आसा.
अनिरुध्द बीर उर्फ उपेंद्र तिंबलो, दत्ताराम बांबोळकार, दत्ता श्री. नायक, रवींद्र नमशीकार, विनायक खेडेकार, चंद्रकांत पार्सेकार, श्रीधर कामत, राजू नायक, देवदास बाबय हांणीय कांय मौलीक नाटकां बरयल्यांत. कृष्णा लक्ष्मण मोयो, वसंत कारो. रघुवीर नेवरेंकार, विश्वनाथ संझगिरी आनी अवधूत हेगडो देसाय, हांणीय कोंकणी नाटकांत आपले बरोवपाचे प्रयोग केल्यात. रामकृष्ण जुवारकाराचीं इतिहासीक नाटकां ‘भागिरथी’ (१९७०), ‘आमचें राज्य’ (१९७१) आनी ‘अनवळखी’ (१९७५) भोव ओडलायणीं जाल्यांत. प्रकाश थळी हाणें ‘सगीना महतो’, ‘अजीबपुरांतली कल्पकथा’ आनी हेर कांय अणकारीत नाटकां कोंकणीत हाडल्यांत. ताचें ‘तीन खेतीं शाणीं सुरतीं’ (१९८७) हें सात एकांकीचें पुस्तक उजवाडाक आयलां. बाकीबाब बोरकार हाणें ‘संशयकल्लोळ’ नाटकाचो कोंकणी अणकार केला. नागेश करमली, सुरेश काकोडकार, पुरुषोत्तम सिंगबाळ, डॉ. विजय थळी, अशोक भोंसलो, रवींद्र आमोणकार हांणी कांय नाटकांचीं रुपांतरां करपाचो यशस्वी यत्न केला.
कोंकणी निबंद: मुंबय उजवाडाक आयिल्लो ‘स्वाती’ (संपादक- विष्णु नायक,१९६०) हो एक म्हत्वाचो ललीत निबंदांझेलो. हातूंत मराठींत नामना जोडिल्ले बरोवपी बाकीबाब बोरकार, लक्ष्मणराव सरदेसाय, पु. ल. देशपांडे, मंगेश पाडगांवकर हांचे निबंद आस्पावतात. तेभायर निळकंठ धुमे, दत्ताराम सुखटणकार, प्रा. लुसियो रोद्रिगीश आनी निळंकठ साळकार हांचे निबंद आसात. गोंय आनी हेर कोंकणाच्या सैमाचीं आनी मनशांचीं चित्रां तातूंत होल्मतात. प्रा. लुसियो रोद्रिगीश हाचो ‘पदेर’, दत्ताराम सुखटणकार हाचो ‘गोंयचो देमांद’, निळकंठ धुमे हाचो ‘बल्कांव’ आनी ‘नुस्तें आनी नुस्तेकान्न’, बाकीबाब बोरकार हाचो ‘म्हजो गांव बोरी’, पु. ल. देशपांडे हाचो ‘कारवार’, मंगेश पाडगांवकार हाचो ‘हिरवा कोंकण’ आनी लक्ष्मणराव सरदेसाय हाचो ‘आमचे मुस्तींतले मास्तर’. ‘उदेंतेचें साळीक’ (१९१५), ‘वावराड्यांचो इश्ट’, ‘दिखें’ (१९१२), ‘ राखणो’ (१९३८), ‘मित्र’ (१९५३), ‘झेलो’ (१९५५), ‘पयणारी’ (१९५०), ‘काणिक’ (१९५८), ‘पंचकाद्य’, ‘आमची माय’ ह्या कानडी लिपींतल्या नेमाळ्यांनी बरेच लळित निबंद आस्पावल्यात.
शणै गोंयबाब (१८७७-१९४६) हाणें गोंयचो सैम, गोंयचो लोक आनी गोंयची भास हांचेर थोडे निबंद बरयले पूण तांचो झेलो उजवाडाक येवंक ना. तातूंतलोच एक सोबीत निबंद ‘न्हंयच्या तळ्यार’. ताचे उपरांत ‘मीर्ग’, ‘साद’, ‘साळीक’, ‘विद्या’, ‘नवें गोंय’, ‘प्रजेचो आवाज’. हातूंत बरेच निबंद उजवाडाक आयल्यात.
