खणींनी लोखण, तांबे, निकेल, मॅंगनीज, क्रोमियम हे धातू मेळटात. हांच्या दर्यांत बांगडे, सुंगटां ह्या सारकें नुस्तें व्हाडा प्रमाणांत मेळटा. पर्यटन धंद्याक हेर उद्येगधद्यांमुखार व्हडलेशें म्हत्व ना.
१९५९ तली क्रांती जावपीपयलीं हांगा अमेरिकन भांडवलाच्या पालवान बरेच कारखाने उबारिल्ले. पूण तांची व्हडलीशी उदरगत जावंक नाशिल्ली. क्रांतीउपारांत रशियन भांडवल, तंत्रगिन्यान आनी हेर आदारान हांगा उद्येगधंद्यांची बरीच वाड जाली. उद्येगांचें राश्ट्रीयकरण जालां. खाणाच्यो वस्तू, तंबाखू, शिमीट, प्लॅस्टिक, निकेल हांचे कारखाने हांगा आसात. क्यूबाचे आयात-निर्यात वेव्हार पयलीं फकत रशिया आनी हेर साम्यवादी देशांकडेन चड जाता. सद्या जगांतल्या बऱ्याच हेर देशांकडेनूय ह्या देशाचे आयात-निर्यात वेव्हार चलतात.
पेसो हें हांगाचें चलनी नाणें. हांगा खाजगी बॅंको नात. ‘नॅशनल बॅंक ऑफ क्यूबा’ ही हांगाची एकूच राश्ट्रीय बॅंक.
येरादारी आनी संचारण: क्यूबांत १९८४ मेरेन ३४,००० किमी. लांबायेचे रस्ते आशिल्ले. १९८५ मेरेन हांगा प्रवाशांखातीर येरादारी करपी ५,१९६ किमी. चे रेल्वेमार्ग आनी फक्त साकर उयेगाखातीर वापरांत येवपी ९,६३८ किमी. चे रेल्वेमार्ग आशिल्ले. देशांत सुमार २४० किमी. लांबायेच्या उदकामार्गांतल्यान चडशी वेवसायीक येरादारी जाता. हांगा सुमार २०० परस चड बंगरा आसात. मुखेल बंदरां अशीं: मारिएल, हावाना, नेव्हीतास, मानाटी, पुयेर्तो पाद्रे, गिबारा, ॲटीला, ग्वांतानामो, सांतियागो दे क्यूबा, सिएन्फ्यूएगोस, कार्देनास आनी मातान्झास. हवाई मार्गावेली येरादारी ‘क्यूबाना’ हे राश्ट्रीय संस्थेवरवीं चलता. युरोप, आफ्रिका, लॅटीन, अमेरिका ह्या खंडांकडेन आनी संवसारांतल्या हेर देशांकडेन हवाईमार्गावेल्यान येरादारी जाता. जुझे मार्ती हो हावानासावन २१ किमी. परस आशिल्लो ह्या देशांतलो मुखेल आंतरराश्ट्रीय विमानतळ आसा. तेभायर हेर ल्हानसान विमानतळ बरेच आसात.
लोक आनी समाजजीण: १९८१ मेरेन हांगा ६६% लोक गोरे कातीचे, २१.९% मुलाटो, १२% आनी हेर ०.१% आशिल्ले; धर्माचेर विस्वास नाशिल्ले लोक ४८.७% रोमान कॅथलीक ३९.६%, नास्तीक ६.४% आनी उरिल्ले हेर धर्मीक विस्वासांचे आशिल्ले. क्यूबाचे स्वतंत्रतायेखातीर झुजपी फुडाऱ्यांमदीं पयलीं सावन कॅथलिक विरोधाची भावना आशिल्ल्यान थंय कॅथलिक पंथीय लोकांची समाजांत व्हडलीशी सुवात ना हेर लॅटीन अमेरिकन देशांपरस हे विशीं क्यूबाचें वेगळेंपण जाणवता. सरकारान धर्मनिरपेक्ष पध्दत आपणयल्या. क्रांतीउपरांत धर्माचेर चडशा लोकांचो आशिल्लो भावार्थ उणो जायत चल्ला. कला, संगीत हांचेर निग्रो संस्कृतायेचो बरोच प्रभाव दिसून येता. तांच्या लोकगीतांतल्यान आनी नृत्यांतल्यान नवें संगीत आनी रंबा, सांबा, कोंबा, मांबो असलीं नृत्यां हांगासावन संवसारभर नांवाजतीं जाल्यांत. शिल्पकलेच्या मळार हांगा बरीच उदरगत जाल्या. सावेद्रा ह्या शिल्पकाराचें नांव संवसारभर गाजलां. मेलेरो, मारेल, ॲजलो, वाल्डारामा हे हांगाचे नामनेचे चित्रकार.
