जायना, असो समज आसा. गांवगिऱ्या वाठारांतल्यो बायलो कोडुलिंबाच्यो खांदयो न्हेसून देवीक प्रदक्षिणा घालपाची आंगवण करतात. ब्रह्मचारी आनी योगी कोडुलिंबाचीं पानां खावन रावतात.
-कों. वि. सं. मं.
कोथमीर: (मराठी- कोथिंबीर; हिंदी- धनिया; गुजराती- कोनफिर; कन्नड- कोथंब्री, कोतुंबरी; संस्कृत- धान्यक, कस्तुंबरी, अल्लका; इंग्लीश- कॉरिअँडर; लॅटीन- कोरिअँड्रम सॅटायव्हम; कूळ- अंबेलिफेरी). ही वखदी वनस्पत भारतांतल्या सगळ्या वाठारांनी लागवडीखाला हाडटात. ही वनस्पत मूळची दक्षिण युरोप आनी आशिया मायनर ह्या वाठारांतली आसून युरोप खंडांत पूर्विल्ल्या काळासावन तिची लागवड करतात. मध्य उदेंत आनी ग्रीस ह्या वाठारांतूय ती पयलींसावन मेळटा. आदल्या काळांत भारतांतल्यान कोथमिरेची निर्यात जाताली. पूण हालीं रशिया, हंगेरी, युगोस्लाव्हिया, मोरोक्को ह्या सारकिल्या जायत्या देशांनी तिची लागवड जाल्ल्यान भारतांतसून निर्यात जायना.
ही वनस्पत एक वर्सभर उरूंक शकता. तिची उंचाय सुमार ४०-४५ सेंमी. तिचें काड पोकळ आसता. पानां दोन तरेचीं आसतात, वयलीं पानां ल्हान देठांचीं, पांखासारकीं आनी वेगळायल्लीं आसतात. मूळचीं पानां लांब देंठांचीं, मात्शीं पांखासारकीं, चड दलां आशिल्लीं आसतात आनी ताचो तळ देंठांक गुटलायल्लेवरी आसता. नोव्हेंबर- डिसेंबर ह्या म्हयन्यांत धवीं वा मात्शीं निळशीं, एकसंघ तुऱ्याचेर ल्हानल्हान घोंसांनी फुलां येतात.
हे वनस्पतीचें फळ (कोथमीर) मात्शें वाटकुळें, दोन धांपणी जावपी आसून ताचेर उब्यो वळी आसतात. ताचें कांड, पानां आनी फळां हाकां उग्र वास येता. जेवणांत आनी मसाल्यांत कोथमिरीचो उपेग करतात. वासाखातीर आनी वायुचो नाश करपी म्हूण आदल्या काळार वखदांत तिचो उपेग करताले. कोथमिरेंत ‘कॉरिअँड्रॉल’ हे उडून वचपी तेल आशिल्ल्यान जेवणाखाणांत तिका बरें म्हत्व आसा. कोथमिऱ्यो उत्तेजन हाडपी, मूत निवळ करपी, वायुचो नाश करपी, पुश्टीक, भूक वाडोवपी आनी कामोत्तेजक आसतात. पोटांतल्यो कळो आनी रक्ती मूळव्याध हांचेर कोथमिऱ्यांचो काडो दितात. त्यो शितळ आशिल्ल्या गर्मेच्या दिसांनी थंडसाण मेळपाक जिऱ्यावांगडा शिजोवन तें उदक पिवपाक दितात. तशेंच दोळे चुरचुरल्यार कोथमिरेचें उदक दोळ्यांक लायल्यार थंडसाण मेळटा.
लागवड: हें पीक चडशें उश्ण प्रदेशांत जाता. भारतांत उदक शिंपून वर्सांतल्यान केन्नाय ताचें पीक काडटात. कोथमिरेक बरी काळी आनी निचऱ्याची जमीन लागता. मे-जून वा ऑक्टोबर अशा दोन हंगामांत ह्या पिकाची लागवड करतात. पेरणी करपाचे वळींत २२-३० सेंमी. अंतर दवरून दर हेक्टराक १५-२० किग्रॅ. बीं पेरतात. उपरांत ९-१० दिसांनी बियांक कोंब फुटतात. कोंब फुटून रोंपे वयर येतकच तांची जतनाय घेवंक सुरवात करतात.
ह्या पिकाक सारें दिनात. पूण दर हेक्टराफाटल्यान स-सात टन शेणखत दिल्यार पिकाची वाड चड बरी जांव येता. कोथमिरेचे उत्पादन वाडीखातीर दर हेक्टराक २५ किग्रॅ. नायट्रोजन (अमोनियम सल्फेटाच्या रुपांत) ह्या प्रमाणांत रसायनीक सारें दिल्यार, उत्पन्न बरें जाता. साडेतीन ते चार म्हयन्यांत कोथमिरेचें पीक तयार जाता. ताचीं पानां झडूंक लागतकच तीं झाडां हुमटून काडटात आनी दोन-तीन दीस वतातं सुकयतात. उपरांत खळार ताची मळणी करून कोथमिऱ्यो फांफडून, निवळ करून सुकोवन दवरतात.
कोथमिरेचो पालो: कोथमिरेच्यो बियो किल्लत घाल्या उपरांत तांकां कोंब फुटून जेन्ना रोंपे वयर येतात, तेन्ना तांकां फुलां येवचेपयलीं तीं झाडां हुमटून ताच्यो चुडयो बांदून बाजारांत विकपाक व्हरतात. केथमिरेच्या पाचव्या पाल्यांत ‘अ’ जीवनसत्व भरपूर आसता. जेवणखाणाच्या आनी मसाल्याच्या पदार्थांक बरो वास येवपाक कोथमिरेच्या पाल्याचो उपेग करतात.
