हाका आदार दिल्लो. १९५४ वर्सां सावन तो गोंयच्या भोवजन समाजाखातीर वावुरलो. शेतांतल्या कामेऱ्यांक आनी कारखानांतल्या कामगारांक एकठांय हाडून तांकां तो गोंय सुटकेविशीं म्हत्व सांगतालो. पोर्तुगेजांआड हिंसक आनी पाड्यो कारवायो करपाक ताणें भुयारां बांदून घेतलीं. ह्या भुयारांवरवीं भुंयगत वावुरप्यांक लिपून रावपाक आदार मेळटालो. २६ मार्च १९५५ दिसा पोलिसांनी ताका धरून बंदखणींत दवरलो. थंय ताचे कडल्यान हेर खबरो काडून घेवपाक ताका बरेच त्रास दिले. १९५६ वर्सा प्रादेशिक लश्करी न्यायालया (Territorial Military Tribunal) मुखार चवकशे उपरांत ताका स वर्सां बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली.
नोव्हेंबर १९५८ वर्सा जेन्ना बंदखणींतल्या सगळ्या कैद्यांक सूट मेळ्ळी तेन्ना ताचीय बंदखणींतल्यान सुटका जाल्ली. उपरांत तो प्रभाकर सिनारी आनी कृष्णराव राणे हांच्या फुडारपणाखाल ‘रांकूर पात्रिओतिका’ (Rancour Patriotica) पक्षांत आयलो. जानेवारी १९६० त पोलिसांनी ताका ताचो बापूय आनी भाव हांचेसयत धरलो. गोंय सुटके उपरांत ताणें जायत्या कामगार संघटनांखातीर वावर केला. भआऱत सरकारान ताका ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
-कों. वि. सं. मं.
गवंडीकाम: विटो, चिरे, फरशी आदी पदार्थ सुके वा संयोजक वापरून बांदकाम करतात, ताका गवंडीकाम अशें म्हण्टात. फातराच्या बांदकामाखातीर लागपी खणींतले चिरे काडटल्याक ‘कोंकेर’ (पाथरवट) अशें म्हण्टात. ताशिल्ले चिरे, विटो जोडून बांदकाम करतल्याक गवंडो म्हण्टात.
ईजिप्त, मेसोपोटेमिया, भारत आनी चीन देशांत मेळिल्ल्या बांदकामाच्या बऱ्या पांवड्याचें आशिल्लें, अशें दिसता. मोहेंजोदडो आनी हराप्पा हांगाच्या उत्खननावेल्यान थेंयचें गवंडीकाम ईजिप्त देशांतल्या बांदकामापरस बरें आशिल्लें हें स्पश्ट जाता. पाटणा शारालागीं राजगृह हांगा अनघड फांतरांच्यो वण्टी फातराची पुरणी करून संयोजकाबगर करपाचो यत्न इ. स. प. णव्या शेंकड्यांत केल्लो. सम्राट अशोकान ग्रीक आनी पर्शिया हांगाच्या कामगारांकडसून फातरांचें खोदकाम आनी कोरीवकाम करून फातराच्या कमानींचें आनी कठड्यांचें नक्षीकाम केल्लें मेळटा. बिसनगर (मध्यप्रदेश) हांगाचें इ. स. प. दुसऱ्या शेंकड्यांत बांदिल्ल्या विष्णुमंदिराचे बुन्यादीचें बांदकाम विटोचुन्यांत केल्लें मेळटा. मराठवाड्यांतल्या तेरगांव हांगा आंध्र प्रदेशांतल्या चेझली गांवांत इ. स. पांचव्या शेंकड्यांत विटांनी बांदिल्लीं देवळां दिसतात. अशोकाच्या काळांतले कांय स्तूप आनी इकराव्या शेंकड्यांतल्या गुजरातांतल्या मोढेरा मंदिराच्या बांदकामांत विटांवांगडाच फातराचोय उपेग केल्लो दिसता. विजयानगरचे भव्य प्रासाद, मंदिरां, ल्हान धरणां, उदकाचे पाट हांचें गवंडीकाम जाल्लें. मदुरेचीं गोपुरां सतराव्या शेंकड्यांत बांदिल्लीं. वेरुळची लेणीं, मद्रासाक मलयापुरम् हांगा कोरांतिल्ले फातराचे रथ हातूंत सोबीत खोदकाम आनी घडाय पळोवंक मेळटा. ओरियांत भुवनेश्वरालागचें लिंगराज आनी हेर मंदिरां, कोनाराक सूर्य मंदीर दक्षिणेचें रामेश्वर, मदुरा, राजस्थानांतली जैन मंदिरां हीं फातराच्या बांदकामाखातीर नामनेक पावल्यांत. आग्राचो ताजमहाल, फतेपूर सीक्रीच्यो व्हडल्यो इमारती हीं सोळाव्या-सतराव्या शेंकड्यांतलीं उदाहरणां. ईजिप्ताचे नामनेचे पिरॅमिड आनी थंयचेच स्फिंक्सचें भव्य कोरीवकाम इ. स. प. २५०० वर्सां आदीं केल्लें. सतराव्या शेंकड्याआदीं बांदिल्लें लंडनचें सेंट पॉल कॅथीड्रल नामनेक पावलां.
गवंडीकामाचे सामान्य नेम: चिरे, विटो हे बांदकामाचे घटक एकजीव करून काम एकसंध करप ही मोख. तातूंतले घन घटक वेगळे जावंचे न्हय म्हूण तांचो एकामेकांत गुताव जातलो अशी खास रचणूक करतात.
