गिरो) येता वा सूर्य आनी आकाशस्थ गोल हांचेमदीं दुसरो आकाशस्थ गोल येता, तेन्ना एका गोलाची सांवळी दुसर्या गोलाचेर पडटा वा सूर्याचें पुराय दर्शन घेवपाक आडखळ जाता तेन्ना त्या गोलाक वा सूर्याक गिराण लागलें अशे म्हण्टात. अशा वेळार जाचेर आडखळ घाल्या त्या गिर्याचें वा सूर्याचे पुरायणपणान दर्शन जायना, तर ह्या आकाशस्थ गोलांचेर काळसर डाग पडिल्ल्यावरी दिसतात तेन्ना गिराण लागलां अशें म्हण्टात.
पृथ्वीचेर दोन गिराणां मानपाची पद्धत आसा. सूर्य आनी पृथ्वी हांचे मजगतीं चंद्र येवन पृथ्वीर चंद्राची सांवळी पडटा, ते सावळेंत आशिल्ल्या पळोवप्यांक सूर्याचें दर्शन घेवपाक आडखळ जाता तेन्ना सूर्यगिराण घडटा. सूर्य आनी चंद्र हांचेमदीं पृथ्वी येवन चंद्राचेर पृथ्वीची सांवळी पडटा तेन्ना चंद्रगिराण घडटा. पूर्विल्ल्या काळांत गिराणाविशीं वेगळ्यो कल्पना आशिल्ल्यो. भारतीय पुराणांत राहू आनी केतू हे दोन अमरत्व पाविल्ले एका राकेसाचे दोन भाग (राहू-तकली, केतू-आंग) चंद्र आनी सूर्याक गिळपाक पळेता, तेन्ना गिराण घडटा अशें सांगलां. चिनी लोकांत एक महाभयंकर सोरोप (dragon) चंद्र-सूर्याक गिळटा असो समज आशिल्लो.
पृथ्वीवेल्यान पळेतल्यांक सूर्य आनी चंद्र वर्सभरांत एका खाशेल्या मार्गान थीर नखेत्रांमदल्यान पृथ्वीभोंवतणी भोंवतडे मारतात. अशें दिसता. सूर्याच्या ह्या मार्गाक ‘आमनिक वृत्त’ अशें म्हण्टात. चंद्रमार्ग आमनिक वृत्तालागीं ५ डिग्री ९ अंश इतको कोन करता. (पळेयात आकृती - १). ह्या दोन मार्गांच्या छेद-बिंदूंक राहू आनी केतू अशें म्हण्टात. अस्तंत्या ज्योतिशशास्त्रांत हांकां ascending and descending nodes अशें म्हण्टात. सूर्य वा चंद्र, ह्या बिंदूंच्या लागसार आयल्यार गिराण घडूंक शकता. सूर्यगिराणां अमाशेक जातात. चंद्रगिराणां पुनवेक जातात. चंद्रगिराणांत सूर्य आनी चंद्र हांचे मदीं पृथ्वी येवन पृथ्वीची सांवळी चंद्राचेर पडटा. हे सांवळेचे दोन भाग आसात (पळेयात आकृती -२). आडव्या रेखांनी रंगयल्ल्या penumbra ह्या भागांत चंद्र आयल्यार चंद्राचो कांय भागूच पृथ्वीचे सांवळेंत येता. उब्या रेखांनी रंगयल्ल्या umbra भागांत चंद्र आयल्यार चंद्राचो पुराय भाग पृथ्वीचे सावळेंत येता आनी खग्रास चंद्रगिराण घडटा. सगळींच चंद्रगिराणां, जंय चंद्र दिसूंक येता, थंय, सगळेकडेन सारकींच दिसतात. चंद्राची गती पृथ्वीचे सांवळेचे गतीपरस चड आशिल्ल्यान चंद्र उदेंतेकडल्यान सांवळेंत भितर सरता, सांवळी हूपता आनी अस्तंतेकडल्यान भायर सरता.
सूर्य आनी पृथ्वी मजगतीं चंद्र येतकच सूर्यगिराणां घडटात. चंद्राची सांवळी पृथ्वीचेर पडटा आनी ते सावळेंत आशिल्ल्या लोकांका सूर्याचेर चंद्राचें सांवट पडिल्लेवरी दिसून सूर्यगिराण घडटा (पळेयात आकृती -३).
चंद्राची सांवळी पृथ्वीच्या ५८ ते ६० अर्दव्यासाइतली लांब पडटा. चंद्राचें पृथ्वीरसावन उण्यांत उणें अंतर पृथ्वीच्या ५६ अर्दव्यासांतइतलें आसता तर चडांत चड अंतर ६४ अर्दव्यासांइतलें आसता. जेन्ना हे सांवळेचें तोंक (पळेयात आकृती - ३: ‘अ’ बिंदू) पृथ्वीवेल्यान पडटा तेन्ना ते सांवळेंतल्या लोकांक खग्रास सूर्यगिराण दिसता. जर हो बिंदू पृथ्वी आनी चंद्र हांचे मदीं आयलो जाल्यार सावळेंतल्या लोकांक कांकणाच्या
