भारत: सी. के. नायडू, विजय हजारे, विजय मांजरेकर, बी. बी. निंबाळकर, प्रा. देवधर, मुश्ताक अली, हेमू अधिकारी, चंदू बोर्डे, पॉली उम्रीगर, विनू मंकड, पंकज रॉय, नरीमन कॉंट्रेक्टर, दिलीप सरदेसाय, अजीत वाडेकर, बिशनसिंग बेदी, भागवत चंद्रशेखर, एरापल्ली प्रसन्न, वेंकटराघवन, मन्सूर अली खान, पतौडी, गुंडाप्पा विश्वनाथ, सय्यद किरमाणी, फरूख इंजीनियर, दिलीप वेंगसरकर, कृष्णम्माचारी श्रीकांत, कपिलदेव निखंज, मोहिंदर अमरनाथ, मोहम्मद अझरुद्दीन, रवी शास्त्री, सुनील गावस्कर.
खासा खेळांसर्ती: राश्ट्रीय (भारतीय) रणजी चषक, दुलीप चषक, देवधर चषक, सी. के. नायडू ट्रॉफी, कूच बिहार ट्रॉफी, विजय हजारे ट्रॉफी, विजय मर्चंट ट्रॉफी.
आंतरराश्ट्रीय खेळांसर्ती: प्रुडेन्शल क्रिकेट सर्त, चॅंपियन ट्रॉफी, आशिया कप, बॅन्सन ॲण्ड हेजीस क्रिकेट सिरीज, ऑस्टेलेशिया ट्रॉफी.
ब्रिटीश लोकांवांगडा हो खेळ भारतांत पावलो. १७२१ त ईस्ट इंडिया कंपनीचे खलाशी क्रिकेट खेळटाले, असो उल्लेख मेळटा. मुंबय १७९७ वर्सा क्रिकेट खेळपाक सुरवात जाली. १८४० सावन भारतीय लोक ह्या खेळांत वांटो घेवपाक लागले. १८४६ त मद्रास क्रिकेट क्लबाची थापणूक जाली. १८४८ त पारश्यांनी, १८६६ त हिंदूनी, १८८३ मुसलमानांनी आपपल्या क्रिकेट क्लबाची थापणूक केली. १८८६ आनी १८८८ वर्सा पारश्यांचो संघ इंग्लंडाचे भोंवडेर गेलो. १८८९ आनी १८१२ त दोन ब्रिटीश पंगड भारतांत येवन खेळ्ळे. १९११ वर्सा महाराजा पतियाळाच्या फुडारपणाखाल, भारताचो पयलो प्रातिनिधीक पंगड इंग्लंडाक गेलो. १८९२ सावन भारतांत म्हत्वाची क्रिकेट सर्त पयलेच खेप सुरू जाली. हे सर्तींत पारशी आनी युरोपीय पंगड वांटो घेताले. तेन्ना ह्या सामन्याक ‘दुरंगी’ म्हण्टाले. १९०७ सावन हिंदूंचो, १९१२ सावन मुस्लीमानांचो तर १९३७ सावन किरिस्तांवाचो पंगड तातूंत वांटो घेवपाक लागले. हे सर्तींत भाग घेवपी पांच पंगडाक लागून हे सर्तीक ‘पंचरंगी’ म्हण्टाले. जातीयवादाक फाटबळ मेळचें न्हय, म्हूण १९४७ वर्सा हे सामने बंद केले. १९२८ वर्सा भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळाची थापणूक जाली. राश्ट्रीय वस्तादपणाखातीर १९३४ सावन ‘रणजी सर्त’ खेळाची सुरवात जाली. ही सर्त भारताचो म्हान खेळगडो रणजीत सिंह हाच्या नांवावेल्यान सुरू केल्ली. हाका लागून भारतीय क्रिकेटीक संघटीत रूप मेळपाक हातभार लागलो. रणजी सर्तीचो पयलो सामनो मद्रास आनी म्हैसूर हांचेमदीं जालो. भारताच्या उदेंत, अस्तंत, मध्य, उत्तर, दक्षिण विभागांभितर ‘दुलीप चषक सर्त’ जाल्यार रणजी जैतिवंत आनी शेष भारतामजगतीं ‘इराणी चषक सर्त’ खेळटात.