कोथमिरेच्या रोप्यांक भुरी, कांडावेली गांठ, करपा आनी मर ह्या रोगांची लागण जाता.
-कों. वि. सं. मं.
कोबी: (मराठी- कोबी; हिंदी- बंद गोबी; गुजराती- पानकोबी, कोब्जी; कन्नड- कोबीगड्डी; इंग्लीश-कॅबेज; लॅटीन-ब्रॅसिका ओलरेसिया; कूळ- बासिकॅसी (क्रुसिफेरी) ).
कोबी हो कॉलीफ्लावर (फूलकोबी) क्नोलकोहल आनी ब्रोकोली हांचेच जातींत मोडटा. कोबीचे लागवडीखाल आशिल्ले प्रकार व्दिवर्सुकी आसात (बी ते बी मेरेनचो जीवनकाळ पुराय जावपाक दोन हंगाम लागतात). कोबीक सांगो जातात. दरेक सांगेक ४ ते ५ बियो आसतात. ह्या बियो तांबश्या रंगाच्यो आसून वाटकुळ्योच सांसवांभाशेन आसतात. सादारणपणान कोबी भाजयेखातीर वापरतात; ताका लागून तो जून जावंचे पयलीं काडटात, देखून ताका फूल येवपाक पावना. पूण बीं जाय जाल्यार कोबी राखून दवरचो पडटा. अशा राखून दवरिल्ल्या कोबीचीं पानां पाचवीं जातात. तीं कवळिल्लीं नासतात. ताका लागून कांड लांब जाता. ह्या कांडाक मागीर फुलां येतात. हीं फुलां धवीं आसतात. ह्या फुलांक सांगो जातात आनी सांगांक बियो जातात. ह्या बियांचो उपेग फकत नवी लागवड करपाखतीरूच जाता.
उत्पत्ती: कोबी मूळ युरोप खंडांतलो. रानवट कोबी आयर्लंड, डेन्मार्क आनी चॅनल जुंव्यांच्या फातराळ देगांनी दिश्टी पडटा. प्लिनी आनी थियोफ्रॅस्टस हांणी आदल्या काळांत धर्तरेचेर आशिल्या कोबीच्या अस्तित्वाचो सोद लायला. त्यावेळार कोबीक कावलीस (लॅटीन), कोली (प्राचीन जर्मन), कॉल (ब्रितॉं) आनी काल (डॅनीश) ह्या नावांन वळखताले.
खाशेलेपण: कोबीचो गड्डो ही हे वनस्पतीची मोठी कळी, मांसाळ पानांनी भरिल्ली आसता. ही कळी म्हळ्यार गड्डो, कोबीच्या मध्यभागांत आसता. ह्याच जाग्यार ताची पुराय वाड जाता. ३०० से. परस चड आनी ०० से. परस उणें तापमान आशिल्ल्या हवामानांत कोबीची उत्स्फुटन प्रक्रिया (bolting) योग्य रितीन जायना. कोबीक प्रधान मूळ वेवस्था (top root system) आसता.
कोबीचे भाजयेची वा वनस्पतीची वाड जातासतना ५-६ सप्तकां जर तापमान १०० से. सकल देंवलें, तर फुडल्या गिमाक ताका फुलां येतात. ताची बीज पेटिका (siliqua) ५ ते १० सेंमी. लांब, सपाट आंग आशिल्ली, बारीक चोंचीवरी आसता. बी, ल्हान, वाटकुळी आनी काळपट मातयेकोराची आसता.
प्रकार: पानांचो आकार, रंग तशेंच गड्ड्याचो आकार, रंग आनी घटसाण हाचेवेल्यान कोबीचे प्रकार थारतात.
१. वाटकुळो गड्डो: प्राइड ऑफ इंडिया, गोल्डन एकर, कोपनहेगन मार्केट २. पसरट गड्डो: पुसाड्रमहेड ३.शंखाकार गड्डो: जर्सी वेकफिल्ड ४. सॅव्हॉय चीफ्टन वाटकुळे गड्डे: ६० ते ८० दिसांभितर पुराय जातात. तर हेर गडड्ययांक १०० वयर दीस वतात.
उपेग: कोबीचो उपेग दिसपट्टे जीणेंत, भाजी, सालाद, लोणचें. सूप सारकिले पदार्थ करपाक करतात.
घटक: कोबीभितर फुडलीं घटकद्रव्यां आस्पावतात: उदक: ९०.२%, प्रथिनां: १.८%, वसा (स्निग्ध पदार्थ) ०.१%, तंतू:१.०%, कार्बोहायड्रेटां: ६.३%, खनिजद्रव्यां: ०.६%, कॅल्शियम: ०.०३% फॉस्फरस: ०.०५%.
कोबीचे कुडके आंबोवन आनी थोडें मीठ घालून ‘सावरक्राउट’ नांवाचो जिनस करतात. गोरवां आनी कुकडांचे खावडीखातीरूय कोबीचो उपेग करतात. कोबी ०० के. तापमानांत ४ म्हयने सांबाळून दवरूं येता. कोबींत क, ब२, ब१ आनी अ हीं जीवनसत्वां तशेंच जायतीं खनिजां मेळटात.
लागवड: कोबी हो शिंया दिसांनी जावपी भाजयेचो प्रकार. १५० ते २०० से. तापमानांत ताची वाड योग्य रितीन जाता. नर्सरींत ही भाजी
