वांगडी आसपी, ही गोंयांतली एक मुखेल संस्था.
मंडळाचे उद्देश: मंडळाच्या उद्देशांत कोंकणी भास, साहित्य आनी संस्कृताय हांचे उदरगतीक पालव दिवप आनी कोंकणी उलोवपी लोकांचे संस्कृतीक हितसंबंध फुडें व्हरप, हे खातीर करपाची कामां सांगल्यांत, तीं अशीं: बसका, सभा, प्रदर्शनां, जमाती, परिसंवाद, परिशदो, संमेलनां वेळोवेळ घडोवन हाडप; कोंकणी शाळा वा वर्ग चलोवप, कोंकणी शिक्षणाखातीर साहित्य तयार करप; कोंकणी शिकोवपाखातीर शिक्षक तयार करप आनी तांचेखातीर वर्ग चलोवप; सब्दकोश आनी उतरवळी सम्पादून उजवाडाक हाडप; कोंकणी भास, साहित्य आनी संस्कृताय हांचेविशी संशोधन करप, संशोधनाक पालव दिवप आनी तें संशोधन उजवाडाक हाडप; कोंकणी भास, साहित्य आनी संस्कृताय हांचे उदरगतीखातीर कलेच्या मळार वावर करप वा तसल्या वावराक पालव दिवप.
बाबर: मंडळ आपणाल्या उद्देशांक धरून फाटलीं २८ वर्सां काम करीत आसा. कोंकणीतल्यान मुळावें शिक्षण दिवपाच्या मळार मंडळान जायतो मुळादो वावर केला. मुळाव्या आनी माध्यम्क शिक्षणाखातिर लागतलीं वेगवेगळ्या तरेचीं पाठ्यपुस्तकां आनी पुरक पुस्तकां मंडळान तयर केल्यात. हाचेभायर शिक्षणीक अभ्यासक्रमासंबंदित विशयांवेलीं तशीम्च साहित्यिक विशयांवेलीय पुस्तकां मंडळान उजवाडायल्यांत. सभा, शिबिरा, संस्कृतीक कर्यावळी हाचें वरवी मंडळ कोंकणी जागृतायेचें कार्य एकसारकें करीत आसा. मंडळ दर दोन वर्सांनी अखिल भारतीय कोंकणी लेखक संमेलन घडोवन हाडटा. १९६८ सावन आयजवेर अशीं धा संमेलनां गोंयांतल्या वेगवेगळ्या सुवातींनी जाल्यात. मंडळ अखिल भारतीय कोंकणी साहित्य परिशदेकूय संलग्न आसा आनी त्या नात्यान परिशदेचीं अधिवेशनां घडोवन हाडपाच्या वावरांतूय वांटो घेता. आयजवेर ह्या परिशदेच्या १८ मदलीं चार म्हत्वाचीं अधिवेशनां गोंयांत घडोवन हादपाचो वावर मंडळान केलां.
शिक्षणाच्या मळार मंडळ सदांच चडांत चड भर दीत आयलां. मंडळ मडगांवां एक अशीं कोंकणी मुळावी शाळा चलयता. ते भायर शिक्षकांक कोंकणीचें प्रशिक्षण दिवपाखातिर ‘कोंकणी शिक्षक सनद’ नाण्वाचो अभ्यासक्रम चलयता. दर वर्सा कोंकणी ह्या मंडळाच्या म्हयनाळ्या पत्राचो खासा अंक उजवाडाक हाडून, कोंकणीतल्या नव्या तशेंच जाण्ट्या साहित्यकारांचे साहित्य उजवाडा हाडटा. तरनाट्या कोंकणी कवींक उर्बा-उमेद दिवन फुडें हाडूंक वर्सुकी कविता सर्त तशेंच बाकीबाब यादस्तीक काव्योत्सव घडोवन हाडटा. शणै गोंयबाबाचे पुण्यतिथी निमतान दर वर्सा ९ एप्रिल दिसा कोंकणी दिस मनयता आनी त्या निमतान जाणकारांचीं वेगवेगळ्या विशयांवेलीं व्याख्यानां घडोवन हाडटा. मंडळान मडगांवां कोंकणी भवन बांदपाचीय एक येवजण चालीक लायिल्ली आसा. मंडळाची मडगांवा मुखेल कचेरी आसून पणजेय एक कचेरी आसा.
- - नागेश करमली.
कोंकणी भास:
कोंकणी भास चड करून भारताचे अस्तंत दर्यादेगेर महाराष्ट्र, गोंय, कर्नाटक आनी केरळ राज्यांनी उलयतात. कोंकणी लोक भारताच्या हेर राज्यांनी आनी विदेशांनी शिंपडला. १९८१ वर्साचे जनगणनेप्रमाण वट्ट १५,८४,०६३ कोंकणी लोक आशिल्ले, तांतूतले ६,४०,७३८ (४०.४५%) कर्नाटकांत, ६,००,००४ (३७.८८%) गोंयांत, २,१२,२१४ (१३.४०%) महाराष्ट्रांत, १,००,९३४ (६.३४%) केरळांत आनी १८,१३४ (१.१६%) गुजरातांत आसात.
वर्गीकरण: कोंकणी, दक्षिण अस्तंते इंडो-आर्यन पंगडांतली भास. मराठी आनी गुजरथी तिका लागीच्यो भाशा. उच्चाराच्या मळार कोंकणी आनी बंगालीक लागींचो संबंद आसा. कांय भाशाशास्त्रज्ञांच्या मतांप्रमाण महाराष्ट्री प्राकृत आनी महाराष्ट्री अपभ्रंश भाशांसावन कोंकणी आयली. कोंकणी कोशकाय श्रीपाद देसाय हाच्या मता प्रमाण इ.स.१० ते १२ शतमानांच्या काळांत अपभ्रंश भाशेसून कोंकणी उप्रासली. ताच्या मताप्रमाण राजस्थानी, गुजराथी आनी कोंकणी एकाच घराणांतल्यो भाशा. कोंकणीचे कूळ सोदून काडूंक इतिहासीक भासविज्ञानाचे नदरेन खोल अभ्यास करची अजून गरज आसा.
