कोंकणीओ खोलायेन अभ्यास केलो. कोंकणी व्याकरणां, कोश आनी साहित्याचो वावर तांणी केलो. हो वावर चडसो जेजुईत धर्मगुरुंनी केलो. कांय फ्रान्सिस्कन धर्मगुरूंचो हातभार ह्या वावराक लागलो. गोंयांत छापखान्याची कला जेज्वितांनी ६ सप्टेंबर, १५५६ दिसा हाडली. सोळाव्या शेंकड्यांत, तांकां गोंयांत देवनागरी खिळे करूंक मनीस मेळ्ळे नात. हाका लागून कोंकणी बरोवंक रोमन लिपी वापरतात. १६८४ वर्सा पोर्तुगेज सरकारान गोंयांत कोंकणी वापरूंक बंदी घाली. हाचो परिणाम जावन कोंकणी विसाव्या शेंकड्यामेरेन तोंडी भास जावनूच उरली. विसाव्या शेंकड्याचे सुरवातीसावन गोंयांत कोंकणी बरोवंक देवनागरीचो वापर जाता. कर्नाटकांतल्या कोंकणी लोकांनी कानडी लिपी आपणायली. चडांत चड कोंकणी नेमाळीं आनी पुस्तकां कानडी लिपयेंत उजवाडाक येतात. केरळांत कोंकणी बरोवंक मल्याळम लिपी वापरतात. तांची कोंकणी बोली बरोवंक पर्सो-अरेबीक लिपी वापरतात. कोंकणी बरोवप्यांनी देवनागरी लिपी आपणावची म्हूण यत्न जाल्ले आसात, तरी पूण कोंकणीची एक लिपी अजून वेव्हारांत येवंक ना.
कोंकणीची घडण -
कोंकणीचे स्वरकोंकाणींत तोंडी स्वर आनी नाक्ये स्वर अशे दोन प्रकारचे स्वर आसात.
कोंकणीचीं व्यंजनां: कोंकणींत हीं सकयलीं व्यंजनां आसात.
(ओं = ओंटयो, ओं,दा = ओंट-दांतयो; दां = दांतयो; दां. हर = दांत-हरडेचो; ता = ताळवो; मू = मूर्धन्य; मो = मोवताळवो; स्वा = स्वासदाराचो).
कोंकणीचे सगळे स्वर आनी व्यंजनां दाखोवंक देवनागरी लिपयेंत कुरावो नात. देखीक: अ (लांब), आ (लांब), अं (लांब), आदी. अनुस्वार कोंकणी भाशेचो खाशेलो गूण. कोंकणींत उतराच्या शेवटाक म्हाप्राणाचो उच्चार जायना, हेर भासांच्या प्रभावाक लागून बरयतना मात कांय जण म्हाप्राण वापरतात. कोंकणींतलो म्हाप्राण, मराठी आनी हिंदी भासांच्या म्हाप्राणा परस मोव आसा. कोंकणींत उतरां स्वरांत आनी व्यंजनांत सोंपतात. ‘अ’ स्वरांत सोंपपी उतरां गोंयचे कोंकणींत भोव थोडीं आसात. संस्कृत भास देवनागरींत बरयतना विज्ञानीक रितीन बरयतात. हाका लागून संस्कृतांत बरोवप आनी वाचप एक आसता. कोंकणीं देवनागरींत बरयतना ही विज्ञानीक रीत वापरिनांत. हाका लागून आमच्या बरोवपा आनी वाचपामदीं खूब अंतर आसा.
देखीक:
| बरोवप | उच्चार |
|---|---|
| दिस | दिस् |
| नातू | नातु |
| उदकांत | उद्कांत् |
| चलयेक | चल्येक |
| काळजांत | काळ्जांत् |
| वावर | वाव्र |
कोंकणी देवनागरी लिपीयेंत बरयतना पांय मोडची कुरू वापरिनात.
देखीक: माड, पाल, कान. हाका लागून हीं उतरां अ स्वरान सोंपतात अशी समजणी कोंकणी लोकांमदीं आसा. माड, पाल, कान हीं उतरां अनुक्रमान ड्, ल् आनी न् कारान सोंपतात.
कोंकणी वाचप्यां आनी बरोवप्यांमदीं वर्ण आनी अक्षर हांचो घुस्पागोंदळ जाल्लो आसा. भाशाविज्ञानाप्रमाण वर्ण म्हणजे कुरू. अक्षर म्हळ्यार syllable. स्वर वा स्वर आनी व्यंजम मेळून अक्षर घडटा. नळ ह्या उतरांत दोन वर्ण आसात (न,ळ) आनी एक अक्षर (नळ्) आसा. काळीज ह्या उतरांत तीन वर्ण (का, ळी, ज) आसात आनी दोन अक्षरां (का+ळीज्) आसात. अमोलीक ह्या उपरांत चार वर्ण (अ, मो, ली, क) आसात आनी तीन अक्षरां (अ+मो+लीक्) आसात.
नाम: कोंकणींत जातिवाचक नाम आनी व्यक्तिवाचक नाम आसात. आंबो, घर, चानी हीं जातीवाचक नामां. मांडवी, कालापूर, पणजी, उशा हीं व्यक्तिवाचक नामां. कोंकणींत पुल्लिंग, स्त्रीलिंग आनी नपुंसकलिंग अशीं तीन व्याकरणी लिंगां आसात. नामांक आनी विकारी विशेशणांक लिंग लागता. कोंकणींत लिंग ठरोवंक नेम नात. कोंकणी बोलींप्रमाण एकाच उतराक दुसरीम दुसरीं लिंगां आशिल्लीं दिसून येतात.
देखीक: कूड (स्त्री/न/पु) = room, केक (स्त्री/पु), नाटक (न/पु), प्राणी (पु/स्त्री), विधी (पु/स्त्री), मंत्र (पु/न). कोंकणींत नामांक, सर्वनामांक आनी विकारी विशेशणांक कुसां लायतना तांच्या सामान्य रुपांत तीं लायतात. कोंकणींत एकवचन आनी भोववचन अशीं दोन वचनां आसात. भोववचन दिवंक थारायिल्ले नेम नात. संस्कृतांत आठ विभक्ती आसात, पूण कोंकणींत फकत दोन वोभक्ती आसा. सादारण रुप आनी सामान्य रुप. आतांच्या काळांर हेर भासांच्या प्रभावाअक लागून शिकपी लोकांमदीं सामान्य रुपाक कुसां लायनासतना तीं सरळ सादारण रुपांत लावपाची चाल दिसून येता.
देखीक: कवी, कवीक. पोरने कोंकणींत कवी, कव्याक हीं रुपां आशिल्लीं.
