ताका धरलो आनी पणजी पोलीस ठाण्यार व्हरून बरोच मार द्लो. उपरांत एक वर्स आग्वाद बंदखणींत दवरून, डिसेंबर १९५७ वर्सा ताची सुटका केली. १९७२ वर्सा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
-कों. वि. सं. मं.
गवो: रानटी बैलांभितर सगळ्यांत व्हडलो बैल. हिंदी नांव: भारतीय गौर. शास्त्रीय नांव: बॉस गॉरस.
वर्गीकरण: संघ (phylum): रज्जुमान (chordata); उपसंघ: पृष्ठवंशी (vertebrata); वर्ग: स्तनिवर्ग (mammalia); गण: आरिओडॅक्टिला; उपगण: रुमीनांशिया (रवंथ करपी); कूळ: बोव्हिडे (गोकुल); उपकूळ: बोव्हिने; प्रजाती: बॉस; जाती: गौरस रेडे (भारतीय गौर), गौरस गौरस, गौरस हबाकी.
नाकापसून शेंपडेमेरेनची लांबाय: २६०-३३० सेंमी. शेंपडेची लांबाय: ८५ सेंमी.; खांद्याकडली उंचाय: १६५-२१३ सेंमी.; वजन ७८०-१०० किग्रॅ.; नर मादीपरस मात्सो व्हडलो. नर आनी मादी गव्यांचीं शिंगा घट, मुळाकडेन सकयल बावगल्लीं, मागीर फाटल्यान वाकडीं वळिल्लीं आनी तोंकं वयर नारिंगी, हळडुव्या रंगाच्या शिंगांची लांबाय: ८५ सेंमी.; शिंगांच्या मदसून कपाळाकडल्यान फाटीच्या मध्यामेरेन मांसाळ उंचवटो आसता. कपाळ भस्मी, हळडुव्या रंगाचें. पांय आसून तांचो सकयलो अर्दो भाग धव्या रंगाचो आसता. पुडीकोराचे. गव्याच्या पिलाचो रंग सोनेरी, हळडुवो आसता. तरूण नर-मादयांचो रंग तांबूस, पुडीकोराचो आसून तांका ल्हान, काळे केंस येतात.
गव्यांचे तीन प्रकार आसात:१. भारतीय गौर (बॉस गॉरस गॉरस) २. बॉस गॉरस रेडी ३.मलायन गौर (सेलाडंग) बॉस गॉरस हबाकी. हाच्या कपळाचेर उंचवटो नासता.
गव्यांचो काळ मध्य मायोसीन (मध्यनूतन म्हळ्यार २५ दशलक्ष वर्सा आदलो) युगाच्या इतलो पोरनो आसा अशें मानतात. गवो हो उश्ण प्रदेशांतलो प्राणी आसा. भारतांतल्या दोंगराळ रानांनी आनी हिमालयाच्या मुळसाकडल्या दोंगुल्ल्यांनी गवे दिसतात. गवे सुमार २०० मी. उंचायेच्या दोंगरार रावतात. कोंड्यांच्या आळींनी आनी रानाक तेकून आशिल्ल्या उक्त्या गवताळ मळांचेर गवे राबितो करतात. ते वजनान इतले जड आसून लेगीत खडबडीत, खडकाळ दोंगरांवयल्यान सहज धांवन वतात. तांका व्हावपाक आनी पिवपाक उदक लागता, पूण ते चिखलाच्या कोंडांत केन्नाच लोळनात. ताजें तण, झाडांचो पालो, कोंड्याच्यो तरन्यो आंकऱ्यो आनी कोंब हें तांचें खाण. दोंगरावयल्या गवताळ पठाराचेर ते चरतात पूण ते पिकांमदीं केन्नाच सरगत आनी सहसा मनीस वसतीपसून पयस रावतात.
८ ते १२ गव्यांचे ल्हान कुटुंबिक कळप आसतात. खुबदां वेगवेगळ्या कारणांक लागून असले ल्हान कळप एकठांय येवन २० ते ४० गव्यांचे व्हडले कळप तयार जातात. कळपांत १-२ जाण्टे गवे, २-३ तरेन गवे, ५-१० गायो आनी हेर ल्हान गवे आनी पिलां आसतात. रानटी बैलांभितर गवो हो एकूच प्राणी असो आसा की जो दुस्मानाचेर फुडले वटेन घुरी घालीना. पूण तो दुस्मानाचेर कुशीच्यान वा फाटले वटेन आपली तकली आनी पांय सकयल बागोवन आनी आपलीं बळिश्ट शिंगां फुलोवन आंगार वता.
गव्यांचो माजाचो ऋतू वेगवेगळ्या वाठारांत फाटीं-फुडें जाता, पूण भारतांत नोव्हेंबर ते मार्च म्हयन्यांत हे प्राणी माजार येतात. २७०-२८० दिसांच्या गाभा उपरांत मादी एका पिलाक जल्म दिता. केन्नाय जुवळीं पिलां जातात. पिलांचें पालन-पोशण ९ म्हयने करतात. दोन-तीन वर्सांभितर पिलां व्हडलीं (pubescent) जातात. गौर गाय वर्साक एका पिलाक जल्म दिता.
गवे खास करून आग्नेय आशिया, मलेशिया, ब्रह्मदेश आनी भारतांत सांपडटात. भारतांत गव्यांची संख्या कमी आसा. पूण अस्तंते घांट (मध्य प्रदेश), ओरिसा आनी हिमालयाच्या मुळयाकडल्या आसाम आनी भूतान ह्या वाठारांनी गवे आसात. गोंयांत अस्तंत घाटावयल्या वाठारांत गवे दिसून येतात. गोंयच्या बोंडला अभयारण्यांत कांय गवे आसात.
