१९२२त उजवाडाक आयिल्लो तिचो Desolation हो कवितांझेलो बरोच गाजलो. हातूंतली Dolor ही प्रेमभंग जालेउपरांत आत्महत्या करपी तरनाट्याविशींची कविता टीकाकारांनी बरीच तोखेली. Tenderness(१९२४), Tala(१९३८) आनी wine Press (१९५४) ह्या तिच्या कविताझेल्यांतल्यान तिचो गरीब आनी कश्टकरी समाजांतल्या भुरग्यांविशींचो मोग स्पश्टपणान दिसून येता. तिणें लीग ऑफ नेशन्स आनी संयुक्त राश्ट्रसंघाखातीर समाजशास्त्रीय आनी सांस्कृतिक समित्यांचेर बरोच वावर केला. भावनांचे उत्कट चित्रण आनी उत्फर्क्याचें सहज दर्शन घडोवपी तिच्यो कविता पुराय लॅटीन अमेरिकेंत बर्याच जाणांनी आदर्श म्हूण आपणायल्यो. १९४५त तिका नोबेल इनाम फाव जालें. साहित्यांत नोबेल इनाम मेळोवपी ती पयली बायलमनीस जावन आसा. ती आंकवार आसली. - कों. वि. सं. मं.
गाम, व्हाश्कु द : (जल्म : इ. स. १४६०, सीनिश - आलेन्तेजु-पोर्तुगाल; मरण : २५ डिेसेंबर १५२४, कोचीन - भारत).
एक नामनेचो तारवटी आनी भुगोलीक. ताच्या बापायचें नांव इश्तेव्हांव द गामा जाल्यार आवयचें इझाबेल सोद्री अशें आसलें. ताच्या दोन भावांची नांवां पाउलु आनी आयरीश तर भयणीचें तेरेझा अशें आसलें. १५०१ वर्सा तो कातारीन द आताईद हिचेकडेन लग्न जालो. ताका स पूत आनी एक धूव जाली. तांची नावां : फ्रांसिश्कु, इश्तेव्हांव,पेद्रू, पाउलू, क्रिश्तोव्हांव, आल्व्हारू आनी इझाबेल. हातूंतलो फ्रांसिश्कु व्हिदीगैराचो दुसरो कोन्दि, इश्तेव्हांव हो गोंयचो गोवोर्नादोर तर आल्व्हारू मलाकाचो कापितांव जालो.
दर्यावेल्या सगळे तरेच्या कामांत व्हाश्कु द गाम कुशल आसलो. तशेंच ह्या मळार देशाखातीर ताणें केल्लो वावरूय म्हत्वाचो आसलो. १४९२त पोर्तुगेज राजाच्या आदेशावेल्यान सेतूबल आनी आल्गार्व्हि हांगाचीं कांय फ्रेंच व्हडीं ताणें धरलीं. १४९४-९५ त एके गुपीत दर्याभोंवडेंत केपवटेन वचून तो सोफालाक पाविल्लो. हेखातीर १४९७त पोर्तुगालच्या राजान ताका दर्यामार्ग सोदून काडपाच्या वावराखातीर फुडारी म्हूण वेंचून काडलो.
१४९७चे भारत भोंवडेंत ताच्या वांगडा ४ व्हडीं आनी १७० मनीस आसले. ‘सां गाब्रियल’ ह्या ध्वजव्हड्यांत तो स्वता आसलो. ‘सां राफाएल’चें फुडारपण ताचो भाव पाउलु करतालो. निकोलांव कुयेल्यु ‘बेर्रियु’ ह्या व्हड्याचें फुडारपण करतालो. गोन्सालु नूनीश हो चवथ्या म्हाला-व्हड्याचो मुखेली आसलो. व्हाश्कु द गाम लिश्बोआसावन शेनवार ८ जुलय १४९७ दिसा भायर सरलो. २२ नोव्हेंबराक ताणें ‘केप ऑफ गुड होप’ हांगा मोडण घालें. त्याच म्हयन्यांत मोसलच्या उपसागरांत ताचें म्हाल व्हरपी व्हडें ताच्या आदेशावेल्यान फोडलें. उरिल्ल्या व्हड्यांचो ताफो २ मार्च १४९८ दिसा मोझांबिकाक, ७ एप्रिलाक मोम्बासाक (आतां केनियांत) आनी १३ एप्रिलाक मेलिंदाक (आतां केनियांत) पावलो. अहमद - इब्न - मजीद ह्या गुजरातच्या नावाड्याच्या आदारान मेलिंदासावन मलबारमेरेनचो दर्या व्हाश्कू - द- गाम हुपूंक शकलो. व्हड्याचो हो ताफो कालिकतचे उत्तरेक १३ किमी. अंतराचेर आशिल्ल्या कप्पूकड हांगा २० मेक पावलो.
