कुरवेन त्यो वस्तू मांडार दवरून मांडा भोंवतणी घुंवपाक लागतात. त्यावेळार मांड जागोवपी दुसरो एक मनीस तांकां सांगता, ‘आपलो आपलो शृंगार वळखून दवरात’ (ह्या मसणाक शृंगार म्हळां). भोंवतडे घालता आसतना गड्याच्या आंगात परतो अवसर येता आनी रोखडोच निवळटा.
प्रदक्षणा घालून जातकच मांड जागोवपी गड्यांक म्हण्टा: ‘आपलो आपलो शृंगार घेवन चलात.’ ह्या वेळार गड्याच्या आंगात अवसर येता आनी ते शृंगार घेवन वतात आनी थारायिल्ल्या जाग्यार उडयतात. शृंगार उडयनाफुडें अवसर निवळटा. अवसर निवळनाफुडें गडे न्हातात आनी देवाच्या दर्शनाक वतात.
भूतां, देंवचार आनी खेत्री हे म्हादेवाचे गण आसून तांकां खोशी करपाक हो गड्यांचो प्रकार आसूंये, अशें म्हण्टात. म्हादेव मसणांत रावता. थंयचीं लांकडां गडे वचून हाडटात आनी तांची होळी करतात. गडे पडप, भूतां खेतांचो गड्यांचेर भार येवप, मसणांतल्या लांकडांत हेर लांकडां भरसून होळी करप, वेल्यान गडे पडप हो म्हादेव आनी ताच्या भूतगणांचोच एक भाग जावन आसा अशें दिसता.
गोंय: गोंयांत दरेक वाठारांत गडे पडपाची प्रथा एका तेंपार सर्रास चलताली. वर्सावळीची पध्दत म्हूण एक मनीस दर वर्सा गडो पडटालो. तेभायर नवे नवे गडे दर वर्सा पडटाले. गडे पडप ही गजाल कांय प्रमाणांत आपल्या घराण्याक मेळिल्लें भोवमानाचें दायज हे भावनेन पळेतात, देखून गडो आशिल्लो मनीस गडे पडपाच्या दिसा मांडार हजर रावता. जर ताका मांडाभायर रावचें पडलें तरी तो आसा थंयच ताचें आंग शिरशिरून येता. सद्या सुशिक्षीत पिळगेचो असले प्रथेवेलो विस्वास ल्हव-ल्हव उणो जायत चल्ला. तेखातीर गडे पडप ही प्रथा कमी जायत चल्ल्या. सद्या गोंयांत दिवचल म्हालांतल्या साळ ह्या गांवांत व्हड दबाज्यान गड्यांउत्सव जाता.
-वा. ल. वझे
गडेकार, बाबू गोविंद: (जल्म: १७ मार्च १९१७, ओशेल-बारदेस).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मुळावें शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. ‘नॅशनल काँग्रेस गोंय’ संघटनेचो तो वांगडी आशिल्लो. उपरांत तो ‘आझाद गोमंतक दल’ हे संघटनेचो वांगडी जालो. ताणें बाळा काकोडकाराच्या फुडारपणाखाल सुटके झुजाचें काम केलां. १९६० वर्सा पोलिसांनी ताका अटक केली. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
-कों. वि. सं. मं.
गडेकार, सदानंद महादेव: (जल्म: २३ डिसेंबर १९३५, म्हापशें-हारदेस; मरण: १२ ऑगस्ट १९८१).
गोंयचो सुटके झुजारी. ‘नॅशनल काँग्रेस गोंय’ संघटनेचो तो वांगडी आसलो. १५ ऑगस्ट १९५४ दिसा आल्फ्रेड आफोंसो हाच्या फुडारपणाखाल ताणें तेरेखोलच्या किल्ल्याचेर सत्याग्रहांत वांटो घेतलो आनी थंय आशिल्लो पोर्तुगेजांचो बावटो काडून त्या जाग्यार तिरंगी बावटो लायलो. तेन्ना पोलिसांनी ताका धरलो आनी बरेच खर त्रास दिवन बंदखणींत दवरलो. प्रादेशिक लश्करी न्यायालयांत (Territorial Military Tribunal) हाडटकच तो पिरायेन ल्हान आशिल्ल्यान ताका आठूच वर्सां बंदखणीची ख्यास्त दिली. १५ ऑगस्ट १९५४ ते नोव्हेंबर १९५५ मेरेन तो आल्तिनो आनी रेईश मागुश बंदखणींत आसलो. उपरांत पर्थून ताची चवकशी जाली आनी ताका हेर राश्ट्रवाद्यांवांगडा आग्वाद बंदखणींत दवरलो. २२ मे १९५८ दिसा ताची बंदखणींतल्यान सुटका जाली. तरी पोलिसांची ताचेर बारीक नदर आशिल्ली. तेभायर दिसाक दोन फावट ताणें म्हापशें पोलीस ठाण्याचेर हजेरी दिवपाची आसली.
पोलिसांची नदर चुकोवन तो भारताचे शिमेर पळून गेलो. पूण पोर्तुगेज पोलीस ताचे फाटीक लागले आनी तांणी ताचेर हल्लो केलो. तरी हे कठीण परिस्थितींतल्यानूय तो मुंबय पावलो. मुंबयसावन ताणें राजकीय संस्थांनी वावर करूंक सुरवात केली. गोंय सुटकेउपरांत १९६२ त तो ‘ऑल गोवा यूथ काँग्रेस’ पक्षाचो सरचिटणीस आशिल्लो. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
-कों. वि. सं. मं.
