उत्पादन आनी कपडो निर्मणी हांचोय आस्पाव जाता. पोर्तुगेजांनी गोंयांत सुर्वेक सावन नाणीं तयार करपाची टांकसाळ उबारली आनी तांकां गरज पडटा तसलीं नाणीं निर्माण करूंक सुरवात केली. ही टांकसाळ जेन्ना १९ व्या शतमानांत ब्रिटिशांक पोर्तुगेज ‘रुपीया’ तयार करपाचें कंत्राट दिलें तेन्ना बंद पडली.
सादारपणान पोर्तुगेजांच्या अर्थीक धोतणाचो उद्देश गोंयचें आनी गोंयकारांचें शोशण करप होच आशिल्लो. चडांत चड कर लावन पोर्तुगेजांनी खजिनो जमोवन तो लश्कर, नाविक दळ, प्रशासन, इगर्ज आनी हेर उत्पादन आनी उदरगत जायनाशिल्ल्या गजालींचेर खर्च केलो. इ.स. १८५२ सावन पोर्तुगेजांनी जीं अर्थीक अदमासपत्रकां जाहीर केलीं, तांचेवयल्यान तांकां शेतवड, उद्येग वा वैज्ञानिक आनी तांत्रिक शिक्षणाच्या मळाचेर उदरगत करपाची इत्सा नाशिल्ली हेंच दिसून येता. हे विशीं तांचे राजवटीच्या निमण्या वर्सांनी विसाव्या शतमानांत तांणी ल्हानसान लागवड प्रकल्प आनी मीनाचो उद्योग हांचेर वावर केल्ल्याचें दिसून येता.
धार्मीक धोरण: किरिस्तांवांचो सोद घेवपाखातीर पोर्तुगेज उदेंतेवटेन आयिल्ले. धर्मांतर आनी वेपार हे तांचे मुखेल वावर आशिल्ले. इ.स. १५४० मेरेन मुसलमान सोडल्यार हेर कोणाचेचविशीं धर्माक लागून बळाचो वापर जालो ना. पूण इ.स. १५४० सावन धर्मांतराविशीं खर धोरण आपणावन राजाचो धर्म तोच प्रजेचो धर्म आसूंक जाय, अशें फर्मान काडलें. तिसवाडींतलीं सगळीं देवळा उध्वस्त केलीं. देवळांचें फकत उत्पन्नच न्हय तर जमनीलेगीत इगर्जीचे मालेकेच्यो केल्यो. इ.स. १५६० त बारदेस आनी साश्टी हांगाचींय देवळां उध्वस्त करून तांची मालमत्ता इगर्जीच्या नांवार केली. धर्मछळाचे (Inquisition) नवे नवे कायदे काडून किरिस्तांव नाशिल्ल्यांक जीण सामकी दगदगांची करून उडयली. कितल्याशाच जाणांक किरिस्तांव जावंचे पडले, जाल्यार कितलेशेच जाण आपली जल्मभूंय सोडून सांसणाचे हेर कडेन पळून गेले.
१७ व्या शतमानांत डचांकडल्यान जाल्ल्या पराभवाउपरांत आनी पोर्तुगेजांक हेर बर्योूच वसाहती वगडावच्यो पडिल्ल्यान तांचो वेपार आनी उत्पन्न उणें जावंक लागलें. ताका लागून धर्मछळाचें प्रमाणूय बरेंच उणें जालें. नवे काबिजादींतल्या लोकांक समाजीक आनी धर्मीक मेकळेपणाची स्वतंत्रताय दिली. १९ व्या शतमानांत संविधानात्मक एकाधिकारशायेखाला उदारमतवाद आयलो. इ.स. १९१० त किरिस्तांव धर्म हो गोंयांत राज्यधर्म उरलोना आनी किरिस्तांव नाशिल्ले लोक मुक्तपणान समाजीक धर्मीक जिवीत जियेवंक लागले.