कसोटी क्रिकेट: भारताचो पयलो कसोटी सामनो १९३२ त, इंग्लंडांत लॉर्ड्स हांगा जालो. हातूंत इंग्लंडान भारताचेर जैत जोडलें. ते उपरांत भारतान क्रिकेट खेळांत बरीच उदरगत सादल्या. आयज भारताक कसोटी क्रिकेट खेळपी म्हत्वाचो देश म्हूण वळखतात. भारतीय पंगडाच्या तशेंच भारतीय खेळगड्यांच्या नांवार जायते संवसारीक विक्रम आसात, तातूंतले कांय अशें:
वैयक्तिक विक्रम: (कसोटी क्रिकेट):
चडांत चड शतकां: सुनील गावस्कर – ३४; चडांत चड धांवड्यो: सुनील गावस्कर -१०,१२५ ; दोनूय डावांत तीन फावट शतकां: सुनील गावस्कर; चडांत चड अर्दशतकां: सुनील गावस्कर.
क्रिस्तपुराण: इंग्लीश धर्मोपदेशक फादर तॉमस स्टिफन्स (१५४९-१६१९) हाचो क्रिस्त पुराणग्रंथ. १६१४ वर्सा ह्या ग्रंथाची रचणूक जाली. १६१६ राशोल वाठारांत नव्यान थापणूक जाल्ल्या छापखान्यांत तो उजवाडाक आयलो. उपरांत १६४९ वर्सा ताची दुसरी आवृत्ती आनी १६५४ वर्सा तिसरी आवृत्ती आयली. ह्या ग्रंथाचो जरी तीन आवृत्त्यो जाल्यो तरी तातूंतली एकूय मुद्रीत प्रत मेळना. इंक्विझीशन संस्थेन आनी पोर्तुगेज राजकर्त्यांनी जे ग्रंथ नश्टकेले, तातूंत हांचोय आस्पाव आसूं येता. ताचे उपरांत ३०० वर्सांनी, १९०७ वर्सा जोसेफ एल. साल्डाना हाणें मंगळूर शारांत एका हातबरपावेल्यान ह्या क्रिस्तपुराणाची, रोमी लिपींत चवथी आवृत्ती उजवाडाक हाडली. हालींच्या काळांत १९५६ वर्सा प्राध्यापक शांताराम बंडेलू हाणें ह्या ग्रंथाची देवनागरी लिपींतली एक प्रत उजवाडाक हाडल्या.
ह्या ग्रंथांत वट्ट १०९६२ होंवयो आसात. बायबलाच्या पोरन्या करारांतल्या ज्यूंच्या गजालींचेर आदारिल्लें ‘पयलें पुराण’ (३६ अध्याय, ४१८६ होंवयो) आनी नव्या करारांतल्या क्रिस्तचरित्राचेर आदारिल्लें ‘दुसरें पुराण’ – (५९ अध्याय, ६७८१ होंवयो) अशे ताचे दोन भाग आसात. गोंयांतल्या उच्चवर्णीय हिंदूचें क्रिस्तीकरण जातकच तांच्या धर्मग्रंथाचेर बंदी हाडली. देखून ताचें प्रतिपुस्तक म्हूण स्टिफन्सान क्रिस्तपुराण रचलें. ह्या क्रिस्तपुराणाचेर, पूर्विल्ल्या मराठी संतकवींची चडकरून ज्ञानेश्वरी, नामदेव,एकनाथ, विष्णुदास, नामा हांची छाप पडल्या. ताणें करुणोदात्त क्रिस्तचरित्र, आदम-ईव्ह आख्यान, माता मारीची वात्सल्य भक्ती, माग्दालेनची गुरुभक्ती, हेरोदीचें क्रौर्य, दाविदाचो रणावेश, बाप्तिस्ताचे हौतात्म्य, क्रिस्ताच्यो उपदेशकथा आदी भाग रोसाळ शैलींत बरयल्ले आसात.
