(फोंडेचो) सिध्दनाथ (१,२४२ फूट), पारोडेचो चंद्रनाथ (१,०५३ फूट), लाटांबार्से हांगाचो दूदसागर हेय दोंगर गोंयांत आसा. गोंयचे शिमेलागीं आशिल्ल्या दोंगरांनी कर्नाटक आनी महाराष्ट्र राज्याक जोडपी घाट आसात. हातूंतलो अनमोड घाट कर्नाटकलागीं येरादारीखातीर बरोच उपेगांत येता. हेभायर गोंयांत केळावडे, चोर्ले, रामघाट, अणें घाट, बोर वा पोव्होर घाट, केळ घाट, तिनई घाट, ब्रागांझ घाट, दिधी घाट, कुंडल घाट, दोंकरपें घाट हे शिमेवयले घाट आसात. सांगे आनी काणकोण हांचेमदीं आंबे घाट आनी साश्टी आनी काणकोण हांचेमदीं करमल घाट आसा.
२. पठारांचो वाठार: गोंयचे मदीं सुमार ३० ते १०० मी. उंचायेचो पठारी वाठार आसा. असलीं कांय पठारां जळींमळीं तशेंच दर्यादेगेच्या वाठारांनी आसात. तातूंतलीं काबो, आग्वाद आनी मुरगांव हीं म्हत्वाचीं आसात.
३. दर्यादेग: गोंयाक जी दर्यादेग लाबल्या ती बरेचकडेन न्हंयच्या प्रवाहांक लागून तुटल्या. चड करून उत्तर गोंयांत मांडवी, चोपडें, जुवारी न्हंयू दर्याक येवन मेळिल्ल्यान दर्यादेग सलग अशी ना. दक्षिण गोंयांतली दर्यादेग त्या मानान सलग आनी नीट आसा. कांय कडेन दर्यादेगेच्या वाठारांनी दोंगराच्यो वळीय आसात.
तळीं आनी न्हंयो: ल्हान व्हड तळीं हें गोंयचें एक खाशेलेपण जावन आसा. कांय तळ्यांनी शेतां रोयतात. तीं चिखलाचीं आसात. हेर तळ्यांचेर बांद बांदून तांचे उदक शेतकामाखातीर वापरतात. गोंयांतलीं मुखेल तळीं मयें, चिंबल, करमळी, कालापूर, काकोडें आनी कुडचडें हांगा आसात. गोंयांत आशिल्ल्या न्हंयांमदीं मांडवी, जुवारी, साळ, तळपण, गालजीबाग, चोपडें आनी तेरेखोल ह्यो म्हत्वाच्यो.
मांडवी न्हंय कर्नाटक राज्यांतल्यान सह्याद्री दोंगरावयल्यान सुरू जावन सत्तरी तालुक्यांत म्हादय ह्या नांवान व्हांवता. थंय तिका सांगें तालुक्यांतल्यान रगाडो ही न्हंय मेळटा. फुडें तिका उत्तरेवटेनच्यान सांखळेची आनी दिवचलची, तशेंच दक्षिणेवटेनच्यान सांगे तालुक्यांतली खांडेपारची न्हंय, ह्यो न्हंयो येवन मेळटात. हाका लागून पिळगांव पावतासर तिचें पात्र बरेंच रुंद जाता. हाचेउपरांत बारदेस तालुक्यांतल्यान म्हापशेंची आनी अस्नोडची पार न्हंयो तिका मेळटात. दक्षिणेवटेनच्यान माशेलांतले न्हंयेक लागून जुवारी न्हंयेकडेन तिचो संगम जाता. ह्या संगमाउपरांत तिचें पात्र रुंद जायत वता आनी रायबंदरसावन चड विस्तारीत जाता. उत्तरेक दिवचल आनी बारदेस आनी दक्षिणेक फोंडे आनी तिसवाडी ह्या वाठारांक एकामेकांसावन पयसावन आग्वाद आनी काब हांचेमदल्यान मांडवी न्हंय फुडें अरबी दर्याक मेळटा. हिच्या ह्या तोंकार उत्तरेवटेन ‘रेइश मागुश’ आनी ‘आग्वाद’ हे किल्ले आसात, जाल्यार दक्षिण देगेचेर दोनापावलचो काबो राजवाडो आसा. मांडवीची पुराय लांबाय सुमार ३९ किमी. आसा.