शिक्षण: देवळां, मठ आनी मशिदी उध्वस्त केल्ल्यान पोर्तुगेजांनी तेन्ना प्रचलित आशिल्ली शिक्षणपध्दत इबाडली. इ.स. १५४५ सावन तांणी इगर्जपध्दतीच्यो शाळा सुरू केल्यो. वाचप, बरोवप, गणित, गायन आनी संगीत हे शाळांतले मुखेल विशय आसले. शिक्षणाचें माध्यम पोर्तुगेज भास आसली.
तरांतरांच्या धर्मीक हुकमांवरवीं गोंयांत महाविद्यालयां आनी सेमिनारी उगडल्यो. कांय महाविद्यालयांक विश्वविद्यालयांचो पांवडो मेळ्ळो. तेन्नाचें सगळ्यांत नामनेची कॉलेज म्हळ्यार जेजुईतांनी पोरनें गोंय हांगा चलयल्लें सॅंट पॉल्स कॉलेज, ह्या महाविद्यालयाक विश्वविद्यालयाचो पांवडो आशिल्लो आनी थंय़ तत्वगिन्यान, मननशील, धर्मशास्त्र, लॅटीनीटी आनी नितीशास्त्र ह्या विशयांचें शिक्षण दिताले. १७ व्या शतमानामेरेन हे संस्थेंत शिकपी विद्यार्त्थांक आंकडो ३,००० परस चड जालो. इ.स. १५७४ त जेजुईतांनी मडगांव हांगा आनीक एक महाविद्यालय सुरू केलें आनी फुडें तें इ.स. १५८० त राशोल (रायतूर) हांगा हालयलें. ह्या महाविद्यालयांत कोंकणी शिकयताले.
इ.स. १५५५ त फ्रांसिस्कनांनी रेइश मागुश हांगा तांचें महाविद्यालय सुरू केलें. पोरनें गोंय हांगा १७ व्या शतमानांत ‘बोअ व्हेन्तूरा’ महाविद्यालयाची थापणूक जाली. त्याच शारांत इ.स. १५५० त डॉमिनिकन्सांनी सेंट थॉमस ॲक्विनास महाविद्यालय चालू केल्लें.
आगुस्तीनीयन आनी कार्मेलायट्स हांणीय आपापलीं महाविद्यांलयां सुरू केलीं. युरोपांत ‘रेनासान्स’ जाल्याउपरांत थंय़च्या संस्थांचेर परिणाम जावन थंय विज्ञान, तंत्रगिन्यान आनी गिन्यानाच्या हेर शाखांची उदरगत जावंक लागली; पूण गोंयच्या कॅथलिक धर्माच्या प्रभावाखाला आशिल्ल्या शिक्षणसंस्थांक नव्या गिन्यानाची सुलूस लागलीना. १९ व्या शतमानांत तर हांगाचो अभ्यासक्रम सामको पोरनो जावन मरणाच्या दारांत पावलो आनी पोर्तुगालाच्या उदारमतवादी -सरकारानूय तांकां कांयचा पालव दिलो ना. मार्केश द् पोम्बाल (१७५०-१७७७) हाणें उदारमतवादी आनी वैज्ञानिक शिक्षणाची सुरवात केली. गोंय मुक्ततायेवेळार १९६१ त जरी गोंयांत उंचेल्या पांवड्यावेलें शिक्षण दिवपी एकूय संस्था नाशिल्ली, तरी एक वैजकी शाळा, एक लिसेंव आनी बर्योंच इंग्लीशशाळा आशिल्ल्यो.
