(चवथो) राजा जालो (१८२०-१८३०). ताची राजवट चड काळ उरली ना. ताचेउपरांत सत्तेर आयिल्लो ताचो भाव चवथो विलियम होय १८३० ते १८३७ मेरेन सत्तेर उरलो.
खर्या अर्थान हांगा राजकी बदल जाले ते व्हिक्टोरिया (१८३७-१९०१) चे राजवटींत. व्हिग आनी टोरी हीं नांवां फाटीं पडून लिबरल आनी कंझर्व्हेटिव्ह अशीं नांवां त्या पक्षांक मेळ्ळीं. १९०६ त जाल्ल्या वेंचणुकांनी लिबरल पक्ष सत्तेर आयलो. इतले मजगतीं एकुणिसाव्या शेंकड्यांत ब्रिटनान संवसारभर आपल्यो वसणुको पातळायल्ल्यो. १९०१ ते १९१० मेरेन सातवो एडवर्ड राजा जालो. उपरांत पांचवो जॉर्ज (१९१०-३६) सत्तेर आयलो. १९१४ त पयलें म्हझूज सुरू जालें आनी तें सोंपसर ब्रिटन झुजत रावलो. झुजा उपरांत ब्रिटनची अर्थीक परिस्थिरी इबाडली. १९२१ त आयर्लंडाक स्वतंत्रताय मेळची, हे नदरेंतल्यान यत्न सुरू जाले. निमाणें १९३७ त स्वतंत्र आयर्लंडच्या राज्याची घोशणा जाली. १९२४ त लेबर पक्षाचें पयलें सरकार रॅम्से मॅकडॉनल्ड हाच्या फुडारपणाखाल सत्तेर आयलें. दुसर्या म्हाझुजाक सुरवात जाल्याउपरांत ब्रिटनान चर्चिलाच्या फुडारपणाखाल जर्मनीचेर हार घालपाच्या यत्नांत म्हत्वाचो वांटो घेतलो. दुसरे म्हाझूज सोंपल्याउपरांत ब्रिटनाची संवसारीक मळार शक्त सामकीच उणी जाली आनी एका फाटल्यान एक अश्यो बर्यो च ब्रिटीश वसणुको स्वतंत्र जावंक लागल्यो. १९६४ त विल्सनाच्या फुडारपणाखाल हांगा लेबर पक्षाचें सरकार सत्तेर आयलें. १९७० त तांचो कंझर्व्हेटिव्ह पक्षान हीथ हाच्या फुडारपणाखाल पराभव केलो. १९७७ त लिबरल आनी लेबर पक्षांमदीं समजीकाय जाली. पूण १९७९ तली वेंचणूक मार्गरेट थॅचर हिच्या फुडारपणाखाल कंझंर्व्हेटिव्ह पक्षान जिखली. १९८३ त आनी १९८७ त पर्थून मार्गरेट थॅचरान वेंचणूक जिखली. १९९० त हांगा राजकी बदल जावन जॉन मेजर पंतप्रधान जालो.