जुवारी वा अघनाशिनी सांगें तालुक्यांत सह्याद्रीच्या मुळासाकडल्यान सुरू जाता. फुडें पारोडेची कुशावती आनी सांतानची न्हंय तिका मेळटकच तिचें पात्र रूंद जाता. उपरांत मडकयसावन कुंभारजुवेंमेरेन वचपी तिचो एक फांटो माशेलांतले न्हंयेक मेळटा. उत्तरेवटेन सांगो, फोंडें आनी तिसावाडी तशेंच दक्षिणेवटेन केपें, साश्टी आनी मुरगांव हांकां एकामेकांसावन पयसावन ती मुरगांवच्या आखातांतल्या अरबी दर्याक मेळटा. हिची लाबांय सुमार ४० किमी. आसा.
साळचे न्हंयची लांबाय सुमार १५ किमी. आसा. ती साश्टी तालुकयांतल्यान व्हांवता. तळपणची न्हंय आनी गालजीबागची न्हंय काणकोण तालुक्यांत आसा. तळपण न्हंयची लांबाय सुमार ८ मैल जाल्यार गालजीबागचे न्हंयची लांबाय सुमार ९ मैल आसा.
तेरेखोलची न्हंय सह्याद्रीच्या मुळसाकडल्यान सावंतवाडी (महाराष्ट्र) हांगाच्या मणेरी गांवांतल्यान सुरू जाता. ही गोंयची उत्तर शीम. तिचे दक्षिण देगेर पेडणें तालुको आसा. जे सुवातेर ती अरबी दर्याक मेळटा थंय तेरेखोलचो किल्लो आनी दक्षिणेवटेन केरी गांव आसा. तेरेखोलसावन न्हंयबाग मेरेन आनी उपरांत हे न्हंयेक बरेच ल्हान व्हड फांटे आसात. हे न्हंयची लांबाय सुमार १५ मैल आसा.
चोपडें ही सुमार १८ मैल लांबायेची न्हंय सावंतवाडीसावन गोंयांत पावता. हिचे उत्तरेवटेन पेडणें जाल्यार सक्षिणेवटेन दिवचल आनी बारदेस तालुके आसात. जंय ती अरबी दर्याक मेळटा थंय तिचे उत्तर देगेर मोरजी गांव आसा. दक्षिण देगेर कायसूवचें बंदर आनी किल्लो आसा. माकाझानसावन फुडें उत्तरेवटेन हे न्हंयेक बरेच फांटे आसात.
गोंयांत ल्हान व्हड अशे सुमार ३६ जुंवे आसात. हातूंतले ३ तेरेखोलचे न्हंयेंत, ११ मांडवी आनी जुवारीच्या फांट्यांमदीं, ४ मुरगांवचे अस्तंतेक अरबी दर्यांत, ५ जुवारी न्हंयेंत आनी ४ बागचे न्हंयेंत आसात. हातूंतले मांडवी-जुवारीच्या फांट्यांतले जुंवे म्हत्वाचे आसात. तातूंतल्या तिसवाडी जुंव्यांचो विस्तार सुमार २४ मैल आसा.
गोंयांत पयलीं तीन धबधबे आशिल्ले. सद्या दूदसागर (३९० फूट) आनी हरवळें (६० फूट) हे धबधबे आसात. पीर्ण हांगा ४५ फूट उंचायेवयल्यान धबधबो पडटालो पूण हालीं तो सुकला.
हवामान: दर्या लागीं आशिल्ल्यान गोंयचें हवामान वर्सूयभर चडशें ओलसाणीचें आसता. सादारणपणान हांगा वर्साक तीन ॠतू आसात. पावसाळो, गीम आनी शिंयाळो.
