बांदपाचें आनी गटारां-बोगदे खणपाचें काम करचें पडटा. इतलें करूनूय उदक व्हांवत रावलें जाल्यार तें पंपांनी उसपून भायर काडचें पडटा.
धातुकाचें शुध्दीकरण करतना सांठ्यांतलो नाका आशिल्लो गाळ, खडपांचो चुरो आनी हेर रद्दी माल पयस एके सुरक्षित सुवातीचेर ओतून ताची रास रचतात. राशीच्या लागसार उदकाचे वझरे, व्हाळ, न्हंयो, शेताचें पीक आसल्यार तीं दुशित जावंचीं ना, हाची जतनाय घेवची पडटा. असल्या ह्या रद्दी मालांत केन्नाकेन्नाय गाळून घेतिल्ल्या धातुखेरीज हेर धातूंचीं विद्राव्य (soluble) संयुगां आसतात आनी फाटींफुडें तांचो उपेग करूं येता. वीज, डीझेल तेल, संपीडित (compressed) हवा, द्रवदाब आनी वाफेची शक्त ह्या वेगवेगळ्या प्रकांरांनी खणकामाखातीर शक्तीची पुरवण करतात.
दर्यांतलें खणकाम: हातूंत दर्याचें उदक तशेंच दर्याचो खोल तळ आनी ताचेसकयलीं खडपां, खंडाचो निधाय (shelf) आनी खंडाचो उतार (slope) आनी दर्यादेग हांच्यांतल्यान खनिज संपत्ती मेळोवपाच्या वावराचो आस्पाव जाता. सांठे तीन तरेचे आसतात: १. उदकांत विरगळिल्ले २. दर्यादेग, निधाय उतार आनी खोल तळ हांचेर पातळिल्ले ३. तळाचेर पक्क्या खडपांच्या स्वरूपांत आशिल्ले सांठे, मॅग्नेशियम, सोडियम, कॅल्शियम, ब्रोमीन, पोटॅशियम, गंधक, स्ट्रॉंशियम, बोरॉन, युरेनियम आनी हेर ३० मूलद्रव्यां आनी तांचीं लवणां उदकांत विरगळिल्ल्या स्वरुपांत आसतात. दर्याच्या उदकापसून शुध्द उदक मेळोवं येता. मेकळे आनी संहत (घट्ट) सांठे दर्याच्या तळाक पातळिल्ले म्हळ्यार उक्ते पडिल्ले आसतात.
दर्यांतल्या खणकामाच्यो पध्दती आनी भुंयेवयल्या खणकामाच्यो पध्दती हातूंत खूब सारकेपण आसा. पूण दर्यांतलें प्रत्यक्ष खणकाम सुरू करचेपयलीं पूर्वतयारेच्या कामांत दर्याच्या खाऱ्या उदकाक लागून जावची आडमेळ्यांचो विचार करचो पडटा. दर्याच्या पृष्ठभागापसून उदकासकयल आशिल्ल्या सांठ्यामेरेन पावपाखातीर तयार केल्ले नळ, कपूक आनी हेर यंत्रणा हांचेर दर्याच्या खाऱ्या उदकाक लागून अपायकारक रसायनीक विक्रिया जावंची न्हय, म्हूण जतनाय घेवंची पडटा. दर्याच्या उदकांतल्यान सोडियम, मॅग्नेशियम, ब्रोमीन आनी मीठ काडटात.