दत्ताराम सुखटणकार हाचे निबंद ‘मान्नी पुनव’ (१९७७, साहित्य अकादेमी पुरस्कार). ह्या झेल्यांत आस्पावतात. तातूंत ताणें गोंयकारांच्या स्वभावाच्या खाशेलेपणाचेर उजवाड घाला. अ. ना. म्हांबरो हो एक निबंदकार. तो गोंयच्या आयच्या राजकी, समाजीक जिविताचेर बरयता. ‘गोंयची अस्मिताय’ (१९७८) आनी ‘पणजी आता म्हातारी जाल्या’ (१९८५, साहित्य अकादेमी पुरस्कार) हीं ताचीं पुस्तकां उजवाडाक आयल्यांत.
लक्ष्मणराव सरदेसाय हाचे निबंद ‘खबरी कांय वर्मांच्यो कांय कर्मांच्यो’ (१९८०) ह्या झेल्यांत आस्पावल्यात. हातूंतले चडशे निबंद आत्मचरित्रपर आसात.
आर्चाय रामचंद्र शंकर नायक हाणें निबंदप्रकार केळयलो. ताचो एक बरो म्हळ्यार, ‘जाफर भाय’. प्रो. शांताराम अनंत हेदो हाचे ‘आयक आयक घरांतल्या माडा’, ‘येरें नाशिल्लें व्हडें’, ‘खेळगडी’ हे निबंद वाचपासारके. प्रो. लुसिओ रोद्रिगीश हाणें गोंयकारांची सोबीत स्वभावचित्रां काडल्यांत आनी कांय कोंकणी लोकांकाणयो पर्थून कोंकणींत सांगल्यात.
रवींद्र केळेकार हो एक समर्थ निबंदकार. ‘वेळेवयल्यो घुलो’ (१९७१) ‘उजवाडाचे सूर’ (१९७३), ‘सांगाती’ (१९७७) हे ताचे कांय निबंदांचे झेले. खगोलशास्त्राचेर बरयल्लें ताचें ‘ब्रम्हांडाचें तांडव’ हातूंतले कांय लेख निबंदांवरींच दिसतात.
पुरुषोत्तम शिंगबाळ एक विनोदी निबंदकार. ताच्या निबंदांतल्यान मनशाच्या स्वभावाचेर टिका मेळटा.
कोंकणी पत्र वेवसाय: कोंकणी पत्र वेवसायाची सुरवात एदुआर्द ब्रुन द सोउझाच्या ‘उदेंतेचें साळक’ (१८८९) ह्या म्हयन्याळ्यान जाता. मागीर तें पंद्रशी नेमाळें म्हूण भायर सरूंक लागलें आनी १८९४ त बंद पडलें. तरी उदेंतेच्या साळकाची देख मुखार दवरून आनी जायतीं नेमाळीं उजवाडाक येवंक लागलीं. मुंबय एलेक्स सी. एफ्. फ्रांसिस्को हाणें ‘उ लुझो कोंकानी’ नावांचें सातोळें १८८९ वर्सा सुरू केलें. ते उपरांत सेबाश्तयांव जे. दीयश हाणें ‘उ कोंकानी’ आनी एस्. टी. डिसौझ हाणें ‘उ पोव्हु गोआनु’ (१८९५). लोरेन्सीन्यू दांताश हाणें ‘अलश’ (१८९५),ए. जे. सी. द सोवझ हाणें ‘उ एकू’ (१८९७) हीं नेमाळीं उजवाडायलीं. बी. एफ. काब्राल हाचें ‘सांजेचें नखेत्र’ (१९०७) हे कोंकणीचें पयलें दिसाळें अशें मानू येता. पूण मागीर तें म्हयन्याळें जालें. रोनाल्ड नोरहानाचे ‘कातोल्क सवस्तकाय’ हें पंद्रशी नेमाळें, एफ्. येक्स. फुर्ताद हाचें ‘उ गोआनु’, फादर सी. दीयस हाचें ‘सेन्ट एनस टेंपरन्स मेगझीन’ आनी काम्पुशाचें ‘कोंकणी मॅगझीन’. फादर लुदोव्हीन पेरेरा हाणें कराची सावन ‘दर म्हयन्याची रोटी’ हें नेमाळें सुरू केलें. आतां तें फादर मोरेन्हो द सोउझ गोंयच्यान