थरावयल्या खबरंपत्रांची कार्यालयां गोंयांत आसात.
शिक्षण: गोंय स्वतंत्र जांवचेपयलीं पोर्तुगेज अभ्यासक्रमांप्रमाण गोंयचें बरेचशें शिक्षण चलतालें. १९६१ उपरांत शिक्षणाच्या मळार बदल जावंक लागले. गोंय मुक्तीवेळार खाजगी आनी सरकारी पोर्तुगेज शाळांनी सरकारान मान्यताय दिल्लो अभासक्रम शिकयताले, जाल्यार मराठी आनी इंग्लीश शाळांनी महाराष्ट्राचे धर्तेचेर अभ्यासक्रम आशिल्लो. माध्यमिक शाळा पुणे माध्यमिक शिक्षण मंडळाकडेन संलग्न आशिल्ल्यो. हें मंडळ अस्तित्वात येवचें पयलीं, गोंयच्या विद्यार्थ्यांक मॅट्रिकचे परीक्षेखातीर मुंबय विद्यापिठाकडल्यान पालव मेळटलो.
मुक्तीवेळावयल्या काळांत सगळया भाशांतल्यान वट्ट ५३,६०७ विद्यार्थी शिक्षण घेताले. १६७ खाजगी मराठी शाळांची शिक्षणखात्यांत नोंद जाल्ली, पूण नोंद जावनाशिल्ल्यो बर्योच मराठी शाळा गोंयांत आशिल्ल्यो. १५१ सरकारी आनी १०४ खाजगी पोर्तुगेज मुळाव्यो शाळा, ४ मराठी-पोर्तुगेज, १० उर्दू-पोर्तुगेज, ८ पूराय उर्दू आनी १७ इंग्लीश शाळा गोंयांत आशिल्ल्यो.
मुक्ततायेउपरांत रोखडेच हें चित्र बदलून शिक्षणाच्या मळार बरीच उदरगत जाली. फुडें दिल्ल्या कोश्टकावयल्यान शिक्षणमळावयल्या हे उदरगतीचो अदमास येता.:
स्वतंत्रतायेउपरांत गोंयचें माध्यमिक शिक्षण पुराय केल्या उपरांत मॅट्रिकचे परीक्षेखातीर पुणे बोर्ड परीक्षा घेतालो. उंचेल्या पावंड्यावयलें शिक्षण दिवपाच्या निमतान १९६२ वर्सा पणजी हांगा धेंपे कॉलेज ऑफ आर्ट्स ॲड सायन्स आनी मडगांव हांगा एस्. पी. चौगुले कॉलेज ऑफ आर्ट्स ॲड सायन्स ह्या महाविद्यालयांची थापणूक जाली. पणजी हांगा मुंबय विद्यापिठाच्या पदव्युत्तर केंद्रावरवीं उंचेल्या शिक्षणाचो कारभार चलतालो. १९६६-६७ वर्सासवन गोंयांत शासकीय तंत्रनिकेतन (polytechnic) सुरु जालें. त्याच काळांत उध्येगीक प्रशिक्षण संस्थाचीय थापणूक जाली. १९७५-७६ ह्या वर्सासावन गोंय माध्यमिक आनी उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ अस्तित्वात आयलें आनी शालांत परीक्षा ताचेवरवीं जावंक सुरवात जाली. १९८६ त गोंय विद्यापिठ (*) अस्तित्वांत येवन उंचेल्या पावंड्यावयल्या शिक्षणाचो कारभार गोंयांतल्यानूच जावपाक लागलो.
लोक आनी समाजजीण: १९८१ चे जनगणनेप्रमाण धर्मीक नदरेन गोंयचें २,२०,४०० म्हळ्यार ६५.९०% हिंदू, ९५,०८९ म्हळ्यार २९.२७% किरिस्तांव आनी ३४,१३५ म्हळ्यार ४.४६% मुसलमान आसात. हेर धर्माच्या लोकांचें प्रमाण बरेंच उणे आसा. ह्या तीनूय धर्मांच्यो चालीरीती विंगडविंगड आसात.
