अनुयायांचेर लेगीत पडला. ज्ञानेश्र्वरान गोरखनाथाचो ‘विषयविध्वंसैक वीर’ ह्या उतरांनी गौरव केला.
- कों. विं. सं. मं.
गोरखपुरी, फिराक:
(जल्म: २८ ऑगस्ट १८९६, गोरखपूर – उत्तर प्रदेश).
भारतीय ज्ञानपीठ पुरस्कार फाव जाल्लो एक म्हान उर्दू कवी. ताचें मूळ नांव रघुपतिसहाय, पूण फिराक गोरखपुरी ह्याच नांवान ताची चड नामना आसा. ताचो बापूय गोरखप्रसाद ‘इबरत’ होय एक कवीच आशिल्लो. ताणें घरा तज्ञ शिक्षक दवरून, तांचेवरवीं ताका घरचेघराच मुळावें शिक्षण दिलें. १९१३ वर्सा तो गोरखपुर शारांतल्या सरकारी ज्युबिली हायस्कुलांत मॅट्रीक जालो. उपरांत अलाहाबाद शारांतल्या न्यूर सेंट्रल कॉलेजींतल्यान ताणें इंग्लीश साहित्य, इतिहास, पर्शियन भास-साहित्य आनी तत्वगिन्यान हे विशय घेवन बी. ए. ची. पदवी घेतली. उपरांत ताणें राष्ट्रीय चळवळींत वांटो घेतलो. १९२० वर्सा तो आग्रा बंदखणींत आसतना ‘निगार’ हें उर्दू नेमाळें वाचून तातूंतल्या ‘फानी’ ह्या कवीच्या काव्याचो ताचेर प्रभाव पडलो. फुडें १९२१ वर्सा तो कांय काळ लखनौ बंदखणींत आशिल्लो. १९२३-२७ वर्सा मेरेन तो अलाहबादचे अखिल भारतीय काँग्रेस समितीचो उपसचिव आशिल्लो. उपरांत अलाहाबाद विद्यापीठांत तो इंग्लीश ह्या विशयाचो प्राध्यापक आशिल्लो. १९६० वर्सा तो ह्या विद्यापीठांतल्यान निवृत सजालो.
इंग्लीश कवी वर्डस्वर्थ आनी उर्दू कवी मीर, मुसहफी आनी गालिब हांचो ताचेर प्रभाव पडिल्लो. १९१६ वर्सा ताणें काव्य रचना करूंक सुरवात केली. ‘रूहे काईनात’ (१९४५) हो ताचो पयलो कवितांझेलो. ‘गुले नग्मा’ (१९५९) ह्या ताच्या गझल, रुबाया आनी हेर कवितांच्या झेल्याक ज्ञानपीठ पुरस्कार फाव जालो.
ताका इंग्लीश आनी हिंदी साहित्याचो खोलायेन अभ्यास आशिल्लो. आपले खर कल्पनाशक्तीवरवीं ताणें मोग आनी जीण हेविशींचो आगळो दिस्टावो आपल्या काव्याअंतल्यान उक्तायलो. खास करून काव्यांतल्यो पारंपरीक कल्पना बदलपाकडेन ताणें चड लक्ष दिलें. भारतीय दायज आनी संस्कृतायेचो प्रभाव ताच्या काव्याचेर पडिल्लो दिसता. ताच्या ‘रुप’ (१९५७) ह्या रुबाया झेल्यांत तें चड करून जाणवता. ‘गझल’ ह्या काव्यारचनेच्या प्रकारांत ताचो वावर म्हत्वाचो आसा. वॉल्टर पेटर, कोलरिज आनी रस्किन ह्या कलासमीक्षकांचे परंपरेंतल्यान ताणें उर्दू काव्याचें समीक्षण केलां. ‘अंदाजे’ (१९४४), ‘उर्दू की इष्किया शायरी’ (१९४५), ‘हाशिये’ (सुमार १९४७) हे ताचे कांय समीक्षात्मक ग्रंथ आसात. लाहोर शारांतल्यान उजवाडाक येवपी ‘नकश’ ह्या नेमाळ्यांतल्यान ‘मनआनम’ ह्या सदराखाला ताणें साहित्य, मोग, लैंगिकता आदी विशयांचेर आपले विचार मांडल्यात.
टागोराच्या गीतांजलीचे आनी एकशे एक कवितांचे ताणें उर्दूंत अणकार केल्यात. ते भायर ताचे हिंदींत पांच आनी इंग्लीशींत सात ग्रंथ आसात. ‘शुल-ए-साझ’, ‘गजलिसआन’ (१९६५), ‘शब्नमिस्तान’ (१९६५), ‘शिरीस्तान’ (१९६६), ‘चिरागाँ’ (१९६६) आनी ‘गुल्बांग’ (१९६७) हे ताचे कांय म्हत्वाचे कवितांझेले. ‘पिछली रात’ (१९६९) हो ताणें आपल्या स्वताच्याच वेंचीक कवितांचो झेलो उजवाडाक हाडलो.
- - कों. विं. सं. मं.
गोरा कुंभार:
(जल्म: १२६७; मरण: १३१७).
महाराष्ट्रांत जावन गेल्लो म्हान मराठी संत. ज्ञानेश्र्वर, नामदेव आदी संत ताका आदरान ‘गोरोबाकाका’ म्हण्टाले.
तेरढोकी हो गोरा कुंभाराचो गांव. ह्याच गांवांत रावन मातयेचीं मडकीं करपाचो धंदो तो करतालो. मडकीं करपाखातीर हाडिल्ली माती मोव करता आसतना, ते मातयेंत तो विठ्ठलाचें भजन करीत नाचतालो. दीसभर मडकीं घडयतासतना विठ्ठलाचें भजन करीत नाचतालो. दिसभर मडकीं घडयतासतना विठ्ठलाच्या भजनांत गुंग जावन रावप, असो ताचो दिसपट्टो वावर आसतालो.
