इंडीज जुव्यांच्या चोम्यांमदलो सगळ्यांत व्हडलो जुंवो. एक साम्यवादी देश. ल्हान व्हड सगळ्या जुंव्यांसयत वट्ट क्षेत्रफळ १,१०,९१२ चौ. किमी; लोकसंख्या १, ०१, ९१,००० (१९८६). हाची उदेंत-अस्तंत लांबाय सुमार १,२०० किमी. आनी दक्षिण-उत्तर रुंदाय ४० ते २९० किमी. आसा. ह्या देशाक सुमार ३,५०० किमी. लांबायेची दर्यादेग लाबल्या. अक्षवृत्तीय विस्तार ७४0 ८’ अस्तंत ते ८४0 ५७’ अस्तंत. हाचे उत्तरेवटेन ॲटलांटीक म्हासागर आनी प्लॉरिडा हो अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांचो वाठार, तेभायर बहामा जुंवे आसात. उदेंतेवटेन विंडवर्ड पॅसेज आनी ताचे पलतडीं हायती; दक्षिणेवटेन कॅरिबियन दर्या आनी तांतले जमैकासारकिले जुंवे, अस्तंतेवटेन मॅक्सिकोचें आखात आनी युकातान खाडीपलतडीं मॅक्सिकोचो युकातान वाठार आसा. मॅक्सिको आनी पनामा हांच्या मार्गाचेर आशिल्ल्यान क्यूबाक भूगोलीक नदरेन बरेंच म्हत्व आसा.
भूंयवर्णन: हांगाची भूंय मदींमदीं थीर नाशिल्ल्यान भूंयकांप बरेच जातात. भूंय चडशी चुनखडी आनी चिकणमातयेची आसा. अशीर न्हंयच्या देगणांतली जमीन बरीच पिकाळ आसा. सुमार ४०% भूंय दोंगरी आसा. उदेंतेवटेन ओरिएंते दोंगर, कामाग्वे प्रांतांत दक्षिण दर्यादेगेर सिएर्रा मास्ट्रा दोंगर आनी ताका समांतर, उदेंत पातळिल्ली दोंगरांची वळ आसा. हांतूंत क्यूबाची सगळ्यांत उंच दोंगरातेंगशी पीका तूर्किनो (१,९७३ मी.) आसा. आग्नेयेवटेनची बरोच वाठार ६०० मी. उंचायेचो, जाल्यार कामाग्वे वाठार ३०० मी. उंचायेचो आसा मध्य क्यूबाच्या दक्षिण लास व्हीयास वाठारांतल्या त्रिनिदाद पर्वताची उंचाय चडांत चड १,१५८ मी. आसा. उत्तर दर्यादेगेलागच्या पिनार देल रिओची उंचाय ७२८ मी. आसा. हांगाची दर्यादेग चडशी चिखलाची आसा. हांगा व्हडल्यो न्हंयो आनी सरोवरां नात. सुमार २०० न्हंयो दक्षिण आनी उत्तरेवटेन व्हांवतात. तांच्या मार्गावेल्यान उण्या अंतराक लागून येरादारी जायना. सगळ्यांत व्हडली न्हंय कॉटो सुमार २४९ मी. लांबायेची आसा आनी अस्तंत ओरिएंते प्रांताच्या मळांतल्यान व्हांवता.
हवामान: हांगाचें हवामान सादारणपणान उश्ण आसता. जानेवारी-फेब्रुवारींत तापमान सुमार २१.१० से. जाल्यार जुलय-ऑगस्टांत सुमार २७.२० से. आसता. ३२० से. परस चड आनी १०० से. परस उणे तापमान हांगा अमभवाक येना. ऊंच दोंगरांचेर मात उदक गोठपाइतलें तापमान देंवता. शिंयाळो आनी गीम हे ऋतू स्पश्टपणान जाणवनात. उंचायेचो मात हवामानाचेर परिणाम जाल्लो दिश्टी पडटा. वर्सुकी पावसाचें प्रमाण सुमार १३७ सेंमी. आसा. पिनार देल रिओच्या दोंगरी वाठारांत तें १६५ सेंमी, जाल्यार ओरिएंतेच्या फाटलेवटेन दक्षिण दर्यादेगेर ७५ सेंमी. मेरेन आसता. केन्नाकेन्ना दुकळ पडटा १९६७-६८ त सुमार देडवर्साचो दुकळ पडिल्लो. मे सावन ऑक्टोबर मेरेन पावस आनी नोव्हेंबर सावन एप्रिल मेरेन सुकें हवामान आसता. केन्नाकेन्नाय वादळां जावन सैमाचें बरेंच लुकसाण जाता.
