‘कोंकण’ आनी ‘अपरांत’ वाठारांचो उल्लेख आसा. इ.स.प. चवथ्या शतमानासावन कोंकण हें नांव सांपडटा. बृहतसंहिता, राजतरंगिणी हातूंत कोंकणाचे उल्लेख सांपडटात. पेरिप्लस, प्लिनी, टॉलेमी, स्ट्रॅबो, आल्बिरुनी ह्या भायल्या भोंवडेकारांनी ‘कोंकण’ ह्या नांवाचो उल्लेख केलां. कांय लोक ह्या वाठाराक ‘अपरांत’ अशेंय
