आकृतीचें सूर्यगिराण दिसता. हातूंत सूर्याच्या कांकणाच्या आकाराची कड तितली दिसता. खंडग्रास सूर्यगिराण दिसपाचो भाग चंद्रगिराणांतल्यावरी शिर्पीालीर ची आकृती काडल्यार मेळटा. चंद्राचे सांवळेचो पट्टो पृथ्वीर ज्या भागांत पडटा त्याच भागांतल्या लोकांक खग्रास सूर्यगिराण दिसूंक शकता. चंद्र पृथ्वीसावन उण्यांत उण्या अंतराचेर आसतना आनी सूर्य चडात चड अंतराचेर आसतना ह्या पट्ट्याची रूंदाय सुमार २९० किमी. इतली आसता. शिर्पीालीर चो पट्टो सुमार ७,८४० किमी. इतलो रूंद आसता. (पळेयात आकृती-४).
पूर्विल्ल्या काळांतल्या काल्डीयन लोकांनी गिराणांचीं कुळां थारायल्लीं. दर अठरा वर्सांनी १०,११, वा १२ दिसांनी (६,५८५.३२ दीस) घडपी गिराणां एकसारकी एक आसतात. त्या काळाक ‘सारोस’ (saros) चक्र अशें म्हण्टात. चंद्रगिराणांची २८ आनी सूर्यगिराणांचीं ४२ कुळां आसात. हीं गिराणां दरेका कुळांत ६५८५.३२ दिसांनी एक अशीं घडत, उत्तर दक्षिण दिशांनी वाडत प्रवास करतात. खंडग्रासान सुरवात जावन खग्रास जावन परत खंडग्रास जातकच तीं लय पावतात. एका चंद्रकुळांत ४४-४५ गिराणां घडटात. कुळाची पिराय ८६५ वर्सांची आसता. सूर्यकुळांतल्या गिराणांचो आंकडो ७०-७१ आसून कुळाची पिराय १,२६० वर्सां इतली आसता.
एका वर्सांत चडांत चड ७ गिराणां घडटात. तातूंत ५ वा ४ सूर्यगिराणां आनी २ वा ३ चंद्रगिराणां आसतात. उण्यांत उणीं २ गिराणां घडल्यार तीं दोनूय सूर्यगिराणां आसतात. ऑपोल्झर ह्या ऑस्ट्रीयन ज्योतिर्वेत्यान आपल्या पुस्तकांत ८,००० सूर्यगिराणां आनी ५,००० चंद्रगिराणांची एक वळेरी दिल्या. ह्या गिराणांचो काळ इ.स.प. १२० ते इ.स.२१६१ वर्स इतलो आसा. इ.स.२००० वर्सामेरेन घडून येवपाची कांय खग्रास सूर्यगिराणां अशीं
- डॉ. अरुण हेबळेकर
गिरी, वराहगिरी वेंकट :
(जल्म : १० ऑगस्ट १८९४, बेर्हमपूर-ओरिसा). भारताचो चवथो राश्ट्रपती. ताचो जल्म एका मध्यमवर्गीय कुटुंबांत जालो. मुळावें शिक्षण बेर्हमपूर हांगा जातकच डब्लिन विद्यापीठांत ताणें कायद्याचें शिक्षण घेतलें. बार ऍट लॉ जातकच ताणें वकिली सुरू केली. फुडें तो कॉंग्रेसीचो वांगडी जालो आनी होमरूल चळवळींत सामील जालो. कामगार संघटनेचो सचिव आनी ‘ऑल इंडिया रेल्वेमेन फेडरेशन’चो अध्यक्ष म्हूण ताणें काम केलें. १९२६ आनी १९४२ वर्सा, तो ‘ऑल इंडिया ट्रेड युनियन कॉंग्रेस’चो अध्यक्ष आशिल्लो. १९८७ त जिनीव्हाक भरिल्ले आंतरराश्ट्रीय मजूर संघटनेंत भारतीय कामगारांचो प्रतिनिधी म्हूण तो हाजीर रावलो. १९३१त ताणें गोलमेज परिशदेंत वांटो घेतलो. १९३४-३७ ह्या काळांत मध्यवर्ती विधिमंडळांत ताणें कामगारांचे प्रतिनिधीत्व केलेें. त्या वेळा तो कामगार, उद्येगधंदे, सहकार्य आनी वाणिज्य ह्या खात्यांचो मद्रास इलाख्यांत मंत्री आशिल्लो (१९३७-३९). हंगामी हिंदुस्थान सरकारचो परराश्ट्रवकील म्हूण ताणें श्रीलंकेत दोन वर्सां काम केलें आनी उपरांत तो कामगार मंत्री जालो. १९५७-६७ ह्या काळांत तो राज्यपाल म्हूण उत्तर प्रदेश, केरळ आनी कर्नाटक ह्या राज्यांत आशिल्लो. ते उपरांत तो भारताचो उपराश्ट्र्रपती (१९६७-६९) आनी मागीर राश्ट्रपती (१९६९-७४) जालो.