हिंदू धर्मांत जल्मासावन धर्मांच्या विधींक सुरवात जाता. सव्या दिसा सटी पूजतात. गांवगिर्या वाठारांनी ही प्रथा पयलीं बरीच प्रचलित आशिल्ली. पूण हालींच्या काळांत ती उणी जायत गेल्या. धा दिस मेरेन सुयेर पाळपाची प्रथा मात आजूनूय दिसून येता. बारव्या दिसा भुरग्याचो बारसो करून ताका नांव दवरतात. द्रविड, सारस्वत, दैवज्ञ ब्राह्मण, वैश्य, उंचेल्या कुळांतले मराठे, मेस्त, कांसार ह्या समाजांत मुंज करतात. पयलींच्या काळांत मुंज ह्या प्रकाराचें बरेंच प्रस्थ आशिल्लें, पूण सद्या ही प्रथा नांवापुरतीच उरल्या. ल्हान भुरग्याचें जावळ काडपाची प्रथा मात आयजमेरेन बर्याच प्रमाणांत दिसून येता. हिंदू धर्मांत लग्नां जुळोवपाची पध्दत पयलींसावन प्रचारांत आशिल्ली. सद्या तरणाट्यांच्या मेकळेपणाक लागून प्रेमविवाहाक समाजांत मान्यताय मेळील्ल्यावरी जाल्यां, तरी लग्नां जुळोवपाचे पध्दत काबार जावंक ना. पयलीं चलयेची १२-१३ जाल्यार चल्याची सुमार २०-२२ ही लग्नाची पिराय अशें समजताले. सद्या ती चलयांविशी २५ आनी चल्यांविशीं सुमार ३० इतली जाल्या. लग्न जुळयतना प्रसाद घेवप, पत्रिका तपासप ह्या सारक्यो गजाली आयजमेरेन चलतात. साकरपुड्याची चाल जी पयलीं फकत उंचेले जातींत प्रचलित आशिल्ली, ती आयज सर्रासपणान चलता. लग्न धार्मिक पध्दतीन करपाची प्रथा बर्याच प्रमाणांत आसा. मानपान, दिवपघेवप ह्योय गजाली लग्नसुवाळ्यांवरवी जातांत. घटस्फोटाचें प्रमाण गोंयच्या हिंदू धर्मांत उण्या प्रमाणांत दिसून येता. लग्न जाल्याउपरांत व्हंकलेक घोवागेर वतना कपडो-लत्तो, वस्तू आनी भांगरशिंगर दिवपाची प्रथा आसा. मनीस मेल्याउपरांत ताचेर नुमणे संस्कार करपाच्या संबंदान सगळ्या जातींभितर एकसारकेपण आसा. सगळ्या जातींभितर प्रेतां लासपाची पध्दत आसां. पूण नवहिंदूमदीं प्रेतां पुरपाची पध्दत आसा. गांवचे कुशीक हिंदूंखातीर प्रेता लासपाची मसंड आसता. हालीं शारांनी मसंडी भोंवतणी वणत बांदून काडटात. प्रेत लासल्याउपरांत अस्थी काडून धर्मीक थळांच्या जाग्यार तांचे विसर्जन करतात. धा दिसांचे सुतक पाळटात. बाराव्या दिसा होम करून मेल्ल्या मनशाचें घर शुध्द करतात.
