अवर लेडी ऑफ रोझरीचें कपेल अशीं कितलीशींच कपेलां, ओल्ड गोवा हांगा दिसतात. पोर्तुगेजांचे मुस्तींतली आनीकुय कांय कपेलां आनी कॉन्व्हेंटचे मोडके पुर्विल्ले अवशेश दिसून येतात.
ह्या गांवांत सेंट फ्रांसिस ऑफ असीसीचे इगर्जेसामकार Archaeological Survey of India चें पुराणवस्तू संग्रहालय आसा. तातूंत गोंयच्या वेगवेगळ्या वाठाआंनी मेळील्ले पुर्विल्ले अवशेश आनी मुर्ती आसात. ह्या वस्तूसंग्रहालयाच्या प्रवेशदाराचेर पोर्तुगेज गोव्हेर्नादोर आफोंस द आल्बुकेर्काचो (१५०९-१५१३) व्हडलो पुतळो आसा.
गोंय राज्य आनी केंद्र सरकार (ICAR Research Complex) हांची २ कृशी संशोधन केंद्रा ह्या गांवांत आसात. हांगाच्या बाजारांत पांच रस्ते एक्ठांय जातात थंय मदीं महात्मा गांधीचो व्हडलो पुतळो आसून गांधीजी एके हरिजन चलयेच्या खांदार हात घालून उबो आसा, अशें दाखयलां. हो पूत्ळो काशाचो आसून ९ फूट ऊंच आसा. १४ फूट उंचायेच्या चौथर्यातचेर हो पूतळो उबारला आनी चौथर्या्च्या चारूय वटांनी सुविचार बरयल्यात.
ओल्ड गोवासावन लागींच ब्रह्मपुरी हांगा गोमंतेश्र्वर वा गोवेश्र्वर हें शिवाचें देवूळ आसा. अशें म्हण्टात की बहामनी राजांनी गोमंतेश्र्वर देवळाची नाशाडी केली, पूण विजयनगरचो राजा माधव मंत्री हाणें हें देवूळ पर्थून बांदले. ताच्या उगडासाखातीर ह्या देवळाचे तळयेक ‘माधव तीर्थ’ अशें म्हण्टात. हें देवूळ सुमार पंदराव्या शेक्ड्यांत बांदील्लें, पूण ताचो जीर्णोध्दार शके १८६९ म्हळ्यार १९४७ वर्सा केलो. हें इतिहासिक नामनेचें देवूळ नाभिक समाजान बांदले. हांगा महाशिवरात्रीचो उत्सव मोट्या प्रमाणांत मनयतात.
- कों. वि. सं. मं.
गोंय विद्यापिठ:
१९८५ त गोंय विद्यापिठाची स्थापना जाली. ताचे पयलीं गोंयच्या पदव्युत्तर पावंड्यावयल्या शिक्षणाची जापसालदारकी, मुंबय विद्यापिठाचें पदव्युत्तर केंद्र संबाळटाले. गोंयचीं सगळीं महाविद्यालयां लेगीत मुंबय विद्यापिठाक संलग्न आशिल्ली. ह्य पदव्युत्तर केंद्रात तेरा विश्य-विभाग आनी २१ शिक्षक आसले. गोंय विद्यापिठाची स्थापना जातकच वट्ट २४ विशय-विभागांवरवीं हांगा शिक्षण दिवपाची तजवीज जाली.
गोंय विद्यापिठान सुर्वेक बांबोळी हांगासावन गोंय वैजकी महाविद्यालयाच्या इमारतींनी आपलो वावर सुरु केलो. उपरांत ताळगांव पठराचेर बांदिल्ल्या नव्या प्रकल्पांत फेब्रुबारी १९९० सावन ल्हव ल्हव एकेक विभाव हालोवपांत आयलो. ह्या नव्या प्रकल्पांत प्रशासकीय विभाग, कला, वाजिण्य आनी विज्ञान विभाग तशेंच आचपाघर, वसतींघरां, खेळांमैदान, शिक्षकांक आनी हेर कर्मचार्यांेक रावपाखातीर बांदील्ली घरां ह्या गजालींचो आस्पाव जाता. हाचें फुडें मार्केट प्रकल्प आनी हेर सुविध हांगा उबारपाची मोख आसा.
हेर विद्यापिटःआंनी आसपी विशय-विभाग सोडून गोंय विद्यापिठांत पोर्तुगेज, कोंकणी, लॅटीन-अमेरिकन स्टडीज, मरीन बायोटॅक्नॉलोजी हे खासा विभाग जावन आसात. सद्या ३० महाविद्यालया ह्या विद्यापिठांकडेन संलग्न असात.
कोंकणी विश्वकोश हो कोंकणी भाशेंतलो पयलोच म्हायती कोश तयार करपाचो प्रकल्प गोंय विद्यापिठान हातांत घेतलां. तशेंच गोंयचो समाजीक , अर्थीक, राजकी, सांस्कृतीक आनी साहित्यीक इतिहास बरोवपाचो प्रकल्प विद्यापिठान हातांत घेतला. तेभायर विद्यापिठान, गोंय संबंदी विंगड्विंगड विश्यांचेर संशोधनात्मक ग्रंथ उजवाडाक हाडपाच्यो येवजणी आंखल्यात.
विद्यापिठांत दर शिक्षणीक वर्सा शिक्षणीक म्हत्वाच्या कार्यावळीचें आयोजन जाता. डॉ. बी. शेख अली हो विद्यापिठाचो पयलो उपकुलगुरु निवृत्त जातकच, ऑक्टोबर १९९१ सावन डॉ. पी. आर. दुभाशी हो विद्यापिठाचो उपकुलगुरु म्हुण काम पळेता.