ताणें कितल्याश्याच राश्ट्रीय आनी आंतरराश्ट्रीय समित्यांचेर काम केलां. कामगारांच्या हिताखातीर ताणें जिवीतभर कार्य केलें. एक निर्भीड कामगार फुडारी म्हूण ताणें नामना मेळयली. कामगारांचे कितलेशेच प्रस्न ताणें समजिकायेन सोडयले. इतलेंच न्हय, तर तेविशींचे आपले विचार ताणें ‘Industrial Relations’ (१९५५), ‘Labour Problems in Indian Industries’ (१९५८), ‘Jobs for our millions’ (१९६०) ह्या पुस्तकांवरवीं परगटायले. ह्या सगळ्या कार्याखातीर बनारस, आंध्र विद्यापीठांनी तांचो गौरव करून ताका डॉक्टरेट पदवी दिली. भारत सरकारान ‘भारतरत्न’ हो सर्वोच्च पुरस्कार दिवन तांचो भोवमान केलो. (१९७५).
- कों. वि. सं. मं.
गिरे :
खंयच्याय तार्या भोंवतणी भोंवड्यो घालपी आकाशस्थ गोलाक गिरो म्हण्टात. गिरे तार्यांभशेन स्वयंप्रकाशी आसनात. पूर्विल्ल्या काळांतले भारतीय आनी अस्तंतेकडले लोक थीर नखेत्रांमदीं भोंवपी आकाशस्थ दिव्य तेजांक गिरे म्हण्टाले. पृथ्वीपसूनच्या तांच्या अंतरांचे वळेरेन चंद्र, बुध, शुक्र, सूर्य, मंगळ, गुरू आनी शनी हे गिरे पृथ्वीभोंवतणी भोंवड्यो घालतात असो समज, कोपर्निकसाच्या १५४३ वर्साच्या सूर्यामाळेविशींच्या सोदापयलीं संवसारभर आशिल्लो. तेखेरीज भारतीय ज्योतिर्शास्त्रांत राहू आनी केतू ह्या दोन काल्पनिक बिंदूकूय गिरे मानल्यात. आतां पृथ्वीक धरून णव गिरे मानतात. णवूय गिरे सूर्याभोवतणी भोंवड्यो मारतात.
तांची सूर्यापसूनच्या अंतरावेल्यान वळेरी जाता ती अशी - बुध, शुक्र, पृथ्वी, मंगळ, गुरू, शनी, प्रजापती, वरूण, कुबेर. १९८८ त, वरूण कुबेरापरस सूर्यापसून पयस आशिल्लो. कुबेराची कक्षा कांय भागांनी वरूणाचे कक्षेभितर पडटा. हातूंतले बुध, शुक्र, मंगळ, गुरू, आनी शनी हे नदरेक दिसूंक येतात ते गिरे पूर्विल्ल्या काळासावन खबर आशिल्ले आनी हांचे गतीवयल्यानूच कोपर्निकसान १५४३त सूर्यकेंद्रित सूर्यकुलाची कल्पना मांडली. प्रजापतीचो सोद विल्यम हर्शल हांणें १७८१ वर्सा, वरूणाचो सोद योहान गॉल हाणे १८४३ वर्सा आनी कुबेराचो सोद क्लाइट टॉमबॉ हाणे १९३० वर्सा लायलो. हेभायर मंगळ आनी गुरू हांचे मजगतीं देान हजारांवयर गिरुल्यांचो (planetoid वा asteroid) १८०० वर्साउपरांत सोद लागलो. १९७८ वर्सा कुबेराच्या एक तृतीयांश आकाराच्या ताच्या सहचर्याचो (charon) सोदूय लागलो. बुध, शुक्र, पृथ्वी आनी मंगळ हांका पृथ्वीकुलाचे गिरे (Terran Planets) म्हण्टात. गुरू, शनी, प्रजापती आनी वरूण हे व्हडले गिरे वायुरूप आशिल्ल्यान तांकां वायु-राक्षस (Gas Giants) म्हण्टात. सगळ्या गिर्यांच्या भोंवडेच्या मार्गांचो थर एकूच आसता. सूर्यमाळेचे घडणुकेविशीं जायते सिद्धांत आसात. तातूंतल्या वाइझेकर (१९४४) हाच्या म्हणण्याप्रमाण सूर्याचो तारो तयार जाता आसतनाच ताचे भोंवतणी आशिल्ले वस्तुमान थंड जावन तांचेपसून गिरे तयार जाताले.
योहान केपलर हाणें १६०९त गिर्यांच्या मार्गाविशीं नेम तयार केले. त्या नेमांप्रमाण सगळे गिरे सुर्याभोंवतणी लंबवर्तुळाकृती (eliptical) मार्गान भोंवड्यो घालतात. गिरे सूर्याक जितले लागीं आसतात, तितलीच तांची गती चड आनी भोंवडेचो काळ कमी आसता. सगळे गिरे सूर्याभोंवतणी भोंवड्यो घालतना आपल्या आसा भोंवतणी घुंवतात. भौतेक गिर्यांची घुंवपाची दिशा भोंवडेचे दिशेनूच आसा. शुक्र आनी प्रजापती हाका आडवाद आसात. बुध आनी शुक्र सोडल्यार हेर गिर्यांक कमीत कमी एक चंद्र वा सहचर आसा. शनी, प्रजापती आनी गुरू हांका उपग्रहाबगर कांकणावरीं कडींय आसात. शुक्र, पृथ्वी आनी मंगळ हांचेर वातावरण (atmosphere) आसा.
- डॉ. अरूण हेबळेकर