फातरांचें काम (घडप): १. घडाय करपाक लागपी मुखेल हत्यारां अशीं: तरांतरांचीं छिन्नी, लोखणाचो तुतयो, लोखणी गुण्या. २. घडायेचे प्रकार: बुची, सडकीव, दात्री आनी माठीव तेचप्रमाण यांत्रिक घडाय.
फातराच्या कामाचे प्रकार (जोडप): १. चिरेबंदी वा संगीन २. खांडकी ३. डबरी कळीचे ४. डबरी थराचे ५. डबरी बिनथराचे.
धरणाच्यो वण्टी: धरणासारक्या खूब रुंदायेच्या वण्टीच्या बांदकामाचो अर्दो ते एक मी. दाटायेचो दर्शनी भाग खांडकीचो बांदतात. भितल्ली पुरणी थराच्या वा बिनथराच्या फातरांची वा काँक्रिटची करतात.
गुताव: चिऱ्यांचें काम तातूंतल्या फातरांच्या आकाराखातीर आनी वजनाखातीर थीर उरता. तरीलेगीत गरजेप्रमाण फातरांचो गुताव घट्ट करपाखातीर दोन फातरांमदीं लळकुसी आनी भीड सांधो अंतराअंतराचेर बांदतात. दरेक थर सपाट करीनासतना वयर सकयल करतात. अशेतरेन वयल्या थराचो सकयल्या थराकडेन गुताव जाता.
फरसबंदी: ज्या जाग्यार फरसबंदी करपाची आसता, त्या जाग्यार काँक्रिटचो भक्कम आदार सादारण एके समान पातळेंत करतात. फरसबंदी करपाची सुवात निवळ करून उदकान ओली करतात आनी ताचेर संयोजकाचो थर घालतात. हाका ‘ गादी’ म्हण्टात. गादयेचेर शिमिटाचे पातळ थर घालतात. तातूंत फातराच्यो, शहाबाद वा शिमिटाच्यो फरश्यो तांच्यांतलो सांधो सरळ आनी अरुंद दवरून, सकयलें शिमीट सांध्यांतल्यान वयर येतलें अशे तरेन दामून बसयतात आनी लांकडान धट्ट ठोकून बसयतात.
विटकाम: जोडप करपाक विटो वापरचेआदीं त्यो दोन वरां तरी उदकांत बुडोवन दवरतात. संयोजक आंवळून येवपाखातीर जाय आशिल्ली ओलसाण विटांनी शोशून घेवंची न्हय हो विटो भिजोवपाफाटलो हेत. विटकामांतल्या दरेक थरांतल्या विटांची मांडणी पध्दतशीर रचून सांधमोड, गुताव करपाचे खूब प्रकार आसात.
कमानीचें बांदकाम: दारांचेर वा जनेलांचेर ल्हान कमानी बांदतना कडेचे वण्टीचो थोडो आदार घेवन वा तळाकसावन लांकडाचे खूर लावन ताचेर फळयो बसयतात. फळयांचेर विटांचे पेळे रचोवन ताचो माथो चिखल थापून कमानीच्या वाटकुळ्या आकारांत हाडटात आनी कमानीचो आडको तयार करतात. ह्या चिखलाच्या आडक्याक ‘कलबूत’ म्हण्टात.
दरजो भरप: बांदकामाखातीर वापरिल्लो संयोजक पृष्ठभागाच्या सांध्यांत तसोच दवल्लो जाल्यार वत-पावस आनी चड वापर हाका लागून तिगना; देखून पृष्ठभागापसून कांय खोलायेमेरेन सांध्यांतलो संयोजक पोखरून काडटात. आनी बांदकामाचेर गिलावो करपाचो नासल्यार ते सुवातेर आनी फरसकामांत हो टिकाऊ संयोजक भरतात. हाका दरजो भरप अशें म्हण्टात. दरजो भरपाफाटलो हेत सांध्याची घटाय वाडोवपाखातीर, पावसाचें उदक सांध्यांतल्यान बांदकामांत रिगचें न्हय म्हूण आनी बांदकामाचो दर्शनी भाग सुंदर दिसचो हो आसता.
गिलबो: इमारतीच्यो वण्टी सपाट, गुळगुळीत, नितळ आनी तिकतिकीत जावंच्यो म्हूण गिलावो करतात. वण्टी जाता तितल्यो जलाभेद्य उरच्यो हो गिलावो करपाफाटलो हेत आसता.
गिलाव्याचे कितलेशेच प्रकार आसात:१. मातयेचो २. चुन्याचो ३. चुनो-शिमिटाचो ४. शिमिटाचो ५. जिप्समचो (Plastic of Parsi) ६. संदला ववा नीरुचो ७. जाळयेचो.
आयच्या काळांत गिलाव्याचे त्रास चुकोवपाखातीर ॲसबॅस्टोसचे सपाट पत्रे, लांकडाचे तक्ते, वण्टीच्या पृष्ठभागाचेर स्क्रूवान घट बसयतात. सांदे एकजीव करतात आनी रीप मारून चौकट करतात. हे गिलाव्यापरस सोबीत आनी चकचकीत दिसता. -कों. वि. सं. मं. गवळी, नवळू धाकू वरग: (जल्म: २० जानेवारी १९१७, नेतुर्ली-सांगें). गोंयचो सुटके झुजारी. ‘आझाद गोमंतक दल’ संघटनेचो तो वांगडी आसलो. टॉनी फेर्नांदीस आनी हेर राश्ट्रवादी जेन्ना रानांतल्यान भोंवताले तेन्ना तांका वाट दाखोवपाचें काम ताणें केलें. १९५६ वर्सा पोलिसांनी
