लोकांमुखार दवरता. ताणें कांय गुप्तहेर नवलकथा बरयल्यात, त्यो अश्यो: ‘नव्या घरांतली खूण’, ‘तेरेझा चोत्राय’, ‘तूं फाल्यां आसचोनाय’. बरोवप्याच्या मताप्रमाण ‘म्हाका निर्मिल्ली चली’, ‘सुंदरी’, ‘तीच सोदून आयली’ ह्यो ताच्यो सगळ्यांत बऱ्यो नवलकथा.
‘खडाप’ ह्या1 नांवान बरोवपी व्ही. जे. पी. साल्दान हाच्या नवलकथांची बुन्याद इतिहासीक जावन आसा. हैदर अली आनी टिपू सुलतानाचो काळ हो ताच्या चड आवडीचो. ह्या विशयाचेर बरयल्ल्यो नवलकथा ह्यो: ‘मोगाची महिमा’, ‘देवाचे कुरपेन’, ‘सायबा भोगोस’, ‘सरदाराचे सान्निध्यान’, ‘सरदारांची सिनोल’, ‘बचावेची चावी’, ‘बेल्तांगडीचो बाल्ताझार’, ‘मोगा म्हाका शिकय’. ए. टी. लोबो हाणें ऊंच पांवड्याच्यो नवलकथा बरयल्यात. तागेली ‘वेलघडी’ ही नवलकथा एक हजार पानांची आसून कोंकणींतली सगळ्यांत व्हड अशी नवलकथा. ताच्यो हेर नवलकथा अश्यो: ‘देवाची खुशी’, ‘रगताक खत लाय नाका'.
वासू वालेंसिया ह्या नांवान बरोवपी एडवीन जे. एफ्. डी सौझ हाणें आपल्या नवलकथांनी आयच्या शारांतल्या तरणाट्यांचे जिवित चितारलां. ताच्यो कांय नवलकथा अश्यो: ‘पिलातान दिल्लें फर्मान’, ‘आयज हांव जियेतां’, ‘जुदासाक कुरावे’, ‘शेतांतलीं फुलां’, ‘मोगाची रात’, ‘चार दीस पांच राती’, ‘एक मनीस दोन सावळ्यो’.
स्तान आगियार होय आयचे पिळगेचीं सपनां रंगयता. ‘नितीदार’, ‘फर्मान’, ‘शिकारी’, ‘पिमेन्तो’ ह्यो ताच्यो कांय गाजिल्ल्यो कथा.
श्री. गब्बू म्हूण लोकप्रिय जाल्लो गाब्रियाल डी. सौझ हाच्या नवलकथांनी रुचीक संवाद होल्मतात. ताच्यो कांय नवलकथा अश्यो: ‘नास्तीक’, ‘मोगाची मस्ती’, ‘बांदून दिल्ली व्हंकल’, ‘झडटी’ आनी ‘पातकी’.
डोल्फी लोबो ऊर्फ डोल्फी कास्सिया हो एक लोकप्रिय नवलकथाकार. ताच्यो कांय नवलकथा ह्यो: ‘मळाबावेली दिवटी’, ‘घाटा फाटलें सोत’, ‘म्हज्या काळजांतलें फूल’. ताणें जायत्यो कथाय बरयल्यात. रोनाल्द पेरैरा हो असोच लोकप्रिय नवलकथाकार. ‘पुनर जिवित’, ‘गुपीत घातकी’ आनी ‘पागर कोसळ्ळें’ ह्यो ताच्यो कांय कथा. जेरी कुलशेकाराच्या नवलकथांक मातयेचो वास येता. ताच्यो कांय नवलकथा अश्यो: ‘देशवाड’, ‘रडटाय कित्याक?’, ‘रायताराच्यो शिंत्र्यो’.
आयरीन पिन्टो ही कुशळकायेन बायलांचे प्रश्न मांडटा. तिच्यो कांय नवलकथा अश्यो: ‘मोग आनी भरवसो’, ‘म्हजें अंतस्कर्ण विसरचेंना’, ‘तुवें म्हाका नेगार केलें’, ‘हांव चुकोन पडोंक ना’. हेर कांय नामनेचे नवलकथाकार अशे: मिक मेक्स, फ्रांसिस साल्दाना, व्हिक्टर रोड्रिगीस, हॅरोल पियूस, लान्सी नायक, केवीन डी मेलो, एच्. जे. माश्कारेन्हस, लेन्सलॉट पिन्टो, एच्. जे. गोवेयस, एम्. पॅट्रीक, जॅमी बारोक्कास, व्ही. एम्. फेर्नांडीस, सी. बी. कारवालो, लिओ डी सौझ, फ्रांसिस फेर्नांडीस.