खणकामांतले धोके: सुरुंगाचे स्फोट, खडप, फोडप, येरादारीच्या साधनांचेर माल चडोवप-देंवोवप, तांची येरादारी करप आनी हेर यंत्रां हांचेकडेन काम करतना अपघात जावपाची खूब शक्यताय आसता. भूपृष्ठावयल्या उक्त्या खणींपरस भूंयगत खणींनी धोक्याची परिस्थिती निर्माण जावपाचीं जायतीं कारणां आसात. भूंयगत सुवातींनी आशिल्ल्या वातावरणांत, बंदिस्त आनी खोल सुवातीक लागून रसायनीक आनी भौतिक बदल जाल्ले आसतात. हे सुवातींत ऑक्सिजनचें प्रमाण कमी कमी जायत वता आनी कामगारांचें श्वसन, दिवे जळप, लांकूड कुसप, ह्या कारणांक लागून कार्बन डाय-ऑक्याईडचें प्रमाण वाडटा. खडपांत आशिल्ले अपायकारक वायू, स्फोटक पदार्थ लासून तयार जाल्ले वायू, स्फोट पदार्थ लासून तयार जाल्ले वायू, स्फोटाच्या वेळा, खडप फोडटना आनी मालाची येरादारी करतना तयार जाल्ली धूळ हे सगळे पदार्थ खणींतले हवेंत भरसतात. देखून, खणींतले अपायकारक वायू आनी धूळ भायर काडून खणींत शुध्द हवा खेळोवपाखातीर वेवस्था केल्ली आसता. खणींतल्या काळखाक लागून कामगारांक नेत्रदोल (nystagmus) तशेंच कुड्डेपणासारको रोग जावं येता.
कांय खनिजांचे आपोआप जाल्ले स्फोट, मेणवाती, उक्त्या वातींचे दिवे, सुरूंगाखातीर वापरिल्ल्यो वाती जळत रावप, स्फोटक द्रव्य वापरून जळपी शेगड्यो, स्टोव्ह, धुम्रपान, विजेच्या उपकरणांनी आनी तारांनी इबाड जावन किटी उसळप, अशा जायत्या कारणांक लागून खणींत उजो पेट्टा. भूंयगत खणींतलो उजो भूपृष्ठावयल्या उज्यापरस चड खर आसता आनी असले खणींत निर्माण जाल्ल्या विखारी वायूंक लागून जिवितहानी लेगीत जाता. देखून खणींत अग्निशामक पथक दवरतात. युरेनियमासारक्या खनिजाच्या कांय खणींनी किरणोत्सर्गाक लागून अपायकारक परिस्थिती निर्माण जायत आसता. चडशा किरणोत्सर्गी पदार्थांतल्यान भायर येवपी रेडॉन वायू अपायकारक आशिल्ल्यान ताका लागून फुफ्फुसां इबाडून ‘कॅन्सर’ लेगीत जावं येता. देखून, खणींत थारायल्ले मर्यादेपरस चड किरणोत्यर्ग आसूंक फावना, म्हूण खास कायदे केल्यात. किरणोत्सर्गान दूशित जाल्ली हवा वायुवीजन करून भायर काडून ताच्या जाग्यार शुध्द हवा खेळोवपाची जतनाय घेवची पडटा.
भारतांतलें खणकाम: भारतांत उक्त्या आनी भूंयगत अशा दोनूय प्रकारांनी सुमार ५० म्हत्वाच्या खनिजांचें खणकाम जाता. लोखण, मॅंगनीज, तांबे, जस्त, शिशें आनी भांगर हांचीं धातुकां, कोळसो आनी चुनखडक हांच्या चडशा खणींचें यांत्रिकीकरण जालां. भारतांतल्या राज्यवार खनिजांचें १९८२ वर्साचें उत्पादन (दशलक्ष रुपयांत) अशें: बिहार- ९,६८०; आसाम- ६,१८९; मध्य प्रदेश- ५,००४; गुजरात- ४,१२५; अस्तंत बंगाल- ३,३८५; आंध्र प्रदेश- २,००८, ओरिसा- १,२५५; महाराष्ट्र- १,२०१; तमिळनाडू- १,०६०; राजस्थान ६१६; कर्नाटक- ४७६; उत्तर प्रदेश- ३८८; गोंय- ३०२ आनी बॉंबे हाय- १,३५८.
