१९५० त कुमठासावन ‘कोंकणी किनारो’ आनी कारवारसावन ‘सर्वोदय’ हीं नेमाळीं येवंक लागलीं.
गोंयांत रामचंद्र पांडुरंग वैद्य उर्फ दादा वैद्य हाणें १९०५ त ‘प्राची प्रभा’ हें मराठी नेमाळें सुरू केलें. तें १९१५ मेरेन चललें. तातूंत खासा दादा वैद्य हाणें कोंकणींतल्यान बरयल्ले लेख येताले. तातूंत कांय कोंकणी कविताय होल्मतात. मुंबयत गोमंतक छापखान्याचो मालक काशीनाथ श्रीधर नायक हाणें शणै गोंयबाबाकडल्यान स्फूर्त आनी आदार घेवन ‘नवें गोंय’ हें तीम्हयन्याळें सुरू केलें. हातूंत काशीनाथ श्रीधर नायक हाचेखेरीज शणै गोंयबाबूय बरोवप करतालो.
कारवारांत एस्. डी. नाडकर्णी हाणें ‘नवयुग’ हें सातोळें काडलें. पूण तें चड काळ तिगलें ना. मुंबयच्या कोंकणी भाशा मंडळान १९५२ त ‘साद’ हें नेमाळें सुर केलें. उपरांत फादर एच्. ओ माश्कारेन्यश, बाकीबाब बोरकार हाणें संपादीत केल्लें ‘प्रजेचो आवाज’ (१९५३) हें सातोळें देवनागरी आनी रोमी लिपींनी उदवाडाक येतालें. गोंयची स्वतंत्रताय आनी कोंकणीची उदरगत हे ताचे दोन मुखेल हेत आसले. १९५५ त मुंबय ‘साळीक’ हें म्हयन्याळें उदेलें. नारायण देसाय, शंकर भांडारी, लक्ष्मीदास बोरकार आनी कृष्ण करवार हांणी कांय काळ ताचें संपादन केलें. चंद्रकांत केणी, महाबळेश्वर सरदेसाय, लक्ष्मणराव सरदेसाय, शंकर रामाणी ह्या बरोवप्याचें लेख आनी कविता तातूंत येताल्यो. तेभायर कोंकणी लोकवेदाचे नमुने तातूंत दिसताले.
१९६० च्या सुमाराक कोंकणी उलोवपी कॉलेज विद्यार्थ्यांनी मुंबय ‘विद्या’ नांवाचो अंक सुरू केलो. तो १९८१ मेरोन चल्लो.
१९३४ त दोतोर एफ्. पी. मार्तेरीश हाणें ‘सांगाती’ सुरू केलें. तातूंत जे. व्ही. पिंटो आनी एफ्. जे. मार्तेरीश बरयताले. १९४१ त ‘नवो उजवाड’ हें हाताळें भायर सरलें. १९४२ वर्सा मनोहरराय सरदेसाय हाणें मडगांवच्यान ‘नबत’ हें हाताळें सुरू केलें. १९४५ त पांडुरंग भांगी हाणें ‘मांडवी’ हें हाताळें सुरू केलें. तातूंत रामचंद्र शंकर नायक हाचे लेख होल्मतात. १९६१ चे अखेरेक गोंयचे सुटके उपरांत साहित्यीक नेमाळ्यांचे गोंयांत पीक आयलें. चंद्रकांत केणी हाचें ‘त्रिवेणी’ (१९६२) कोंकणी, मराठी आनी हिंदी भाशांतल्यान येतालें. गुरुनाथ केळेकार हाचें ‘नवें गोंय’ हें म्हयन्याळें उजवाडाक येतालें. चंद्रकांत केणी हाणें संपादित केल्ल्या ‘राष्ट्रमत’ ह्या मराठी दिसाळ्याच्या आयताराच्या अंकांत कोंकणी विभाग आशिल्लो. मागीर ताका ‘सोमार’ हें नांव दिलें. हे भायर राष्ट्रमतांत आयतार सोडुनूय कोंकणी पत्रां, कविता आनी लेख येताले. यशवंत पालेकार हाणें ‘कोंकण भारती’ हें म्हयन्याळें १९६८ त सुरू केलें. सुरेश काकोडकार हाणें संपादिल्ले. ‘पुनव’ (१९७२) हें म्हयन्याळें थोडींच वर्सां चललें. मुंबय कोंकणी केंद्राचें वतीन ‘कोंकणी म्हयन्याळें’ (१९७२) अरविंद म्हांबरो हाणें संपादले. १९७४ त नागेश सोंदे हाचें मुंबयच्यान ‘कौंडीण्य’ हें नेमाळें भायर सरलें. पुंडलीक नायक हाणें संपादिल्लें आनी फकत कवितेक ओंपिल्लें म्हयन्याळें ‘पारजत’ हें १९७३ त भायर सरलें. १९६४ त सुरू केल्लो ‘परमळ’ अंक सुवास दलाल हाणें संपादिल्लो. तो कांय वर्सां चललो. रविंद्र केळेकार आनी सुमंत केळेकार हांचो १९७४ त सुरू केल्लो वर्सुकी ‘जाग’ अजून नेमान चलता. १९७९ त सुरू केल्लो ‘कुळागर’ अंक चंद्रकांत केणी चलयता.
‘कोंकण टायम्स’, ‘ऋतु’, ‘कोंकणीचें कुळार’, ‘चित्रंगी’-वर्सुकी अंक, कोंकणी भाशा मंडळाचो ‘कोंकणी’ वर्सुकी अंक, दत्ता नायक हाचो ‘सौंगडी’, वामन नायक हाचो ‘वांगडी’ हीं कोंकणींतलीं कांय हेर नेमाळीं आसात.