गोंयच्या हिंदू धर्मीयांचे कांय सण आनी परबो समाजीक आनी देवळांकडेन संलग्न जाल्यार कांय घरगुती प्रकारचे आसतात. कांय म्हत्वाचे सण अशे आसात:
चवथ (*) ही परब गोंय आनी पुराय कोंकणांत व्हडा दबाज्यान मनयतात. भाद्रपद शुध्द तृतीये दिसा गौरी आनी महादेव हांची पूजा जाता. चवथी दिसा सकाळच्या पारार गणपतीची मातयेची मुर्त हाडून तिची पूजा करतात. देड दिस दवरल्यांउपरांत पंचमीदिसा गणपतीचें वसर्जन करतात. कांय लोक गणपती पांच, सात, णव, एकवीस दिसांमेरेन दवरतात. दसरो (*) आनी नवरात्र (*) हेय सण हिंदू समाजांत मनयतात. नवरात्रांच्या दिसांनी देवळांनी णव रातींक किर्तन-भजनांच्यो कार्यावळी जातात आनी देवाचे मूर्त शिरंगारिल्ल्या मखरांत बसोवन तिका धोलयतात. दसर्या दिसा बोकडो, रेडो, कोंबो हांचे बळी दिवपाचे प्रकार बरेचकडेन चलतात. दिवाळी (*) हो उत्सवूय गोंयांत दबाजान मनयतात. आश्विन शुध्द चतुर्दशीदिसा तणाचें बावलें म्हळ्यार नरकासुर तयार करुन ताका लासतात. नरकासुराक लासल्या उपरांत फांतोडेचेर न्हावन-धुवन फराळ खातात. आदल्या दिसासावन घरामुखार आकाशदिवो लावपाची पध्द्त आसा. ह्या सणाफाटोफाट लक्ष्मीपूजन, पाडवो आने भाउबीज हे सण येतात. ह्या दिसांनी जावपी पाडव्याक गोरवांचो पाडवो (*) अशेम म्हणटात. ह्या दिसा गोरवां पोसपी लोक गोरवां-वासरांची पूजा करतात.
गोंयच्या हिंदूमदीं व्हडा उमेदीन जावपी आनीक एक सण म्हळ्यार शिगमो (*). हो भौशीक थरावेलो सण आसा. हाचे दोन प्रकार म्हळ्यार धाकलो शिगमो आनी व्हडलो शिगमो. धोल-ताशे आनी हेर वाध्यां वाजोवन मेळ भायर सरतात. होळीचोय प्रकार शिगम्याच्या दिसांनी जाता. शिगम्याच्या दिसांनी गांवांनी नाटकां जातात. हेभायर सरस्वतीपूजन, गोकुळाश्टम, रामनम, अनंतचतुर्दस्ब ह्या सारके उत्सव गोंयच्या हिंदू समाजांत मनयतात.
गोंयकार हिंदूंचो भेस सादारणपणान पॅंट, शर्ट वा बुशकोट असो आसता. गांवगिर्या वाठारांनी कांय जाण्टे आयजमेरेन धोतर, जूदी, काश्टी असलो भेस करतना दिसतात. बायलां साडी न्हेसतात. णव वारी कापड न्हेसपाची पध्दत पोरनी जाल्या. आदल्या काळांत गावडा समाजांत ‘देंठली’ हो न्हेसणप्रकार आसलो. आयज तो प्रकार व्हडलोसो दिसना. हांगाच्या बायलांक भांगरा-शिंगराची बरींच आवड आसा.
मुखेल जेवणखाण म्हळ्यार शीत-कडी. गांवांनी रावपी गरीब लोक पेज, आंबील असलो आहार घेतात. सद्या हेर भारतीय लोकांकडेन आयिल्ल्या संपर्कांतल्यान गोंयच्या लोकांचो आहार बदलत गेल्ल्याचें दिसून येता. मांसाहार आनी नुस्तें गोंयकारांच्या आहारांत सर्रासपणान दिसता.
भारतांतल्या हेर वांठारांपरस गोंयच्या बायलांक समाजांत चड मेकळीक आसा. पोर्तुगेजांनी हाडिल्ल्या समान नागरी कायद्याच्या परिणामाक लागून बायलांचे जिवीत चड मेकळेपणाचें जावंक पावलां. पयलीं देवळांच्या वाठारांनी चलपी देवदासी पध्दत नश्ट जावन गेल्या. हिंदू समाजांत सोरो निशिध्द आसा पूण समाजीक मेकळेपणाक लागून