कथा: ‘कोंकणी दिर्वें’ ह्या नेमाळ्यांतल्यान कथा साहित्याक सुरवात जाली. ह्या नेमाळ्यांत बरोवपी कांय नामनेचे कथाकार अशे: पेद्रु जॉन डी सौझ, फाउस्टीन डी सौझ, जे. यु. रेगो, व्हेनानटीयूस कोयेल्यो, आयरेनियश लोबो आनी जे. एम्. रोड्रिगीस. तांच्यो चडश्यो कथा नेमाळ्यांतल्यान आयल्यो तरी कांय कथांझेले उजवाडाक आयल्यात. देखीक: जे. सी. वियेगस (शिरीवंत)- ‘मोगाच्यो कथा’; एडवीन डी सौझ (वासू वालासिया)- ‘तरणी किरणां’; जे. बी. मोरायश- ‘कोशेदान केल्ली खूण’; नंदिनी- ‘आकांत’; सिल्वेस्टर डी सौझ- ‘अपरिचीत’; मिक मॅक्स-‘शाणी’; सी. जी. सिक्वेरा- ‘दुखां’; फ्रांसिस साल्दाना- ‘उत्तीम काणयां झेलो’.
सी. जी. सिक्वेरा हाणें संपादीत केल्ल्या ‘पांच पांकळ्यो’ ह्या झेल्यांत हेमार्चाय, हॅरोलप्यूस, सी. जी. सिक्वेरा हांच्यो कथा आस्पावतात. ए. मॅन्दोंसा हाणें संपादीत केल्ल्या ‘मोग आनी उतर’ ह्या झेल्यांत सात बरोवप्यांच्यो सात कथा आसात. सी. जी. सिक्वेरा ह्णें संपादीत केल्ल्या ‘उलो आनी झेलो’ ह्या झेल्यांत इकरा बरोवप्यांच्यो इकरा कथा आस्पावतात. ग्लॅडीस रेगो हिणें संपादन केल्ल्या ‘कळे आनी झेले’ ह्या झेल्यांत बायल कथाकारांच्यो कथा आस्पावतात. सी. जी. सिक्वेरा हाणें संपादित केल्ल्या ‘सात साळकां’ ह्या झेल्यांत सात मोगाकथा आस्पावतात. नामनेचो इंग्लीश बरोवपी आर्थर कॉनन डॉयल हाच्यो कथा ‘झरलो गोमस’ आनी ‘वातीस शेणॉय’ ह्या कथांझेल्यात वाचूंक मेळटात. जे. बी. मोरायस हाणें ह्यो कथा रुपांतरीत केल्यात. हेर कांय कथांकार अशें: ए. टी. लोबो, एडी नेटो, जेम्मी बारोक्कास, टीना डी मेलो, ना. दी. सौझ, विल्फी रेबींबस आनी व्हाली व्होग्गा.
कवीता: ह्या शतमानाचे सुर्वेक ‘शंबर कांतिग’ ह्या नांवाखाल किरिस्तांव धर्मगीतां उजवाडाक आयलीं. तशेंच मॅसिन्योर मिंगेल प्लासिड कुलासो आनी मॅसिन्योर रेमंड माश्कारेन्यस हांणी जायतीं धर्मगीतां रचलीं. ‘कोंकणी दिर्वें’ ह्या नेमाळ्याक लागून जायते कवी मुखार आयले. तातूंत चड नामनेचे म्हळ्यार लुईश माश्करेन्हस, जॉन जोसेफ रेगो, फादर सिल्वेस्टर मिनेझिस, ग्रेगरी मिनेझिस, फॅलिक्स पॉल नोरोन्ह, फादर पाउल लुईस बोथेल्यो. हांचे मजगतीं पयलो वयलो आनी म्हालगडो कवी म्हळ्यार लुईश माश्कारेन्हस. ताच्यो ‘कोंकणी दिर्वें’ ह्या नेमाळ्यांतल्यान आयिल्ल्यो कविता म्हळ्यार कोंकणी काव्याचीं अप्रूप रुपां. ह्या धाकटुल्या कवितांभायर ताची ‘आब्रावाचें यज्ञदान’ ही सुपुल्ली संगितीका नामनेक पावल्या अँथनी जॉन डी सौझ (मोरीदास) हो उतरांचो तसोच काव्यतंत्राचो धनी. ताच्या काव्यांत शब्दांचो अप्रूप खेळ पळोवंक मेळटा.