गड्डे: ल्हान भुरग्यांच्या खेळांतलें साधन वा खेळणें.
हे गड्डे कंवचेपसून, शिमीटापसून, फातरापसून वा लाखेपसून तयार करतात. गड्डे हे विंगडविंगड रंगांचे, गुळगुळीत आनी वांटकुळ्या आकाराचे आसतात. गड्ड्यांचे खेळ खूब प्रकाराचे आसतात. पूण मुखेल दोन खेळ आसात, ते अशे: १. मिलांचो खेळ २. बोदो खेळ.
मिलांचो खेळ: ह्या खेळांत जमनीचेर समान अंतराचेर तीन मिलां म्हळ्यार तीन बुराक खणटात. दरेक मिलाची रुंदाय सुमार चार इंच तर खोलाय सुमार देड इंच आसता. मिलाच्या तोंडाची रुंदाय तीन इंच आसली तरी तळाची रुंदाय बरीच उणी म्हळ्यार एक इंच आसता. ह्या खेळांत खेळगडी आपले गड्डे खेळयत-खेळयत आनी दुसऱ्या खेळगड्याच्या गड्ड्यांक मोखून पयस धांवडायत, तशेंच आपल्या गड्ड्याची राखण करीत, तिनूय मिलांनी आपले गड्डे भरून घेतात. दुसऱ्या खेळगड्याच्या गड्ड्यांक आपल्या गड्ड्यान धांवडावपाचे क्रियेक ‘पेणो मारप’ म्हण्टात. जो खेळगडी तिनूय मिलां करून मेकळो जाता, तो जैतिवंत थारता आनी जो शकना, ताचेर हार पडटा. हे हारीक ह्या खेळाचे परिभाशेंत ‘घुस’ अशें म्हण्टात.
बोदो खेळ: ह्या खेळांत जमनीर बारा इंच व्यासाचें एक वर्तुळ काडटात, ताका ‘बोदो’ म्हण्टात. ह्या खेळांत दोन पंगड आसतात. एक पंगड बोद्यार बसता आनी आपले गड्डे वर्तुळांत दवरता. दुसऱ्या पंगडांतले खेळगडे बोद्याभायर रावन बोद्यांतले गड्डे पेणे मारून भायर काडटात. अशें करतना केन्नाकेन्नाय बोद्याभायल्या खेळगड्याचे गड्डे बोद्यांत उरतात. बोद्याभायर आयिल्ल्या गड्ड्यांचेर पेणे मारीत मारीत बोद्यासावन ते पयस व्हरतात थंयसावन ते गड्डे बोद्यार बशिल्ल्या खेळगड्यांनी दोनूय कोपरांमदीं धरून पर्थून बोद्यांत हाडून दवरपाचो आसता.
एका तेंपार गोंयांत खुबूच लोकप्रिय आशिल्लो हो खेळ आतां व्हडलोसो खेळनात.
-कों. वि. सं. मं.
गण-१: पंगड, समूह, समुदाय. मेजता तो वा ताचें मेजप जाता, ताका गण म्हण्टात (हलायुध). ऋग्वेदांत गण हें उतर व्रात शब्दाक धरून आयलां (३.२६.६). ऋग्वेदांत बह्मणस्पतीक गणांचो गणपती अशें म्हळां. बौध्द साहित्यांत गण ह्या शब्दाचो अर्थ ‘लोकशाही संस्था’ असो दिला (महावग्ग २.१८). पाणिनीन गण ह्या शब्दाक संघ हो प्रतिशब्द दिला (३.३.८६). जातकांत गण ही एक स्वयंबध्द लोकसंस्था आशिल्ली, अशें म्हळां.
राधाकुमुद मुकर्जी हाणें ‘हिंदू सभ्यता’ ह्या ग्रंथांत गणाविशीं माहिती दिल्या, ती अशी: गण ही एक राजकी संघाची संज्ञा आशिल्ली. गणांत सगळ्या वर्गांतले लोक आस्पावताले. तातूंत शासक क्षत्रियांचो एक खास वर्ग आसतालो. त्या वर्गाक ‘राजन्य’ अशें म्हण्टालो. राजन्य श्रेणीचे क्षत्रियूच संघाचे शासनसमितीचे सदस्य जावंक शकताले. संघशासनांत राजनितीक दलां आसतालीं. तांकां ‘वर्ग’ अशें म्हण्टाले. ह्या वर्गांचीं नांवां तांच्या मुखेल्यांच्या नांवांवेल्यान पडटालीं. गणांत अधिकाराखातीर सर्तीय चलताल्यो. अशी सर्त अंधक-वृष्णी ह्या गणांत चलताली आनी ताका लागून तो संघ व्दिदल जाल्लो (अष्टाध्यायी, ६.२.३४).
पाणिनीन यौधेय आनी क्षुद्रक-मालव अशा कांय संघांचो तेचप्रमाण कांय गण-समुदायांचो उल्लेख केला. देखीक- त्रिगर्तषष्ठ, हो त्रिगत देशाच्या स संघांचो समुदाय (अष्टाध्यायी, ५.३.११६).
अंधक-वृष्णी प्रमाणूच क्षुद्रक-मालव हो एक संयुक्त संघ आशिल्लो