हेर जातीच्या बैलांसारकेंच गव्यांचें घ्राणेंद्रिय (नाक) एकदम तीक्षण आसता. पूण नदर मात तितली तीव्र आसना. वाग गव्याच्या पिलांचेर आनी तरन्या गव्यांचेर घुरी घालून तांकां मारतात. देखून, ह्या दुस्मानांपसून गवे सदांच सादूर रावतात. हेर गोरवांक, जनावरांक जाता तसल्योच रोग-पिडा गव्यांकूय जातात. १९६० त बंदिपूर (कर्नाटक) च्या नामनेच्या अभयारण्यांत गव्यांच्या व्हडल्या व्हडल्या कळपांचेर rindowpest हो सांथीचो भयांकृत रोग पातळ्ळिलो. तातुंतल्यान हे गवे अजुनूय पुराय रोगमुक्त जावंक नात.
हेर जनावरांवांगडा गवे एकचारान आनी शांतीकायेन रावतात. केन्नाकेन्नाय ते सांबरां, हरणां आनी रानदुकरांवांगडा इश्टागत करून ल्हानसोच कळप करतात. ह्या जनावरांच्या सादुरपणाक लागून गव्यांक संकश्टाची सुलूस लागपाक मदत जाता. केन्नाकेन्नाय ते हतयांवांगडा चरतना दिसतात.
अभयारण्यांत, प्राणिसंग्रहालयांत गवे दिसून येतात. तांचें बर्लिन प्राणिसंग्रहालयांत जाल्लें यशस्वी प्रजोत्पादन नामनेक पावलां. गव्यांचो चडांत चड जियेवपाचो काळ २४ वर्सांमेरेन आसा, अशी नोंद बर्लिन प्राणिसंग्रहालयान केल्या.
-प्रा. एस्. आर. गनिहार
गँबिया: आफ्रिका खंडाचे अस्तंत दर्यादेगेर आशिल्लें एक राश्ट्र. क्षेत्रफळ: ११५७० चौ. किमी.; लोकसंख्या: ७,६९,५०० (१९८६). विस्तार १३० उत्तर ते १४० उत्तर आनी १४०३०’ अस्तंत ते १७० अस्तंत. हाच्या तीन वटांनी सेनेगल आसा जाल्यार अस्तंतेवटेन ॲटलांटिक महासागर आसा. महासागराक मेळपी गँबिया न्हंयचे लागीं बँजुल (पयलींचें बॅथर्स्ट) ही राजधानी आसा.
भूंयवर्णन, हवामान, वनस्पत आनी मोनजात: गँबिया न्हंय ह्या देशाचे दोन वांटे करता. तिच्या देगणाच्या दोनूय वटांनी सेनेगलच्या पठाराचे कांय वांटे गँबियामेरेन पावल्यात. हांगाची हवा सादारणपणान उश्ण आसता. नोव्हेंबर ते मे हो पावस न पडपाचो काळ. त्या दिसांनी सहारावचेनच्यान उश्ण हॅमरटन वारें येता. दर्यादेगांचेर ह्या काळांत १८० से. ते ३२० से. तापमान आसता, जाल्यार भितरल्या वाठारांनी १०० से. ते ४०० से. आसता. जून ते ऑक्टोबर ह्या काळांत पावसाळो आसता. ऑगस्ट म्हयन्यांत सगळ्यांत चड पावस पडटा. सरासरी वर्सुकी पावस १०० सेंमी. पडटा.
दर्यासावन सुमार १५० किमी. भितरमेरेन गँबिया न्हंयची खाडी आसा. भितरल्या वाठारांत ल्हानसान झोंपा जाल्यार ताचे पलतडीं सॅव्हाना तणाचो वाठार आसा. न्हंयच्या देगांनी दाट रानां आसात. रानांनी आनी तणाच्या वाठारांनी तरेकवार हरणां, मांकडां आनी न्हंयलागीं मानगीं, पाणघोडे सांपडटात. इतिहास आनी राज्यवेवस्था: गॅंबिया न्हंयचे देगेर पयलींसावन लोक रावताले अशे पुरावे मेळ्ळ्यात. गॅंबियाचो सोद पंदराव्या शतमानांत पोर्तुगेजांनी लायलो आनी सोळाव्या शतमानाचे सुर्वेकसावन तांणी गुलामांचो आनी भांगराचो वेपार करूंक सुरवात केली. १५८८ त पोर्तुगालान गॅंबिया न्हंयेवयल्या वेपाराचे हक्क ब्रिटिशांक दिले. फुडें फ्रेंच आनी ब्रिटिश हांचेमदीं वेपाराखातीर सर्त लागली पूण उपरांत फ्रेंचांनी ब्रिटीशांचो हक्क मान्य करून घेतलो. १८४३ त ह्या वाठाराची स्वतंत्र वसाहत केली, पूण फुडें १८६६ त तिचो आस्पाव अस्तंत आफ्रिकी वसाहतींत केलो आनी पर्थुन तिका १८८८ त स्वतंत्र अस्तित्व दिलें. फेब्रुवारी १९६५ त हे वसाहतीक पुराय स्वतंत्रताय मेळ्ळी. गॅंबिया राश्ट्रकुलाचो सभासद जालो आनी १९७० त सार्वमतावरवीं गॅंबिया हें स्वतंत्र प्रजासत्ताक अशी घोशणा जाली. सर दाउद जावारा पयलो राश्ट्राध्यक्ष जालो. १९८७ मेरेन लोकांनी ताकाच दर फावट वेंचून
