सैगल, नूरजहान, बेगम अख्तर, लता मंगेशकर, आशा भोसले, तलत महमूद, मुकेश, हांचेवांगडा गुलाम अली, मेहदी हसन, अनुप जलोटा, पंकज उधास, तलत अजीत, चित्रा आनी जगजित सिंग, नीना आनी राजेंद्र मेहता हांचोय आस्पाव जाता. सर्गेस्त मदनमोहन हाणें पोरन्या चित्रपटांतल्यान गझलांचो सोबीत उपेग केल्लो सांपडटा.
गोंयच्या कवींनी कोंकणींत चड गझल बरयिल्ले दिसून येनात. कांय नवे बरोवपी गझल प्रकारांत काव्यरचणूक करपाचो यत्न करतात. हेर भारतीय भाशांनी बऱ्याच कवींनी गझल बरयल्यात.
-रविंद्र म्हाड्डोळकार
गडकरी, राम गणेश: (जल्म: २६ मे १८८५, नवसारी-गुजरात; मरण: २३ जानेवारी १९१९, सावनेर-विदर्भ).
एक नामनेचो मराठी नाटककार, विनोदकार आनी कवी. ‘गोविंदाग्रज’ ह्या नांवान ताणें कविता रचल्यो, जाल्यार ‘बाळकराम’ ह्या नांवान विनोदी बरप केलें. ताचें शिकप दामनगर (सौराष्ट्र), कर्जत आनी पुणे हांगा जालें. ताणें कॉलेजीच्या पयल्या वर्सामेरेनचें शिकप घेतलें. कांय काळ ताणें किर्लोस्कर नाटक कंपनीच्या नाटकांत कामां करपी भुरग्यांचो मास्तर म्हूण काम केलें. थंय मतभेद जाल्ल्यान ताणें ती कंपनी सोडली.
विदर्भ हांगाच्या बाळापूर ह्या गांवांत कांय काळ शिक्षक म्हूण ताणें काम केलें. कांय काळ पुण्याच्या ‘ज्ञानप्रकाश’ नेमाळ्यांत उपसंपादक म्हूण ताणें काम केलें. पुण्यांत आसतनाच न्यू इंग्लिश हायस्कूलांत शिकोवपाचें काम केलें (१९१०). त्याच वर्सा किर्लोस्कर नाटक कंपनीन ताका नाटकांखातीर पदां रचपाच्या निमतान आपोवणें धाडलें. हांगाच्यान ताचे साहित्यिक जिणेक खऱ्या अर्थान सुरवात जाली.
नाटकां आनी विनोदी बरप बरोवपाविशीं ताचेर नामनेचो नाटककार श्रीपाद कृष्ण कोल्हाटकर हाचो प्रभाव पडिल्लो दिसून येता. कविता रचपांत ताणें ‘केशवसुत’ हाका आपलो गुरू मानलो. ताची ‘अल्लड प्रेमास’ ही पयलीच कविता १९०९ त ‘मासिक मनोरंजन’ ह्या म्हयन्याळ्यांत उजवाडाक आयली. ह्याच म्हयन्याळ्यांत ताणें खूबशें विनोदी बरपूय केल्लें, तें फुडें ‘रिकामपणाची कामगिरी’ (१९२१) ह्या नांवान उजवाडाक आयलें. त्या काळांतल्या ‘रंगभूमि’ ह्या म्हयन्याळ्यांत ‘सवाई नाटकी’ ह्या टोपण नांवान ताणें कांय बरप केलें. सतरा वर्सां पिरायेचो आसतना ताणें ‘मित्रप्रीति’ हें आपलें पयलें नाटक बरयलें. मात आयज तें मेळना. १९०६ ते १९०७ ह्या काळांत अर्दकुटें बरयल्लें ‘वेड्यांचा बाजार’ हें ताचें नाटक, ताचो एक इश्ट आनी नामनेचो नट चिंतामण कोल्हटकर हाणें पुराय करून १९२३ त उजवाडाक हाडलें.
ताचें उजवाडाक आयिल्लें साहित्य अशें: नाटकां: ‘प्रेमसंन्यास’ (१९१३), ‘पुण्यप्रभाव’ (१९१७), ‘एक प्यालां’ (१९१९), ‘भावबंधन’ (१९२०), ‘राजसंन्यास’ (१९२२- अर्दकुटें बरयल्लें). कवितां-झेलो: ‘वाग्वैजयंती’ (१९२१). विनोदी साहित्य: ‘संपूर्ण बाळकराम’ (१९२५). आचार्य अत्रे हाणें ‘अप्रकाशित गडकरी’ ह्या नांवान ताचें उरिल्लें बरप उजवाडायलें.