कोळशाच्या उत्पादनांत भारताचो संवसारांत सातवो क्रमांक लागता. कोळशाचें उत्पादन राणीगंज (अस्तंत बंगाल), झारिया, बोकारो (बिहार) हांगा आनी मध्य प्रदेश, ओरिसा, आंध्र प्रदेश, महाराष्ट्र आनी हेर राज्यांनी जाता. हेर खनिजांचें उत्पादन करपी मुखेल राज्यां अशीं- लिग्नाईट: गुजरात, जम्मू-काश्मीर, राजस्थान, तमिळनाडू. क्रोमाइट: ओरिसा, महाराष्ट्र, बिहार, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश आनी हेर राज्यां. लोखण: गोंय, मध्य प्रदेश, बिहार, कर्नाटक. मॅंगनीज: मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र, ओरिसा, आंध्र प्रदेश, कर्नाटक, बिहार, राजस्थान, गोंय. बॉक्साइट: बिहार, गोंय, मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र, तमिळनाडू, गुजरात आनी हेर राज्यां. ॲल्युमिनियम: मध्य प्रदेश, केरळ, कर्नाटक, उत्तर प्रदेश, तमिळनाडू. अस्तंत बंगाल. तांबें: बिहार, राजस्थान. शिशें: राजस्थान, बिहार, आंध्र प्रदेश. जस्त: राजस्थान, आंध्र प्रदेश, केरळ. भांगर: कोलार खणी (कर्नाटक). ॲपाटाइट आनी रॉक फॉस्फेट: आंध्र प्रदेश, बिहार. जिप्सम: राजस्थान, आंध्र प्रदेश, गुजरात, हिमाचल प्रदेश, जम्मू आनी काश्मीर, कर्नाटक. मध्य प्रदेश आनी हेर राज्यां. कायनाइट आनी सिलीमनाइट: बिहार, मेघालय, महाराष्ट्र आनी हेर राज्यां. चुनखडक: चडशा सगळ्या राज्यांनी मेळटा. मॅग्नेसाइट: तमिळनाडू, उत्तर प्रदेश, कर्नाटक, आनी राजस्थान. अभ्रक: बिहार, राजस्थान, आंध्र प्रदेश. क्षार (iodised): राजस्थान, गुजरात, अस्तंत बंगाल.
भारतांत १९८२ वर्सा ४८,७५० रु. मोलाच्या खनिजांचें उत्पादन जालें. १९८२ त, उत्पादनाचे नदरेन इंधनांचे (कोळसो, लिग्नाइट, खनिज तेल आनी सैमीक वायू) पयलो क्रमांक आशिल्लो (९०.७१%, ४४,२२० कोटी रु). तेउपरांत धातवीय (५.७०%, २,७६०.६ दशलक्ष रु.) आनी अधातवीय (३.५८%, १,७४७.८ दशलक्ष रु.) खनिजांचो क्रमांक आशिल्लो.
१९८०-८१ वर्सा १०,२३९,५०० (हजार रूपया) मोलाच्या खनिजांची आनी धातूंची निर्यात जाली. १९८०-८१ वर्सा ४०,१६८,५२८ (हजार रुपया) मोलाच्या खनिजांची आनी धातूंची आयात जाली. भारतांतल्यान लोखणाचे धातुक, हिरे (रत्नांच्या स्वरुपांतले), अभ्रक, मोलादीक खडे, मॅंगनीज धातुक, कायनाइट, क्रोमाइट, कोळसो, मीठ (सैंधव), मॅग्नेसाइट, सिलिमनाइट, इल्मेनाइट हीं खनिजां निर्यात जातात. हीं खनिजां जपान, बेल्जियम, अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां, ब्रिटन, अस्तंत जर्मनी, उदेंत जर्मनी, चेकोस्लोव्हाकिया, रुमानिया, फ्रांस, रशिया, स्वित्झर्लंड, हंगेरी, इटली, युगोस्लाव्हिया, ह्या देशांनी निर्यात करतात. भारतांत खनिज तेल, गंधक, ॲपेटाइट (रॉक फॉस्फेट), मोलादीक खडे, ॲस्बेस्टस, धातुक आनी संहत स्वरुपांतलें जस्त, उद्देगीक हिरे, क्रायोलाइट, ॲटिमनी धातुक हीं खनिज द्रव्यां आयात करतात.
