१९६२ त, तो कॅलिफोर्नियांतले ‘सॉल्क इन्स्टिट्यूट फॉर बासॉलॉजिकल स्टडीज’ हे संस्थेचो वांगडी जालो. ‘Molecules and Men’ (१९६७) आनी ‘Life Itself’ (१९८१) हीं पुस्तकां ताणें बरयल्यांत.
-कों. वि. सं. मं.
क्रिकेट: दरेकी इकरा खेळगडे आशिल्ल्या दोन पंगडांभितर उक्त्या मैदानार बॅट आनी बॉला (पेल्ल) वरवीं खेळटात, तो सांघिक खेळ.
क्रिकेट हें उतर ओल्ड सॅक्सन उतर ‘क्राय्स’ (cryce) वेल्यान आसलां. Criquet ह्या फ्रेंच उतरावेल्यान क्रिकेट हें उतर आयलां, अशेंय एक मत आसा. ह्या उतराचो अरथ बॉलावरनीं खेळपाक येवपी खेळांतलें बॅट आसो जाता. पयल्या एडवर्डच्या काळांत १३०० च्य़ा सुमाराक Creag हे संज्ञेन क्रिकेटचो उल्लेख केल्लो मेळटा.
१२०० च्या सुमाराक हो खेळ इंग्लंडांत अस्तित्वांत आसलो. १५५० च्या सुमाराक गिल्डफर्ड विद्यालयांतलीं भुरगीं क्रिकेट खेळटालीं, असो उल्लेख मेळटा. १६४६ त केंट मदल्या कॉक्सहीथ हांगा क्रिकेटचो सामनो जाल्ल्याचो पयलो उल्लेख मेळटा.
क्रिकेटच्या खेळांत जायते बदल जायत आयल्यात. सुर्वेक गांवगिऱ्या वाठारांतल्या भुरग्यांनी ह्या खेळाची बुन्याद घाली. बोकड्यो, मेढरां, गारवां चरोवपाक रानांनी वचपी भुरगे, वेळ मेळटा तेन्ना हो खेळ खेळटाले. क्रिकेटचे पयले अवस्थेंत बॅट बदला हात, बॉला बदला लांकडाचो कुडको, विकेटी बदला झाडाचो उपेग जातालो. बॉल घेवन गोलंदाज, फलंदाजाक गोलंदाजी करतालो. हो बॉल, फलंदाज आपल्या हातांनी मारतालो. फलंदाजाक बाद करपाक एके थारायिल्ले कुरवेचेर गोलंदाजी करची पडटाली. हे कुरवेक बॉल लागल्यार फलंदाज बाद जातालो.
काळांतरान हाताबदला लांकडाची ल्हान बडी, लांकडाचें फळें, जड दांडो आशिल्ली बॅट, पाचरी मूठ आशिल्ली ‘विलो’ लांकडाची बॅट अशे बदल बॅटाचे अवस्थेंत जायत गेले. सुर्वेक बॉल लांकडाच्या कुडक्याचो आशिल्लो. उपरांत ताचो आकार वांटकुळो जालो. उपरांत ल्हवल्हव रबर, चामडें हाचो वापर जावन ताका आयचें रूप प्राप्त जालें. पयलीं झाडांचो यश्टी (विकेट्स) म्हूण उपेग जावपाक लागलो. फुडें दोन बडयो, उपारंत तीन बडयो आनी तातूंतल्यान सद्याच्यो विकेट्स अस्तित्वांत आयल्यो. आयज क्रिकेटीच्या २२ यार्ड धांवपट्टेच्या दोनूय वटांनी विकेटी (Double wicket) लावपाची पध्दत आसा.
इतिहास: क्रिकेटच्या इतिहासांत नोंद जाल्लो क्रिकेटचो पयलो सामनो १६९७ वर्सा ससेक्स हांगा जालो. १७१९ वर्सा लंडनर्स (मिडलसेक्स) आनी केंटीश मेन हांचेभितर पयलो काउंटी सामनो (county match) जालो. क्रिकेटचो खेळ १७१० वर्सा केंब्रीज विद्यापीठांत पावलो. १७४४ त पयलेच खेप क्रिकेट नेम घडयले. १८ जून १७४४ दिसा केंट आनी ऑल इंग्लंड हांच्याभितर सामनो जालो. ताचें पुराय घांवपत्रक अजून पळोवंक मेळटा. १७६३ ते १७९३ मेरेन ‘हॅम्बलडन क्लब’ क्रिकेट खेळांत नांव जोडून आसलो. १७८७ वर्सा लॉर्डस (इंग्लंड) हांगा ‘मेरीलिबोन क्रिकेट क्लब’ (MMC) स्थापन जालो. हे संस्थेन त्याच वर्सा क्रिकेटची नवी नेमावळ घडयली. तेन्ना सावन हीच संस्था क्रिकेटच्या खेळाचे नेम घडयता आनी तांचेर नियंत्रण दवरता.
ब्रिटिशांचे राजवटीक लागून खास करून सैनीक आनी तांच्या अधिकाऱ्यांक लागून हो खेळ ब्रिटीश वसाहतींत पातळ्ळो. ऑस्ट्रेलियांत हो खेळ १८०३ त सुरू जालो. १८३८ वर्सा मॅलर्बान क्रिकेट क्लबाची थापणूक जाली. १८५६ त मॅलबर्ग हांगा व्हिक्टोरिया आनी न्यू साउथ वेल्स मजगतीं पयलो अधिकृत सामनो जालो. न्यूझीलंडांत हो खेळ १८४० त पावलो. १८६० त ऑक्लंड आनी वेलिंग्टन ह्या पंगडामजगतीं पयलो प्रातिनिधीक सामनो जालो. वेस्ट इंडीज देशांत हो खेळ एकुणिसाव्या शतमानाच्या मध्याक सुरू जालो. १८६८ त डिमिरारा (गायना) आनी बाबीडोस हांचेभितर पयलो प्रातिनिधीक सामनो जालो. दक्षिण आफ्रिकेंत हो खेळ एकुणिसाव्या शतमानाच्या मध्याक पावलो. ब्रिटीश सैनीक आनी पोलीस १८८८-८९ मेरेन लश्करी आनी पोलीस केंद्रानी (केप कॉलनी आनी नाताल) हो खेळ खेळटाले.