ताच्या कवितांत नवीं उतरां, नवलायेच्यो कल्पना आनी उमाळे हांचें सोबीत दर्शन घडटा. शृंगार, करूणा आनी हास्य ह्या तिनूय रसांक एकठांय हाडून तातूंतल्यान मनार फाव तो परिणाम करपाचें कसब ताच्या सगळ्याच बरपांत दिसून येता. ताचे कल्पनांचे येवजणेंत अतिताय दिसता, पूण वाचप्यांची उमळशीक वाडोवपाची पुराय तांक तातूंत दिसून येता. ताणें चितरायल्लीं व्यक्तिचित्रां आयज लेगीत काळजाचो थाव घेतात. ‘एकच प्याला’ नाटकांतली सिंधू, ‘भावबंधन’ नाटकांतली कालिंदी, ‘राजसंन्यास’ नाटकांतली तुळशी ह्यो व्यक्तिरेखा सांसणाच्यो मनात घर करून उरल्यात.
निमण्या दिसांत ताका क्षयरोगाचो खूब त्रास जालो. तातूंतच ‘भावबंधन’ ह्या नाटकाचो निमणो प्रवेश बरयल्याउपरांत कांय वेळांतूच तो ह्या संवसाराक अंतरलो.
-प्रा. सुमंत कनयाळकर
गडगड: जोगूल (वीज) पडटा आसतना जाल्ल्या आवाजाक ‘गडगड’ म्हण्टात. जोगलांतल्यान निर्माण जाल्ली उश्णता भोंवतणची हवाय गरम करता आनी ताचें संपीडन (compression) जावन गडगडाचो आवाज येता. उरफाटे दिकेन आयिल्लो लखलख हाच्यापरसूय व्हडलो आवाज करता आनी ताका लागून खर विद्युत प्रवाहाचें संचरण (transmission) जाता. विद्युत प्रवाहाचो मार्ग लांब आशिल्ल्यान पयसुल्ल्यान जावपी गडगडाचो आवाज मात्सो उसरां आयकूंक येता.
दर मैलाक ५ सेकंदांनी गडगडाचो कितले मेरेन आवाज पावता, ताचेवयल्यान विद्युत प्रवाहाची लांबाय सोदून काडूं येता. गडगडाचो आवाज १५ मैलांपरस (२४ किमी.) पयस खुबूच उण्या फावट आयकूंक येता. कुपांभितर गडगडाचो आवाज विरिल्ल्यान ताचो प्रतिध्वनी (echo) आयकूंक येना. उजवाडाचो वेग आवाजाच्या वेगापरस चड आशिल्यान जोगूल पयलीं दिसता आनी उपरांत गडगडाचो आवाज आयकूंक येता. सादारणपणान जोगूल आनी गडगड हांचेमदीं दर मैलाफाटल्यान ३ सेकंदांचो फरक उरता.
पूरक नोंद: जोगूल
-ए. बी. कुयेल्य
गडे: शिगम्याच्या म्हयन्यांत आंगांत भार येवन जे मनीस खुदतात तांकां ‘गडे’ म्हण्टात. चडशे गडे आंगात आयले की जमनीर पडटात. तेखातीर हे क्रियेक ‘गडे पडप’ अशें म्हण्टात. गडे म्हळ्यार संख्याशास्त्राचे परिभाशेंत ‘विशम’ (odd) आंकडो, चडशेकडेन आंगात अवसर येतल्यांची संख्या १,३,५,७ आशी विशम उरता. ह्या कारणाक लागून ताका ‘गडे’ म्हण्टात.
गड्याचो संबंद होळयेचे परबेकडेन आसा. होळी पुनवेक वा होळये उपरांत दोन-तीन दिसांनी गडे पडटात.
म्हारु, देंवचार, खेत्रपाल ह्यो तमोगुणी देवता अशें म्हण्टात. ह्या देवतांचें तीर्थ थारायिल्ल्या वेळार गडे घेतात. ताका लागून गाराणें घालीनासतना गड्यांचेर भार येता. भार आयल्याउपरांत गडे मांडार येवन पडटात. पडिल्ल्या गड्यांक कोणूयतरी उबो करून सावसीत करता. सावसीत जातकच गडे मांडाभोंवतणी एके वळींत घुंवपाक लागतात. गडे भोंवतासतना धोल नगारे वाजयतात. हे गडे भोंवतासतना तांच्या कुडीवेलो अवसर देंविल्लो आसता. कांयकडेन विदूशकावरवीं दोन मनीस ‘नाच’ करून गड्यांक चाळयतात. गडे रागान तांकां धरपाक धांवतात. तेन्ना ते पळून वतात. थोड्या वेळान विदूशक परते येवन गड्यांक चाळयतात. हांका लागून गंभीर वातावरणांत विनोदाची सया पातळटा. गडे बऱ्योच प्रदक्षणा घाल्याउपरांत मसणांत वतात. गडे मसणांत वतकच विदूशक मांडार येवन मांड जागयतात. गडे मसणांत वचून सारयेची अर्दकुटीं जळिल्लीं लांकडां, कोंडे हाडटात. ह्या वेळार तांच्या आंगार अवसर नासुनूय तांकां ‘मसणबादा’ जायना.
मसणांतले कोंडे, लांकडां, गडे मांडार घेवन येतात आनी थारावीक