शिक्षण: राश्ट्रीय साक्षरतेचें प्रमाण ९६% आसा. ६ ते १४ वर्सांमेरेनचें ९ वर्सांचें शिक्षण फुकट, सक्तीचें आनी एकसारकें आसा. स वर्सांचें मुळावें, चार वर्सांचे माध्यमिक आनी तीन वर्सांचें उच्च माध्यमिक अशें तेरा वर्सांचें शाळेंतलें शिक्षण आसता. मार्क्सवादी-लेनिनवादी तत्वांचेर आदारिल्ली शिक्षणपध्दत हांगा आसा.
सप्टेंबर ते जून मेरेन शिक्षणीक वर्स चलता. शिक्षणाचें माध्यम स्पॅनिश भाशेंतल्यान आसलें, तरी इंग्लीश आनी रशियन भाशेचोय शिक्षणांत वापर जाता. शिक्षणाची जापसालदारकी, शिक्षण मंत्रायलाची आसा. उंचेल्या पावंड्यावेलें शिक्षण ‘उनिवर्सिदाद दे ला हावाना’, ‘उनिवर्सिदाद दे ओरिएंते’, ‘उनिवर्सिदाद दे सेंट्रल दे ला विलास’ आनी ‘उनिवर्सिदाद इग्नाशियो आग्रामां ते’ ह्या चार विश्वविद्यालयां वरवीं चलता. मार्क्सवादी अर्थकारण आनी राजकारण हे विशय सक्तीचे आसतात. हांगाचे बरेच विद्यार्थी उंचेल्या शिक्षणाखातीर रशियांत आसात. स्पेनांतूय हांगाचे कांय विद्यार्थी शिक्षण घेतात. आफ्रिकेंतल्या कम्युनिस्ट राश्ट्रांक साक्षार करपाची कार्यावळ क्यूबान हातांत घेतल्या. तेप्रमाण मोझांबीक, इथिओपिया ह्या सारक्या देशांतले विद्यार्थी शिक्षण घेवपाखातीर हांगा येवन रावल्यात.
भाशा आनी साहित्य: स्पॅनीश ही लोकांची वेव्हाराची भाशा आसा. इंग्लीशीचोय वापर बरोच जाता. होसे हेरेदिया (१८०३-३९) हो हांगाचो एक नामनेचो कवी. होसे मार्ती (१८६३-९५) हाकाय लेखक आनी कवी म्हूण बरीच नामना आसा. तेभायर कास्तेल्यानोस त्रॅलॅस, आर्तीस हेय हांगाचे नामनेचे लेखक. साहित्याच्या मळार मार्क्सवादी विचार पध्दतीन बरयल्लंा साहित्य क्रांतीउपरांत लोकांमदी चड पावलां.
म्हत्वाचीं थळां: मातॉझास, कार्देनास, ग्वांतानामो, सांतियागो दे कूव्हा, नेवीतास, सिएनफ्यूएगोस हीं म्हत्वाचीं बंदरां आनी उद्येगीक शारां आसात. तेभायर हावाना हा राजधानी, ग्वानाबाकोआ शार हीं हांगाचीं म्हत्वाचीं थळां आसात.
-कों. वि. सं. मं.
क्रॉग, शाक ऑगुस्त स्टीनबेर्गर: (जल्म: १५ नोव्हेंबर १८७४, ग्रेना-डेन्मार्क; मरण: १३ सप्टेंबर १९४९, कोपनहेगन).