चलयता. हाचे उपरांत जायतीं सातोळीं उजवाडाक आयलीं. १९३४ वर्सा आ. सी. कार्वाल्यु हाचें ‘एमिग्रंट’ सातोळें १९३६ वर्सासावन दिसाळें जालें. ‘नोवा गोवा’ नेमाळें, जे. बी. द. सील्वा हाचें ‘म्हजें मॅगाझीन’ हें पंद्रशी नेमाळें, १९३८ वर्सा जे. डी. सौझ हाचें ‘कोंकणी जनरल’, फ्लोरेन्स आल्मेदा हाचें ‘आसपीरान्त’ हें म्हयन्याळें, एफ्. एक्स्. ओल्वीश हाचें ‘कॅथलीक इंडीया’ हें नेमाळें, ए. आर. पेरेरा हाचें ‘आमचो संवसार’, १९३९ वर्सा प्रो. ज्युस्तीनो द सौझ हाचें ‘नवें जिवीत’, रोमीओ फेर्नांदीस हाचें ‘गोंयकारांचो इश्ट’, डी. देसाय हाचें ‘गोंय कामगार’ हीं कांय कोंकणी नेमाळीं. १९४० वर्सा ए. मास्कारेन्येस हिचें ‘नवें गोंय’, फादर जी. लोबो हाचें ‘तुजें राज्य आमकां येवं’, १९४० वर्सा फादर मार्सेलीन्हो रेमेडीओ हाचें ‘उदेंतेचें नकेत्र’ अशींय कांय नेमाळीं सुरू जालीं.
गोंयचे सुटके उपरांत सॅन्सॉरशीप नाशिल्ल्यान गोंयांत बरींच नेमाळीं आयलीं. फेलीक्स कार्दोज हाणें ‘गोंयचो साद’ आनी उपरांत ‘सत’ (१९५३) हें दिसाळें काडलें. ह्युगो द सोउझ हाणें ‘दिवटी’ (१९६७) हें नेमाळें उजवाडायलें. ‘उजवाड’ हें दिसाळें १९७० वर्सा एवाग्रियु ज्यॉर्ज हाणें उजवाडायिल्लें. गुरूनाथ केळेकार- ‘गोंयचो मोग’ (१९७५) प्रभाकर तेंडुलकार- ‘गोंयकार’ (१९७९), डॉमनीक द सोउझ ‘गोंयचो दरवांटो’ (१९७९) फादर प्लानटोन फारीया- ‘गोंयचीं किरणां’ (१९८०) हीं नेमाळीं उजवाडायिल्लीं. येलीओट द येलीन ‘सीने टाइम्स’ हें मुंबयंत उजवाडायल्लें नेमाळें (१९६३). एस्. एक्स. व्हाज हाचें ‘उ आमीग द पोव्हु’ (१९१६), मान्यू ए.फेर्नांदीश हाचें ‘उ आमीग द पोव्हु गोवान्यू’, ए. व्ही. द क्रुझ हाचें ‘आव्हे मारीया’, वास्को द गामाचें ‘गोवा मेल’, जे. जे. सिल्वेस्टर द सौझ हाचें ‘पोप्यूलर मॅगझीन’ (१९१९), ए. ल. द सौझाचें ‘गुलीस्थान’ (१९१४) ,जे. सी. सी. द सौझाचें ‘आमचो संवसार’ (१९२८), फादर अलारसियो पेरेरा हाचें ‘आगनूस दी’ (१९२०- म्हयन्याळें), रेसपीसीयोन आफोंसोचें ‘गोवा टाय्म्स’ (१९२९- सातोळें), इनीया द मिनेझीस हाचें ‘आमचो गांव’ (१९३०– सातोळें), लुइस दोरीश द सिल्वा हाचें ‘गोमंत आनी गोवन्स’ (१९३२- नेमाळें), ए. व्ही. द क्रुझ हाचें ‘कोंकणी बुलेटीन’ हें दिसाळें, ॲड. जे. बी. व्हाज हाचें ‘प्रजेचो आदार’ हें नेमाळें, एन्. जे. मिनेझीस आनी एफ्. झेड. द कॉश्त हाचें ‘व्हेन पाद्री जुजे व्हाज’ म्हयन्याळें. १९३३ त, जे एल्. द सौझ हाचें ‘गेवन ओवरसीर’ हें दिसाळें, फादर ए. एल्. फेर्नांदीश हाचें ‘वावराड्यांचो इश्ट’ आनी मागीरचे संपादपी फादर लाक्तांसियु आल्मैद.