मेच्या शेवटाक वा जूनाचे सुर्वेक पावसाळो सुरू जाता आनी ऑक्टोबर मेरेन सोंपता. उपरांत जानेवारी-फेब्रुवारी मेरेन शिंयाळो आसता आनी फेब्रुवारी-मार्चसावन गीम लागता. पणजी आनी मुरगांव हांगा वेधशाळा आसात. तांणी नोंद केल्या त्या प्रमाण हांगाच्या हवामानांत वर्सूयभर चड फरक आसना. सादारणपणान हवामान उश्ण आसता. मे म्हयन्यांत सरासरी तापमान ३०० से. जाल्यार शिंयांच्या दिसांनी जानेवारी म्हयन्यांत तें सरासरीं २५० से. आसता. शियाळ्यापरस पावसाच्या दिसांनी म्हळ्यार जून-जुलय म्हयन्यांत दिसाचें तापमान उणें आसता. बरेच फावट एप्रिल-मे ह्या गिमाच्या म्हयन्यांनी तापमान ३३० से. परस वयर वता जाल्यार शिंयाळ्याच्या नोव्हेंबर-डिसेंबर म्हयन्यांत २०० से. मेरेन सकयल देंवता. मे म्हयन्याच्या शेवटाक नैर्ऋत्येवटेन मान्सून वारें येवन पावस पडटा. पावसाच्या दिसांनी हवेंतली ओलसाण चड वाडटा. गिमांत लेगीत ओलसाणीचें प्रमाण सरासरी ६०% परस चड आसता. नोव्हेंबर ते मार्च मेरेन मळब मेकळें आसता, पूण ल्हवल्हव कुपां जमतकच जूनांतल्यान पडपी पावस सप्टेंबर मेरेन चालूच आसता. वर्सुकी पावसाचें प्रमाण सरासरी ३५० सेंमी. आसता. दर्यादेगेच्या वाठारांनी वर्साक सुमार २५०-३०० सेंमी. पावस, जाल्यार घाटाच्या वाठारांनी सुमार ४०० सेंमी. पावस पडटा. जुलय हो म्हयनो सगळ्यांत चड पावसाचो आसता. ह्या म्हयन्यांत सरासरी ३६% वर्सुकी पावस पडटा. पावसाच्या दिसांनी केन्नाकेन्नाय नेटान वारें व्हांवक लागता आनी दर्यादेगेच्या वाठारांनी ल्हान व्हड वादळां जातात. पूण हेर कडेन जातात तशीं भिरांकुळ वादळां गोंयांत चड करून जायनात. गोंयच्या ल्हान व्हड न्हंयांक पावसाळ्यांत हुंवार येता पूण ताचो परिणाम व्हडलोसो आकांत करपी आसना. पावस सुरू जावपावेळार गडगड आनी जोगलां मारतात.
वनस्पत: गोंयांत कर्नाटकावटेनच्या ईशान्य आनी आग्नेय शिमांवटेन सदांच पाचवेंचार उरपी रान आसा. हें रान काणकोण, सांगे आनी सत्तरी ह्या तालुक्यांनी पातळ्ळां. हांगा पावसाचें प्रमाण चड आशिल्ल्यान रान वाडूंक बरोच आदार जाता.
गोंयच्या पेडणें, दिवचल, फोंडें, केपें ह्या तालुक्यांतल्यानूय कुडक्या कुडक्यांनी रानां वाडल्यांत. हीं डेसिड्यूअस प्रकारचीं म्हळ्यार पानां झडपी रुखांचीं रानां आसात. ह्या रानांतल्यान नाणो, मारट, किनळ, जांब, शिसव, हेद, घोटक हे रुख वाडटात. घरांच्या मदेराक आणी फर्निचराक ह्या रुखांचें लांकूड उपेगाचें आसा. हेभायर शिरस, शिवण, बेल, कवठ, चार, कुडो, खैर, हिरडो असलीं वखदीं आनी वेपाराखातीर उपेगी आशिल्लीं झाडां हांगा वाडटात.
दर्यादेगांवयल्या वाठारांत रानां नासलीं तरी वेपारी उपेगाचे रुख बरेच