डॅनिश शरीरक्रियाशास्त्रज्ञ. १९०३ त ताणें बेबक्यांचे श्वसनक्रियेचेर प्रबंध बरोवन डॉक्टरेट मेळयली. १९१६ त तो कोपनहेगन विद्यापीठांत शरीरक्रियाविज्ञान ह्या विशयाचो प्राध्यापक जालो. श्वसनक्रियेविशीं संशोधनात्मक वावर करून ताचेर ताणें ‘Mechanism of Gas Exchange in the lungs’ हो ग्रंथ बरयलो. व्हिएन्ना सायन्स ॲकॅडेमीन ताचेखातीर ताका तस्त्रीप दिली. ‘स्नायूंतल्या रगताच्या प्रवाहांतल्या केशवाहिन्यांवरवीं (capillaries) जावपी नियंत्रण’ ह्या सोदाखातीर ताका १९२० त, शरीरक्रियाविज्ञान आनी वैजकीशास्त्र ह्या विशयाखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार फाव जालो. ताणें ऊतकाची (tissues) क्रियाशीलता आनी केशवाहिन्यांतलो रगताचो प्रवाह हांचो संबंद दाखयलो. सक्रिय स्नायूंतल्या कार्यक्षम केशवाहिन्यांची संख्या स्तब्ध (dormant) स्नायूंपरस चड आसता आनी ह्या फरकाचेर ऑक्सिजनाची पुरवण आदारून आसता, अशें मत ताणें परगटायलें. १९३७ त, तो रॉयल सोसायटीचो विदेशी वांगडी जालो. १९५४ त, ताका इंग्लंडच्या रॉयल सोसायटीचें बाली (Baly) पदक मेळ्ळें. आठ विद्शी विद्यापीठांनी ताका भोवमानान डॉक्टरेट पदवी दिली.
-कों. वि. सं. मं.
क्रिक, फ्रॅन्सिस हॅरी कॉम्पटन: (जल्म: ८ जून १९१६, नॉरदॅम्पटन-इंग्लंड). ब्रिटीश जीवभौतिकीविज्ञ आनी आनुवंशिकीविज्ञ. युनिवर्सिटी कॉलेज, लंडन आनी केंब्रीज विद्यापीठांतल्यान ताणें उच्च शिकप घेतलें. १९४९-१९७६ ह्या काळांत ताणें केंब्रिजच्या कॅव्हॅंडिश प्रयोगशाळेच्या मेडिकल रिसर्च काऊन्सिल विभागांत संशोधनाचें काम केलें. क्ष-किरण विवर्तनीय (diffraction) विश्लेशण तंत्राचो उपेग करून रेणुरचणुकेचो जीवविज्ञानाचे नदरेन अर्थ लावपाचे नदरेन ताणें म्हत्वाचें संशोधन केलें. विल्किन्झ ह्या शास्त्रज्ञान स्फटिकविज्ञानाच्या (Crystallography) आदारान D.N.A रेणुरचणुकेविशीं अभ्यास केल्लो. क्रिक आनी वॉटसन हांणी ताचो अर्थ लावन ही रचणूक निश्चित केली. १९५४ त, ताका केंब्रिज विद्यापीठाची पीएच्. डी. मेळ्ळी. तेउपरांत ताणें १९५३-५४ त ब्रुकलीन पॉलिटेक्निक इन्सिटट्यूटांत प्रथिन रचणुकेविशीं संशोधन केलें. १९५९ त लंडन रॉयल सोसायटीचो वांगडी म्हूण ताची वेंचणूक जाली. १९६०-६१ त केंब्रिजच्या चर्चिल कॉलेजचो तो फेलो जालो. D.N.A अम्लाची रेणवीय रचणूक सोदून काडिल्लेखातीर क्रिक हाका विल्किन्झ आनी वॉटरान हांच्यावांगडा १९६२ वर्साचो शरीरक्रियाविज्ञान आनी वैजकीशास्त्र ह्या विशयाखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार वांटून मेळ्ळो.