वनस्पत आनी मोनजात: ऊंस, काफी, कोक, आनी केळीं हांची लागवड जावचेपयलीं क्यूबांत बरींच रानां आशिल्लीं. आतां फकत कांय दोंगरी वाठारांनीच रानां दिसतात. पावसाच्या बदलपी प्रमाणाक लागून पानां झडपी झाडां बऱ्याच तरांचीं आसात. पाचन, सेडर, ओक मॉहॉगनी, एबनी, अकाना, साबिको हे मदेराक उपेगी पडपी लांकडाचे रुख आसात. २५ मी. मेरेन ऊंच वाडपी ‘रॉयल पाम’ हो हांगाचो राश्ट्रीय रूख आसा. ताचो सगळ्या गजालींक बरो उपेग जाता. साबा हो रेशमासारको मोव कापूस दिवपी, सोबीत रुख ३० मी. परस ऊंच वाडटा माड आनी हेर ताड जातीचे रुख हांगा बरेच आसात. सव्हाना तणाचीं हांगा मळां आसात. कामाग्वे, अस्तंत लास व्हीयास आनी दक्षिण पिनार देल रिओ हांगा तण, ताड आनी झोंपां वाडटात. दर्यादेगांनी चडशी दक्षिणेवटेन चिखलांत वाडपी वनस्पत सांपडटा. सफरचंदां, आंतेरां ॲव्होकॅडो आनी पोपायो हीं हांगाचीं मुखेल फळां आसात. ह्या देशांत व्हडा आकाराची मोनजात सामकी उणी दिश्टी पडटा. ल्हानसान प्राणी बरेच आसात. वागोळीं आनी बिळांनी रावपी, तेभायर किडमूय खावपी मोनजातीच्यो बऱ्योच जाती आसात. न्हंयांनी मॅनेटी आसात. स्थलांतर करून आयिल्लीं आनी थळावे जातींचीं सुकणीं बरींच आसात. सरपटपी प्राणी उणे आसात. मानगीं, कासंव, इग्वानो हे प्राणी हांगा दिश्टी पडटात. विखयाळे सोरोप नात. गोगलगायी आनी हेर मोव कातीची मोनजात तशेंच नुस्त्याच्यो तरेरवार जाती हांगा आसात.
इतिहास: १४९२ त कोलंबसाक क्यूबाचो सोद लागलो आनी १५११ मेरेन स्पॅनिश लोकांनी थंय आपलो राबीतो करून अमेरिकेवेल्या आपल्या घुरयांचें हें मुखेल केंद्र केलें. ताचेउपरांत हांगाच्या बऱ्या बंदरांक लागून अमेरिकेंतल्यान लूट घेवन येवपी स्पॅनिश जहाजांक हांगा आलाशिरो मेळूंक लागलो. ह्या कारणाक लागून फ्रेंच आनी इंग्लीश चाच्यांनी हांगा बऱ्योच घुरयो घाल्यो.