कोंकणींतलें देवनागरी लिपींतलें पयलें वयलें दिसाळें ‘सुनापरान्त’ १९८८ त सुरू जालें.
कोंकणी भोंवडेवर्णन: कोंकणी मनशान संवसाराच्या जायत्या देशांनी प्रवास केल्लो आसलो, तरी कोंकणी भाशेंत प्रवास वर्णनां थोडींच आसात. नारायण देसाय हाणें संपादिल्लो ‘आमी पळेल्लो सोविएत देस’ (१९७५) हो एक म्हत्वाचो प्रवासवर्णनाचो झेलो. ह्या झेल्यांत गोपाळ आपा कामत, एव्हाग्रियु जॉर्ज, बेर्तो मिनेझिश ब्रागांझ, फेलीस्यु कार्दोज, श्यामराव मडकयकार हांचे लेख आसात. ह्या सगळ्या लेखांतल्यान आमकां सोविएत संघाची आयची अर्थीक, राजकी परिस्थिती आनी लोकांच्यो चालीरिती, तांचो स्वभाव हांची वयले वयर वळख जाता. खेरीज काबूल, ताश्कंत, मॉस्को, रीगा, लेनिनग्राड ह्या शारांची वयले वयर वळख जाता. रवींद्र केळेकार हाचें ‘हिमालयांत’ (१९७६; साहित्य अकादेमी पुरस्कार- १९७७) ह्या पुस्तकांत हिमालयांतल्या वाठाराची चित्रमय वर्णनां वाचूंक मेळटात.
‘गोमांचल ते हिमाचल’ हें दिलीप बोरकार हाचें १९९० त उजवाडाक आयिल्लें प्रवास वर्णन. ताका गोंय कला अकादेमीचो साहित्य पुरस्कार फाव जाला.
कोंकणी लोकवेद: जिबेर घोळत घोळत आज आमचेमेरेन पाविल्लो असो लोकवेद, कोंकण वाठारांत जायतो आसा.
लोकगीतां: होंवयो- हीं गीतां व्हंकलेच्या आनी न्हवऱ्याच्या घरामुखार बायलो म्हण्टात. हिंदू तांकां ‘होंवयो’ म्हण्टात तर किरिस्तांव ‘जोती’. भात कांडटना वा पीठ दळटना होंवयो म्हण्टात.
शो, शो, शो काण्डा फोव
काण्टलेचो म्हातारो घोव
बनवड- मरणाच्या एका वर्सा उपरांत हीं गीतां म्हण्टात. धर्मराज यमलोकांत वता आनी आपल्या मरून पडिल्ल्या भावांक तो कसो सोडोवन हाडटा, ताचीं वर्णनां ह्या गीतांनी केल्यांत.
ढवळे गीतां- गुरवार बायलांची तोखणाय करपाक हीं गीतां म्हण्टात. तेभायर लुवणी, बेंडप, कापणी ह्याय वेळार पदां म्हण्टात. खेरीज खारवी, रेंदेर हे वावर करतना गीतां म्हण्टात.
लोकांनाच: पौष म्हयन्याचे पुनवेराती मांडार ह्यो धालो खेळटात आनी त्यो सतत तीन वा सात राती चलतात. हातूंतलो गितांतलो प्रकार होंवयांचोच. गांवांगांवांप्रमाण गितांत जांची तुस्त केल्या, त्या देवांची नांवा बदलत वतात. ह्या नाचांनी बायलांच्यो दोन वळी आसतात. एकामेकांच्या हातांत हात घालून एक वळींतल्यो बायलो मुखार पावली मारतात आनी फाटल्यान परततात. मागीर दुसरे वळींतल्यो बायलो मुखार येतात, गीत म्हण्टात आनी परततात. धालांची सुरवात सदांच ‘श्री धालो’ ह्या उतरांनी जाता-
श्री धालो गे धालो। धालांनी खेळूं येया गे
धालो। धालांनी खेळूं येया। चाली खेळूं येया
गे धालो चाली खेळूं येया. . .
रथा तुज्यो माडयो साडेतीनशें गुडयो
रथांत कोण देव बसे गे
रथांत बसली शांतादुर्गा माया
जना लोकां दिसे खेळूंक आयल्या मांडार गे
केन्नाकेन्नाय धालांची गती जलद आसता.
खंय गेलो म्हजो कवडुलो
हांगा आशिल्लो कवडुलो
धालो खेळचेपयलीं सगळे लोक एकठांय जातकच मुखेल मांडकरी मदीं येतात आनी नाल्ल फोडटात. मागीर गाराणें घालतात. उपरांत तुळस, मांडदेवता, धर्तरीमाया गांवचे सगळे देव आनी देवता, देंवचार, भुतांखेतां, खेत्री, म्हारु सगळ्यांत आमंत्रण आसता. धालो सतत धा राती चलता. धालांतली निमाणी रात चड म्हत्वाची. ती सगळी रात जागोवन काडूंक जाय नाजाल्यार कितेंतरी नखलामी जाता, असो समज आसा. दुसरे दिसा फांतोडेर कोंबो रडटा, तेन्ना एक दबाजो जाता. ‘फटींचें लग्न’ एक बायल दादल्याचो भेस करून न्हवरो जाता. फेटो बांदून एक बायल पिंगळी जाता. हांतांत तांबयो, भितर आंब्याचे ताळे आनी नाल्ल घेवन तो दर एके बायलेमुखार वता- ‘सकाळचे पारी, पिंगळी आयला दारी; आमी पिंगळी भटाचे, तांदूळ घाला भाताचे’. तो