गोरा कुंभाराविशीं एक दंतकथा चलता, ती अशी:
गोरा कुंभाराक संती आनी रामी नांवाच्यो दोन बायलो आसल्यो. एक दिस मडक्याखातीर माती मोव करता आसतना, तो विठ्ठल भजनांत गुंग जावन गेल्लो. त्या भरांत भान नाशिल्ल्यान, दिमकुर्यांसनी घश्टत थंय पाविल्ल्या. स्वताच्या भुरग्याकूच ताणें मस्तिलें. पाण्ट्यावेल्यान आयिल्ले ताचे बायलेन म्हळ्यार संतीन, स्वताचें मेल्लें भुरगें पळेलें तेन्ना तिणें आकांत केलो आनी गोराकुंभाराचे विठ्ठल भक्तीक दूशण दिलें. तें पळोवन गोरा कुंभार तिडकलो आनी बायलेक मारूंक धांवलो. तेन्ना तिणें ‘आपणाले कुडीक हात लायल्यार विठ्ठलाचो सोपूत आसा’ अशें म्हळें. तें आयकून गोरा कुंभार फाटल्यान सरलो आनी त्या दिसासावन ताणें बायलेक स्पर्श करपाचें सोडून दिलें. भुरगें मेल्ल्यान गोरा कुंभाराचो वंश खंडन जाल्लो. संतीक हे गजालीचें दुख्ख जातालें. तेखातीर तिणें आपणाल्या रामी नांवाचे भयणीचें लग्नूय गोरा कुंभाराकडेन लायलें. व्हंकल-पावणी भायर सरचे वेळार मांवान जांवयाक विनंती केली, ‘जशी तुवें पयले बायलेक वागयल्या तेच रितीन दुसरेकूय वागय. तिका कांयच उणें पडूंक दिवं नाका.’ गोरा कुंभार उतराक जागपी देवमनीस आसलो. मांवाच्या उतरांक पाळो दिवचे पासत ताणें रामीक लेगीत स्पर्श केलो ना.
एक फावट गोरा कुंभार रातीकडेन न्हिदिल्लो आसतना त्या दोनूय भयणींनी ताचे दोनूय हात आपले हातांत घेतले. जागो जातकच गोरा कुंभाराक दिसलें, आपणे विठ्ठलाचो सोपूत मोडलो. तेखातीर ताणें बेगोबेग आपले हात कातरून उडयले. फुडें पंढरपूराक संत नामदेवाच्या कीर्तनावेळार, ताळी वाजोवपाचो यत्न करता आसतना गोरा कुंभाराक पर्थून दोनूय हात फुटले आनी मेल्ले भुरगें दिमकुर्यां नी संतीमुखार आयलें.
गोरा कुंभाराक सुमार ४३ अभंग ‘सर्वसंग्रगगाथा’ ह्या ग्रंथांत आयल्यात. त्या अभंगांतल्या २१ अभंगांत गोरोबाचें चरित्र आयलां. सर्वसंग्रहगाथांतल्या अभंगांनी सूरदास, कबीरदास सारक्या उत्तरकालीन संताचेय उल्लेख आयिल्ल्यान, विव्दानांमदीं हे अभंग गोरा कुंभाराचेच आसात काय कितें ह्या संबंदान मतभेद आसात.
गोरा कुंभाराचो एक अभंग फुडलेतरेन आसा:
ब्रम्ह मूर्तिमंत जगी अवतरले।
उध्दरावया आले दीन जना॥
ब्रम्हादिक ज्याचे वंदिती पायवणी।
नाम घेता वदनी दोष जाती॥
हो का दुराचारी विषयी आसक्त।
संतकृपे त्वरित उध्दरती॥
अखंडित गोरा त्याची वाट पाहे।
निशिदिनी ध्याये संतसंग॥
गोरा कुंभाराचे समकालीन संत ताचें उतर प्रमाण मानताले. सतराव्या शतमानाच्या उत्तरकाळांत जावन गेल्ल्या उध्दवचिद्घन हाणें ताचे ओंवयेंत चरित्र बरयलां.
पंढरपूरासावन पन्नाशेक किमी. अंतराचेर गोरा कुंभाराची समाधी आसा. गोरा कुंभाराच्या घराची आनी मातयेंत भुरगें मस्तिल्ल्यान वाठाराची सुवात आयजूय तेरढोकी गांवचे लोक दाखयतात.
- - कों. विं. सं. मं.
गोरिला:
सादारणपणान मनशाभशेन दिसपी माकडांमदलो व्हड प्राणी. ताच्यो दोन जाती आसात. तातूतली एक जात अस्तंत आफ्रिकेच्या उश्ण कटिबंधांतल्या काँगो न्हंयेच्या देगणांत रावता. तेचपरी गोरिला बेरिगेई ह्या शास्त्रीय नांवाची दुसरी जात उदेंत झाईरे (बेल्जियन काँगो) आनी अस्तंत युगांडांतल्या दोंगरांनी दिश्टी पडटा.
गोरिलाची उंचाय १.२५ ते १.७५ मी. आसता. वजन १४० ते २७५ किग्रें. आसता. मादयेचो आकार नरापरस ल्हान आसता. तोंड, कान, हाताचो बचको आनी पांय सोडून ताच्या सगळ्या आंगार केंस आसतात. ताची कूड बळीश्ट आसता आनी कुडीची तांक जबर आसाता. ताचें