- कों. वि. सं. मं.
गोंसाल्व्हिश एरकुलानु दामासेन:
(जल्म:?, बाणावली).
क्रिेस्ती धर्म फुडारी. हे धर्मसभेचो तो संस्थापक जावन आसा. गोंयांत बार्देस म्हालांतल्या कळंगूट वाठारंत आशिल्ले हे धर्मसभेक, सद्या ‘हॅन्डमेड्स ऑफ क्राईस्ट’ (Handmaids of Christ) ह्या नांवांन वळखतात. १९३० वर्सा ताणें थंय एक अनाथाश्रम सुरु केलो आनी १९३१ वर्सा एक शळा सुरु केली. उपरांत कांय उमेदी चलयो ताका मेळ्ळ्यो आनी तांच्या पालवान ताणें १९३४ वर्सा ‘पायस असोसिएशन’ (Pious Association) ही संस्था सुरु केली. फुडें १८४९ वर्सा हे संस्थेचें धर्मसभेंत रुपांतर जालें.
- कों. वि. सं. मं.
गोंसाल्व्हिश जुजे कायतान:
(जल्म:?; मरण: १८७८).
क्रिेस्ती धर्म फुडारी. ताचो मुळ गांव अडफडें (Arpora). १८५८-६९ काळांत तो गोंयच्या केथेड्रलच्या धर्माची नेमावळ पळेतालो. १८६९-७१ काळांत तो गोंयचें आर्किडायोसीसचो व्हिकार जनरल आशिल्लो. १८७४-७८ मेरेन मुखेल धर्माध्यक्ष (prelate) म्हूण ताणें मुझांबीक ह्या वाठारांतलो अधिकार चलयलो. पूण ताका बिशपपणाची दीक्षा मेळ्ळी ना.
- कों. वि. सं. मं.
गोंसाल्व्हिश, राऊल निक्लाव:
(जल्म: १५ जून १९२७, बांबोळी-तिसवाडी).
गोंय आनी दमण वाठारांचो आर्चबिशप, तेचपरी ईस्ट इंडिजाचो तो पात्रिआर्क आशिल्लो. ताचें शिक्षण राशोल सेमिनारींत जालें. डिसेंबर १९५० त पाद्री म्हूण ताची नेमणूक जाली. ऑगस्ट १९५४ त राशोलचे पॅट्रिआर्कल सेमिनारींत तो प्राद्यापक जालो. १९५६ त तो साळ्गांव-पिळर्णच्या मायनर सेमिनारी ऑफ अवर लेडीचो रेक्टर जालो. १९६२-६४ ह्या काळांत तो ‘आपॉस्तॉलीक न्युन्सिएचर’(नवी दिल्ली) चो सेक्रेटरी आशिल्लो. सप्टेंबर १९६४त ‘पास्तोरल इन्स्टिट्यूट सांत पायश’चो तो संचालक जालो. १९६७ वर्सा तो गोंय आनी दमण वाठाराचो बिशप सहय्यक जालो. १९७२ वर्सा तो आर्किडायोसीजांचो आपोस्तोलीक प्रशासक (Administrator Apostolic) जालो. उपरांत ताका गोंय आनी दमण वाठराचो आर्चबिशप म्हूण पदवी मेळ्ळी. १९७८ वर्सा तो ईस्ट इंडीजाचो ‘पेट्रिआर्क आदऑनोरेम’ (Patriarch adhonorem) जालो. ही पदवी घेवपी तो पयलोच भारतीय जावन आसा. सद्या आर्किडायोसीजांखातीर त तळमळीन वावर करता.
- कों. वि. सं. मं.
गोकर्ण-१:
कर्नाटक राज्याच्या उत्तर कानडा जिल्ह्यांतल्या कुमठा तालुक्यांतलें नामनेचें तीर्थक्षेत्र. दर्या देगेर, कारवारसावन सुमार ३६ किमी. आनी कुमठा बंदर सावन १६ किमी. अंतराचेर गोकर्ण आसा. गोकर्णाची गणना भास्करक्षेत्रांत जाता. रामायण, महाभारत, भागवतपुराण आनी शिवपुराण ह्या ग्रंथांनी गोकर्णाचो उल्लेख आयला. ‘गोकर्णमहात्म्य’ नांवाचो एक स्वतंत्र ग्रंथ आसा. हांगाच्या महाबळेश्वरच्या देवळांतले लिंग हें शिवाचें आत्मलिंग आशिल्ल्यान इंद्रान आपली पुस्तकां धुवपाखातीर गोकर्णान अनुश्ठान केल्लें. बलरामान गोकर्णाक तीर्थयात्रा केल्लीं. नारद, सनत्कुमार, प्रल्हाद, शंकराचार्य ह्यो विभूती ह्या क्षेत्रांत येवन गेल्यात, अशें म्हण्टात.
गोकर्णक्षेत्राची निर्मिती कशी जाली, ताचेर एक कथा प्रचलित आसा, ती अशीं:
रावणाचे आवयन रावणाक सांगले, ‘कैलासाक वच आनी म्हादेवाकडल्यान ताचें लिंग मागून हाड’. तेखातीर रावण हिमालयांत गेलो आनी खर तपाक बसलो. म्हादेव ताचेर प्रसन्न जालो. रावणाचे मागणेप्रमाण ताणें आपलें काळीज चिरुन आत्मलिंग काडलें आनी ते रावणाक दिलें. रावण तें घेवन लंकेक वचपाक गेलो. म्हादेवन आपलें