भाशा: गोंयांत पोर्तुगेजांचें भाशेविशींचे धोरण काळाप्रमाण बदलत गेलें. सुर्वेच्या काळांत किरिस्तांव धर्मतत्वां लोकांक तांच्या स्वताचे भाशेंतल्यान समजावन दिवपाखातीर मिशनरी कोंकणी शिकूंक बरोच फुडाकार घेताले. फुडें पाद्री आनी मिशनरी जावंक सोदपी विद्यार्थ्यांखातीर राशोलच्या महाविद्यालयांत कोंकणीचो खासा अभ्यास-क्रम चलतालो. पूण १७ व्या शतमानामेरेन धर्मीक अधिकार, खास करून फ्रांसिस्कन कोंकणीची पर्वा करी नासले. तांणी सरकाराक लोकांचेर पोर्तुगेज भाशेची सक्ती करपाची बुद्द दिली. १७ व्या शतमानाचे सुर्वेच्या वर्सांनी एका हुकुमनाम्यावरवीं सगळें सरकारी दस्तऐवज पोर्तुगेज भाशेंतल्यान बरोवचे अशें थारलें. इ.स. १६८४ त सगळ्या लोकांनी तीन वर्सांभितर पोर्तुगेज भाशा शिकची अशें फर्मान आयलें. इ.स. १७३२ तल्या दुसर्यास एका फर्मानावरवीं बामण आनी चाड्डे हांणी स म्हयन्यांभितर आनी हेरांनी एका वर्साभितर पोर्तुगेज शिकून घेवची, अशें कळीत केलें. पोर्तुगेज भाशा कळ्ळ्य़ाबगर खंयच्याच जोडप्याक लग्नाची मान्यताय मेळनाशिल्ली. थळाव्या भाशांतलें साहित्य तर १६ व्या शतमानांच्या मध्यार नश्ट करून उडयल्लें. १९ व्या शतमानांत उदारमतवादी सत्तेर येतकच आनी धर्मसंस्थांचो प्रभाव ऊणो जातकच कोंकणीक अधिकृतपणान मान्यताय मेळूंक लागली. १९ व्या शतमानाच्या मध्याक जे, एच्. दा कून्य रिव्हार हो गोंय सरकाराचो मुखेल सचिव आशिल्लो. ताणें कोंकणीखातीर बरोच वावर केलो.
छापणावळ: भारतांत पयले फावट छापखानो हाडपाचें श्रेय पोर्तुगेजांक वता. सेंट पॉल्स कॉलेज, पोरनें गोंय हांगा इ.स. १५५६ त छापखानो सुरू केलो. धर्मीक साहित्य छापून ताचो प्रचार करपाखातीर ह्या छापखान्याचो १६ व्या शतमानांत उपेग जातालो. इ.स. १६७५ ते १८२० मेरेन कसलोच छापणावळीचो वावर जालोना. फुडें छापखानो राजकी, वैज्ञानिक आनी धर्मनिरपेक्ष हेर म्हायती छापपाखातीर वापरूंक लागले. इ.स. १८२१ त सरकारी परिपत्रक आयल्याउपरांत भौशीक आनी खाजगी नेमाळीं उजवाडाक येवंक लागलीं.
समाजजीण: पोर्तुगेजांनी गोंयकारांचे समाजीक जीणेचेर बरोच परिणाम केलो. किरिस्तांवकरण करपाचे प्रक्रियेंतल्यान अस्तंतीकरण जावंक लागलें. तांचो मुखेल उद्देश गोंयकारांक देशभश्टे करपाचो आशिल्लो. १६ व्या शतमानांतल्या धर्मीक कायद्यांचो उद्देश गोंयकार हिंदूंची जिवितपध्दत इबाडपाचो आशिल्लो. इन्क्विझीशनांतल्यान आयिल्ल्या नेमांवरवीं आनी कायद्यांवरवीं किरिस्तांव जाल्ल्या मूळ हिंदूंक आपली जेवणखाणाची पध्दत, भेस, संगीत, चालीरिती आनी शिश्टाचार बळयां बदलूंक लायले. पूण १९ व्या आनी खास करून २० व्या शतमानांतल्या उदारमतवादाच्या परिणामाक लागून किरिस्तांव धर्म हो राज्य धर्म उरलोना आनी धर्मांतर केल्ल्या लोकांच्या वंशजांनी आपल्या पोरन्या परंपरांकडेन पर्थून लक्ष दिवंक सुरवात केली. ह्या काळांत गोंयकारांमदीं राष्ट्रवादाची भावनाय ल्हवल्हव वाडीक लागताली.
गोंयांत सती पध्दतीचेर बंदी हाडपाचें श्रेय पोर्तुगेजांक वता. तेभायर बायलांक आस्पतीच्या वांट्यांचो हक्क, विधवांचीं लग्नां, समान नागरी