कालिकतच्या राजान व्हाश्कू द गाम हाका व्हड येवकार दिलो. पूण थळाव्या मुस्लीम वेपार्यांचे दुस्मानकायेंक लागून तेन्ना इश्टागतीच्यो वा उद्देगाविशींच्यो कबलाती जावंक पावल्यो नात. ऑगस्ट म्हयन्यांत ५ मलबारी मनीस, मसालो आनी हेर म्हाल घेवन तो मलबारसावन भायर सरलो. ऑक्टोबराचे सुर्वेक ताणें भारत सोडलो. ९ सप्टेंबर १४९९ दिसा लिश्बोआंत परत पावलो. पोर्तुगाल देशांत तो आपले ५५ मनीस आनी दोनच व्हडीं घेवन वचूंक शकलो हे भोंवडेंतल्यान ताका लुकसाणा परस साठ पटीन फायदोच जालो अशें म्हण्टात.
ताणें भारताची दुसरी भोंवडी १५०२ वर्सा केली. तेन्ना ताका ‘हिंद दर्याचो धनी’ ही पदवी मेळिल्ली. वाटेर उक्त्या दर्यांत ताणें जायत्या अरबी व्हड्यांचेर घुरी घाली. भारताचे अस्तंत देगेर होनावर, भटकळ आनी कालिकत हांगा बॉंब हल्ले केले. कालिकत राजाचो दुस्मान कोचीनचो राजा हाचेकडेन बरेपण दवरून ताणें इश्टागत जोडली. १५०३ वर्सा तो पर्थून लिश्बोआंत पावलो. भारतांतल्यान पोर्तुगालांत येवपी दरेका राजेशायी व्हड्या ताफ्याचेर २०० क्रुझादु मोलाचो वेपार करपाची परवानगी ताका मेळ्ळी. हाका लागून तो पोर्तुगालांतलो सगळ्यांत गिरेस्त मनीस जालो. तो एव्होरा हांगा रावतालो. भारतीय प्रश्नांविशीं राजाक बुद्द दितालो. १५१९ त तो व्हिदीगैराचो कोन्दि जालो. १५२४ त भारत व्हिसिरैय म्हूण ताणें सुत्रां हातांत घेतलीं.
- बी. एस्. शास्त्री
संदर्भ : १. Cortecao Armando, The Mystery of Vasco da Gama, Coimbra, Junta de Investigocoes do Ultramar १९७३; २. Correa Gaspar, The Three Voyages of Vasco da Gama, Hakluyt Society, London १८६९; ३. Gonsalves Mario & Viana, Vasco da Gama, Porto, Editora Educacao Nacional १९३७; ४. Teixera de Argao A. C., Vasco da Gama e A Vidigueira, Estudo Historico, Lisboa, Impressa १८९८. ५. Velho Alvaro, Roteiro de Primeira Viagem de Vasco da Gama १४९७-१४९९.
गाय : संघ (Phylum) - कणाधारी (Chordata); गण (class)- सस्तन (Mammalia); वर्ग (order) - समखुरी (Artiodactyla); उपवर्ग-रवंथी र्(ruminantia); कूळ (family) - गोकुल (Bovedae); उपकूळ- बोव्हिनी; प्रजाती (genus)-बॉस; जाती (species) - १. बॉस टॉरस (वशिंडविरयत) २. बॉस इंडीकस (वशिंडधारी).
खूब पूर्विल्ल्या काळासावन मनशाचे जिणेंत गाय ह्या जनावराक म्हत्वाची सुवात प्राप्त जाल्या. युरोप, अमेरिका, आफ्रिका, न्यूझीलंड, आशिया ह्या सगळ्या खंडांनी गाय ही मोनजात दुदाखातीर, मांसाखातीर आनी शेतीवेवसायाखातीर पोसतात.
गायचीं शिंगां चड करून वाटकुळीं वा चेपटीं आसून तांचेंवयलो पेरांचो आंकडो पिरायेप्रमाण वाडट आसता. गाय हें रवंथ करपी जनावर आसू सेल्युलोज अन्नघटक आशिल्ली खावड तिका खूब मानवता. तण ही गायची मुखेल खावड. तें तण पचोवपाखातीर गायच्या पोटाची घडण वेगळीच आसता. गायच्या पोटाचे चार भाग आसतात : १.कोठी पोट (रुमेन) २. जाळी पोट (रेटीकुलम) ३. पडदे पोट (ओमेजम) ४. खरें