चार्लस फ्रांसिस (चाफ्रा) द कॉश्त हो कोंकणीतलो एक म्हान कवी. ताणें फाटल्या तीस वर्सांमदीं बरयल्ल्यो ५१ कविता ‘सोश्याचे कान’ ह्या झेल्यांत आस्पावतात. ताची कल्पनाशक्त, ताचें निरीक्षण, ताची संवेदनाशीलताय हातूंतल्यान फकत कोंकणी समाजाचेंच जिवितदर्शन जायना तर सगळ्या संवसाराचें जिवितदर्शन घडटा. ताच्या उतरांक जसो अर्थ आसा, तसोच रंग आनी संगीतूत आसा.
स्वामी सुप्रिया (फादर सी. सी. ए. पै.) ह्या विद्वानान कोंकणीचो खोल अभ्यास केला आनी सहित्यमळार मोलादीक वावर केला. ‘अन्या अकाय’ आनी ‘काळीज मुरमुरें’ हे ताचे दोन कवितांझेले. सादी, सोपी भास आनी कळवळ्याचो उमाळो हें ताचें खाशेलपण.
जॉन बॅप्टीस मोरायस हाचो पयलो झेलो ‘नवी व्हंकल’ (१९७७, साहित्य अकादेमी पुरस्कार- १९८५). हातूंतल्यो चडश्यो कविता घराव्या विशयाचेर आसात. ‘भितरलें तुफान’ ह्या ताच्या झेल्यांतल्या कवितांत तत्वगिन्यानाची बुन्याद आसा. सादे सोपे भाशेंत कवी सैमाचीं चित्रां कुशळतायेन चितारता, तशेंच जिवितांतलीं कांय सत्यां आनी गुपितां आमकां भेटयता.
फादर प्रताप नायक, एस्. जे. हाणें संपादीत केल्ल्या ‘कानडी माती कोंकणी कवी’ ह्या झेल्यांत २४ कवींच्यो ११० कविता आस्पावतात. तातूंतले कांय कवी हे: फादर पॉल लुईस बोथेलो, फादर सिल्वेस्टर मिनेझिस, चा. फ्रा. द कॉस्ता, स्टान आगेरा, जे. बी. सिकैरा, मॅल्वीन रोड्रिगीस आनी हेर.
नाटक: किरिस्तांव नाटककारांतले मंगळूरचे पयले वयले नाटककार हे: पेद्रु जॉन डी सौझ, पाश्कल सिकैरा, बोनावेन्टूर तावरो. त्या काळांतलीं नामनेचीं नाटकां हीं: ‘दोग सर्जंट’, ‘नावाडीक वैज’, ‘तकलेंतले सुकणें’, ‘बाळ आलेस’. लुईश माशकारेन्हस हाचें ‘आब्रावाचें यज्ञदान’ हें ह्याच काळांतलें. मार्टीन पी. डी. सा. हाणें २५ वयर नाटकां बरयल्लीं. तातूंतलीं चडशीं धर्मीक. ताच्या कांय नाटकांचीं नांवां अशीं: ‘कम्युनिझम’, ‘लिओपोल्दाचीं पातकां’, ‘सपनांत मरणां’, ‘फातीमाची सायबीण’, ‘क्रिस्ताचें जनन’, ‘माडटिराचें जैत’, ‘आसिसिचो सराफ’.
एस्. एस्. प्रभू हाचीं हीं नाटकां बरींच लोकप्रिय जाल्लीं: ‘दोत’, ‘नोकर’, ‘रैताक जैत’. फ्रेड फेर्नांडीस हाचीं नाटकां समाजीक आशयाचीं: ‘भिकारी’, ‘बलात्कार’, ‘विचीत्र खुनी’, ‘माय खंय आसा?’
जे. वी. रस्किना हाची ‘इश्टागत’ आनी ‘अपुर्बायेचें काजार’ हीं