हें पुराण मराठी भाशेंत बरयल्लें आसलें तरी तातूंत जायतीं कोंकणी उतरां भरशिल्यांत. खासा स्टिफन्सूय म्हण्टा:
‘हें सर्व मराठिये भासेन लिहिलें आहे. . . पण सुध मराठी महिमा लोकासि नकळे देखुनु,. . . . . सोंपीं ब्राह्मणांचे भासेचीं उतरें ठाई ठाई मिसरित करूनु कवित्व सोंपे केलें.’
-कों. वि. सं. मं.
क्रुवा, एतिएन्न द् ला: (जल्म:? १५७९, रोजरा-फ्रांस; मरण-१६४३, गोंय).
एक फ्रेंच मिशनरी कवी आनी पंडीत. १५९९ वर्सा जेजुईत पंथाची दीक्षा घेवन १६०२ वर्सा तो भारतांत आयलो. फुडें १६१९ वर्सा फादर स्टिफन्स हाका मरण येतकच ताच्या जाग्यार राशोल सेमिनारींत ताची रॅक्टर म्हूण नेमणूक जाली. ताणें मराठी आनी कोंकणी भाशेचो पुरायेन अभ्यास केलो. क्रिस्ताचो शिष्य संत पीटर हाच्या चरित्राचेर मराठी पद्यांत पुराण बरयलें. ताचें नांव अशें: DISCURSO SOBRE A VIDA DO APOSTOLO SAM PEDRO EM QUE SE REFUTA OS PRINCIPALS ERROS DO GENTILISMO (मूळ शिष्य सां पेद्रु हाच्या जिविताचेर आख्यान. हातूंत हिंदुधर्मांतल्या गैरसमजाचें खंडण केलां). हें पुराण १६२९ त छापिल्ल्याची नोंद मेळटा. ह्या ग्रंथाचे तीन वांटे आसात आनी सगळ्यो मेळून तातूंत १२ हजार होंवयो आसात. फादर स्टिफन्सच्या क्रिस्तपुराणाभशेनूच हातुंतूय ग्रंथकर्त्यान गरज लागता तशीं पोर्तुगेज आनी कोंकणी उतरां वापरल्यांत. पयल्या वांट्यांत कवी, जेजू क्रिस्ताच्या मरणा आदलें आनी उपरांतचें सां पेद्रुच्या जिविताचें वर्णन करता. दुसऱ्या वांट्यांत बरोवपी ब्रह्मा, विष्णु, महेश आनी हेर हिंदू देवांविशीं सांगता आनी तांचेर तशेंच हिंदू चालीरितींचेर खर टिका करता. तिसऱ्या वांट्यांत कवी खऱ्या देवाची आनी किरिस्तांव धर्माची व्हडवीक गायता. ह्या पुराणावेल्यान पाद्री क्रुवान हिंदू धर्माचो खोल अभ्यास केला हें दिसून येता. तातूंत अहिल्येची कथा, प्रल्हादाचें चरित्र, सीताशुध्दी ह्यो कथा आस्पावतात. ह्या ग्रंथावेल्यान ताची मराठी भाशेवेली कुशळताय सिध्द जाता. ह्या ग्रंथाची एक प्रत लिश्बोआच्या ‘बिब्लियोतेक नासियॉनाल’ ह्या ग्रंथसंग्रहालयांत मेळटा. दुसरी एक प्रत पणजेच्या सेंट्रल लायब्ररींत आसा.
ताणें ‘ख्रिस्ताचें वधस्तंभारोहण’ (Paixaode Christo) नांवाचें आनीक एक मराठी काव्य बरयल्लें आसा. प्रा. अनंत काकबा प्रियोळकर हाणें तें संपादीत करून उजवाडाक हाडलां.
पाद्री क्रुवान कोंकणीतूय बरोवप केल्लें, असो उल्लेख मेळटा. पूण