एकुणिसाव्या शेंकड्याचे सुर्वेक स्पॅनिश साम्राज्य काबार जावन लॅटीन अमेरिकेंत बरींच गणराज्यां तयार जालीं, पूण क्यूबा स्वतंत्र जावंक पावलो ना. १८१०-१८५१ ह्या काळांत ल्हानसान उठाव जाले पूण ते जैतिवंत जाले नात. क्यूबाचे प्रतिनिधी स्पेनाच्या कारभार चलोवपी मंडळांत आसताले. पूण १८१० त हे प्रतिनिधी घेवप बंद जाल्ल्यान उठावांक कारण मेळिल्लें. इतले मजगतीं अनेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांनी गुलामाची बरी बाजारपेठ म्हूण क्यूबाचेर सत्ता मेळोवपाचो यत्न केलो, पूण तो फळादीक जालो ना. १८६८ ते १८७८ मेरेन पर्थून मोटे उठाव जाले. ह्या उठावांक धा वर्सांचें झूज अशेंय म्हण्टात. ह्या उठावांचो परिणाम म्हूण स्पेनान हांगाच्या लोकांक कांय राजकी सवलती दिल्यो. १८९२ वर्सा होस्से माती हाणें अमेरिकेंत क्यूबन क्रांतीकारी पक्षाची थापणूक केली. ताणें आनी ताच्या हेर वांगड्यांनी १८९५ त क्यूबांत बंड केलें, पूण तें जैतिवंतजावंक पावले नात. १८९८ त अमेरिका आनी स्पेन हांचेमदीं लडाय सुरू जाली. स्पेनावांगडा जाल्ले पारिस हांगाचे कबलातींतल्यान अमेरिकेन क्यूबाची स्वतंत्रताय मान्य करून ताका आपले राखणेखाला दवरलो. १ जानेवारी १८९९ ते २० मे १९०२ मेरेन क्यूबा अमेरिकेचे लश्करी राखणेखाला आशिल्लो. १९०२ उपरांत लश्करी राखण सोंपली, पूण अमेरिकेचो हांगाच्या राज्यकारभारावयलो अधिकार तसोच उरलो. शांततायेखातीर क्यूबाच्या राज्यकारभारांत कारवायो करपाचो अमेरिकेक पुराय हक्क आशिल्लो. अमेरिकेच्या राखणे काळंत हांगाची अर्थीक आनी भलायकेविशींची परिस्थिती बरीच सुदारली. १९०१ त पयलें संविधान तयार जालें आनी १९०२ त थॉमस एंस्ट्रादा पाल्मा पयलो अध्यक्ष जालो. अमेरिकेचे साकरेचे गरजेखातीर हांगा व्हडले व्हडले ऊंसाचे मळे तयार केले. ऊंसाचे मळे, तेलाचे कारखाने रेल्वेमार्ग ह्यो सगळ्यो गजाली अमेरिकन भांडवलदारांच्या हातांत पाविल्ल्यान लोकांमदीं बोवाळ जावंक लागलो. १९०५ वर्सासावन वेचणुकांच्या मतभेदांक लागून बंड जालें आनी शांतताय हाडपाच्या निमतान पुराय देश पर्थून अमेरिकेचे लश्करी सत्तेखाला आयलो (१९०६). १९०९ त वेंचणुको जाल्याउपरांत सैन्य परतलें, पूण १९१२ त निग्रो उठाव जाल्ल्यान थंय अमेरिकन लश्करान पर्थून आपले पावल दवरलें. रोखडेंच पयलें म्हाझूज सुरू जालें आनी क्यूबाच्या साकरेवेपाराक बरे दीस आयले. झुजाच्या काळांत क्यूबांत शांतताय आशिल्ली. पूण झूज सोंपल्या उपरांत अमेरिकेंतली आनी युरोपांतली वीट साकर बाजारांत आयिल्ल्यान हांगा अर्थीक मंदी आयली. हे अर्थीक मंदींतल्यान हांगा राजकी उठाव, आडमार्गान घेतिल्ल्यो आनी जिखिल्ल्यो वेंचणुको, अंदाधुंदी हांकां बरोच नेट आयलो. सत्तेखातीर जावपी झुजांक लागून देशाचें बरेंच लुकसाण जालें. १९२५ ते १९३३ मेरेन मोरालीस हाचे हुकुमशायेखाला देशाचो कारबार उरलो. १९३४ त ल्हानशी क्रांती जावन सरकार बदल्लें. सैन्याच्या बळग्याचेर सैन्याचो