पोरन्या काळासावन कोंकणाचो वेपारी संबंद अरबी देशांकडेन आशिल्लो. हाकालागून अरेबीक-पर्शियन मुळाचीं, कागद, मामलेदार, माफी, गरम, गुन्यांव, इजार आदी उतरां कोंकणीत आयली.
इ.स. इकराव्या शतमानासावन कदंब रायांचो संबंद गोंयाकडेन आयलो. तांच्या काळार बरय, आंगड, गोणी, दोण, तीर्प, आडादेड्ये, हाऊ, बेगोबेग आदी कानडी उतरां कोंकणीन आपणायलीं.
तेराव्या शेकड्यांत केरळांत वस्ती केल्ल्या कोंकणी लोकांनी मल्याळम, तामीळ भाशांचीं उळी, चिरी, काटू, नेरे, मुट्टू, मोट्टो आदी उतरां आपणायली.
१५१० वर्सा पोर्तुगेज गोंयात आयले. १५१०-१९६१ ह्या काळांत पाय, मांय, इर्माव, माना, मीस, इगर्ज, फेस्त, पात्रांव, मेज, कदेल, जनेल, बांक, आदी कितलींशींच उतरां कोंकणीत आयली.
उतरांच्या मळार कोंकणीचो संबंद पोरने मराठीकडेन जायतो आसा. पोरणे मराठींत आशिल्ली जायतीं उतरां उतरां कोंकणीत अजून आसात पूण आतांचे मराठींत नात. देखीक: शीत, तण, प्राय.
आतांच्या काळार इंग्लीश शिकपाक लागून चडांत चड इंग्लीश उतरां आनी वाकप्रचार आयल्यात. देखीक- बॅंक, चेक, बॅट, बॉम, ऑफिस.
कोंकणीच्या उच्चाराचेर, व्याकरणाचेर, बरोवपाचे रितीचेर, उतरावळीचेर आनी अर्थ्विन्यासाचेर हेर भासांचो प्रभाव पडला.
बोली: कोंकणात उलोवपाची भास कोंकणी. कोंकणी हे उतर १४व्या शेंकड्यातल्यान मराठी संत कवी नामदेवाच्या नामदेव गाथां हातूंत २६३ व्या गौळणींत मेळटा. हे गवळणींत कोंकणी हे उतर गौळणीक वापरलां. १५१० व्या वर्सा पोर्तुगेज गोंयांत पावले. तांणी कोंकणीक लिंग्वा कोंकना (कोंकणाची भास), लिंग्वा कानारीं/कानारिना (कानारी भास), लिंग्वा द गोवा (गोंयची भास), लिंग्वा कोंकानी (कोंकणी भास) असलीं नांवा दिलीं. कोंकणी भाशेक एकूच नांव नाशिल्लें ही गजाल हांतुतल्यान स्पश्ट जाता.
भाशाविज्ञानाचे नदरेन भास वा बिली ह्या वादाक अर्थ ना. तरी जायतीं वर्सा कोंकणी ही भास वा मराठीची बोली हो वाद चल्लो. २६ फ़ेब्रुवारी १९७५ वर्सा साहित्य अकादेमीन कोंकणी ही एक स्वतंत्र भास म्हूण मान्यताय दिली.
जात, धर्म आनी थळांप्रमाण कोंकणीच्यो बोली आसात. तांतूतल्यो मुखेल ह्यो: कोचीन सारस्वतांची बोली, केरळांतली कुणबी बोली, कर्नाटक चित्रापूर सारस्वतांची बोली, कर्नाटक गौड सारस्वतांची बोली, दक्षिण कन्नड जिल्ह्याच्या किरिस्तावांची बोली, उत्तर कन्नड जिल्ह्याच्या किरिस्तावांची बोली, कर्नाटक खारवी बोली, कर्नाटक सुतार्यांची बोली, गोंयच्या सारस्वतांची बोली, गोंयच्या भौसाची बोली, गोंयची गावडी बोली, पेडणेची बोली, बारदेस किरिस्तावांची बोली, साश्टी किरिस्तावांची बोली, सावंतवाडी बोली, बेळगांव किरिस्तावांची बोली, कर्नाटक नवायत मुसलमानांची बोली, कर्नाटक गावडी बोली.
समाजीक, राजकी आनी हेर कारणांक लागून लोकांमदी एक प्रमाण अशी कोंकणी बोली अजून निर्माण जावंक ना. धर्मान्क लगून गोंयात तशेच कर्नातकांत किरिस्तांवांमदीं प्रमाण कोंकणी रुपीत जाल्या. ही प्रक्रिया हिंदू समाजाण्त जाल्ली दिसना. हालींच्या काळांत कोंकणी शिकपाक आनी नेमाळ्यांक लागून गोंयच्या हिंदू समाजांत एके तरेची प्रमाण कोंकणी बोली येवंक लागल्या.
लिपी: सोळ्याव्या शेंकड्यामेरेन कोंकणी साहित्याची भास नाशिल्ली. ती फकत तोंडी भास आशिल्ली. बरोवंक आनी वाचूंक मराठीचो वापर गोंयांत जातालो. अशें एतिहासाच्या संशोधना वयल्यान निश्चित जालां. सोळाव्या शेंकड्यासावन किरिस्तांव धर्मगुरुंनी धर्मप्रसाराक लागून