भारत-पाक फाळणेउपरांत १९५२ वर्सा कराचींत पाक मध्यवर्ती क्रिकेट मंडळाची थारणूक जाली. १९५२ त पाकिस्तानान भारताची पयली क्रिकेट कसोटी भोंवडी केली.
कसोटी क्रिकेट: क्रिकेट कसोटी सामने खेळपाची मान्यताय आयजवेर सात देशांक मेळ्ळ्या. तातूंत इंग्लंड, ऑस्ट्रेलिया, वेस्ट इंडीज, भारत, न्यूझीलंड, पाकिस्तान आनी श्रीलंका हांचो आस्पाव जाता. दक्षिण आप्रिकेक कसोटी क्रिकेट खेळपाक मेळिल्ली मान्यताय त्या देशाच्या वर्णदुस्वासी धोरणांक लागून काडली. संवसारांतलो पयलो कसोटी क्रिकेट सामनो मॅलबोर्न हांगा १८७७ वर्सा इंग्लंड नी ऑस्ट्रेलिया मजगतीं जालो. हातूंत ऑस्ट्रेलियाक जैत मेळ्ळें. ‘इंटरनॅशनल क्रिकेट कॉन्फरन्स’ ची थापणूक जातकच इंग्लंड, ऑस्ट्रेलिया आनी दक्षिण आफ्रिका हे संस्थचे वांगडी जाले. १९२६ त, भारत, वेस्ट इंडीज आनी न्यूझीलंड देशांक हे संस्थेचे वांगडीपण फाव जालें. १९५२ त पाकिस्तानाक आनी मागीर श्रीलंका देशाक हे संस्थेचें वांगडीपण मेळ्ळें. द. आफ्रिका १९०७ वर्सा, वेस्ट इंडीज १९२८ वर्सा, न्यूझीलंड १९३१ वर्सा, भारत १९३२ वर्सा, पाकिस्तान १९५४ वर्सा, तर श्रीलंका १९८२ वर्सा आपलो पयलो क्रिकेट कसोटी सामनो खेळ्ळे.
सुर्वेक दोनूय पंगडांचे दोन डाव सोंपसर आनी खेळाचो निर्णय लागसार कसोटी सामनो चालू उरतालो. सद्या कसोटी क्रिकेट सामने पांच दिसांचे आसतात.
कसोटी क्रिकेट सामन्यांतले कांय संवसारीक विक्रम अशे:
फलंदाजी: १.पंगडाच्यो चडांत चड धांवड्यो- ७ बाद ९०३- इंग्लंड, ऑस्ट्रेलियाआड- १९३८.
२. कसोटी कारर्किर्दींत चडांत चड विकेटी- रिचर्ड हॅडली, न्यूझीलंड.
३. कसोटी मालिकेंत चडांत चड विकेटी- ४९ सिडनी बार्न्स, इंग्लंड आड द. आफ्रिका.
४. एका सामन्यांत चडांत चड झेल- ७ ग्रेग चॅपेल, ऑस्टेलिया आड इंग्लंड- १९७४-७५. यजुवेन्द्रसिंग भारत आड इंग्लंड.
यश्टीरक्षणांत कसोटी कारकिर्दींतल्यो चडांत तड विकेटी- रॉडनी मार्श (ऑस्ट्रेलिया).
एका दिसाचे खेळ: १९७४ मेरेन क्रिकेटीभितर हेर खेळांसारकी संवसारीक खेळांसर्त नासली. १९७५ च्या जून म्हयन्यांत संवसारीक क्रिकेट सर्त (प्रुडेन्शल क्रिकेट सर्त) इंग्लंडांत भरली. १९७५ आनी १९७९ वर्सा वेस्ट इंडीजान, तर १९८३ वर्सा भारतान हें सर्तींचें वस्तादपण जिखलें. १९८७ वर्साची ‘रिलायन्स संवसारीक क्रिकेट सर्त’ भारत आनी पाकिस्तानांत जाली. ही सर्त ऑस्ट्रेलियान जिखली.
सद्या क्रिकेट कसोटी खेळावांगडाच एका दिसोचे क्रिकेट खेळ बरेच लोकप्रिय जाल्यात.
बायलांची क्रिकेट: अठराव्या शतमानांत बायलांनी क्रिकेट खेळपाक सुरवात केली. १८८७ वर्सा, ‘व्हाइट हिथर’ ह्या बायलांच्या पंगडाची थापणूक जाली. १९२६ वर्सा बायलांच्या क्रिकेट असोसिएशनची थापणूक जाली. १९३३-३४ त इंग्लंडाचो पंगड ऑस्ट्रेलिया आनी न्यूझीलंडाक गेलो. १९७३ वर्सा बायलांखातीर संवसारीक करंड दवरिल्लो. इंग्लंड, ऑस्ट्रेलिया, वेस्ट इंडीज, न्युझीलंड, भारत आनी राश्ट्रकूलांतल्या कांय देशांनी बायलो क्रिकेट खेळटात.
खेळाचे नेम, पध्दती आनी स्वरूप: क्रिकेट खेळाच्या नेम आनी