राज्यवेवस्था: ह्या देशांत आर्विल्ल्या काळांतली सगळ्यांत पोरनी लोकशाय आसा. संसदीय लोकशायेचे पध्दतींत पंतप्रधानाक विधीमंडळाचे सगळ्यांत उंचेले अधिकार आसतात. संसद दोन घरांची आसा. हाव्स ऑफ लॉर्ड्स आनी हाव्स ऑफ कॉमन्स. हाव्स ऑफ कॉमन्सांत ज्या पक्षाक भोवमत मेळटा, त्या पक्षाक सरकार तयार करपाचो अधिकार आसता. ह्या घराचे वांगडी पांच वर्सांखातीर वेंचून येतात. अठरा वर्सां पुराय जाल्ल्या दर एकल्याक हांगा मत दिवपाचो अधिकार आसा. संविधान बरयल्लें ना. हांगाचे कायदे आनी राज्यकारभाराचे नेम पयलींसावन भासाभास, सामाजिक गरजो, राजकी घडणुको हातूंतल्यान उत्पन्न जाल्यात. हांगा जरी संसदीय लोकशाय आसली तरी लोकांनी राजा आनी राजघराण्य़ाविशींची निश्ठा तशीच दवरल्या. पंतप्रधान हो संसदीय (parliamentary) नात्यान राज्याचो मुखेली आसलो तरी राजा वा राणी हांकां राज्यकारभारांत उंचेली सुवात आसता. वंशपरंपरेप्रमाण राजघराण्यांतलो मनीस राज्याचो संविधानीय (Constitutional) मुखेली जाता. राज्याचें वेंचून आयिल्लें मंत्रीमंडळ, राजा वा राणयेक राज्यकारभाराविशीं बुध्द दिता. हाव्स ऑफ कॉमन्स आनी हाव्स ऑफ लॉर्ड्स ह्या संसदेच्या दोनूय घरांनी कायदो संमत जाल्या उपरांत तो राजा वा राणयेकडेन मान्यतायेखातीर वता. भारतासारकिल्या देशांत राष्ट्रपतीची जी सुवात आसा, ती सुवात राजा वा राणयेक आसा. पूण तांका राजगादयेर येवपाखातीर वेंचणुकांची गरज पडना. आनुवंशिकतायेप्रमाण राज्यपद राजघराण्यांतल्या मनशाक मेळटा. राज्यकारभाराच्या मळार बरोच व्हड परंपरांचो अभिमान ब्रिटीश लोकांमदीं आसा.
थळावो राज्यकारभार चलयतल्या संस्थांखातीर संसदेन कायदे केल्यात. दर प्रांतांत वेगळें वेगळें खातें राज्यकारभार चलयता. इंग्लंडांत पर्यावरण खातें; वेल्सांत वेल्श ऑफिस, स्कॉटलंडांत स्कॉटीश उदरगत खातें आनी उत्तर आयर्लंडांत भलायकी आनी उदरगत मंत्रालय थळावो राज्यकारभार पळेता. लोकसंख्येचें प्रमाण लक्षांत दवरून म्हानगरां आनी ल्हान शारां हांचेमदीं फरक केला. नगरपालिका शारांच्या प्रशासनाची जापसालदारकी सांबाळटात.
युरोप, आफ्रिका, आशिया ह्या खंडांतल्या बर्याच देशांनी इंग्लंडचे राज्यपध्दतीचो आदर्श दोळ्यांमुखार दवरून आपापल्या देशांचें संविधान तयार केलां. लेबर, कंझर्व्हेटिव्ह आनी लिबरल हे हांगाचे मुखेल राजकी पक्ष जावन आसात.
अर्थीक स्थिती: व्हड प्रमाणांत उद्येगीकरण जाल्ल्यान शेतवडीचें म्हत्व बरेंच उणें जालां. गंव, बार्ली, बटाट, साखरेचे बीट हांगाची मुखेल पिकां. शेतवडीच्या मळारूय आधुनिकीकरण जाल्ल्यान पिकावळ वाडोवपाक बरोच पालव मेळ्ळा. गोरवां आनी हेर मोनजात पोसप, तांच्यो संकरित जाती तयार करप ह्या धंद्यांकूय म्हत्व आसा. रानांचें प्रमाण ह्या देशांत व्हडलेंशें ना.
उत्तरेवटेन तेलाची सांठवण सोडीत जाल्यार हांगा खनिज संपत्तीय उणी आसा. पयलींसावन कोळशाच्या खणींच्या उद्येगांक हांगा म्हत्व आशिल्लें. यॉर्कश गर, डर्बीशर आनी नॉटिंगहॅमशर हांगा कोळशाची सांठवण चड आसा. लोखण, शिशें, जस्त हे धातू हांगा उण्या प्रमाणांत मेळटात. दर्यादेगांचेर नुस्तेमारीचो धंदो बरोच नेटान चलता आनी नुस्त्याची निर्यातूय जाता. संवसाराच्या सगळ्या देशांतले पर्यटक ह्या देशाक भेट दितात. पर्यटनांतल्यान हांगाचे अर्थवेवस्थेक मोलाचो हातभार लागता.
संवसारांत सगळ्यांत पयलीं हांगा उद्येगीकरण जाल्लें. यंत्रांच्या पालवान तयार केल्ल्या मालाची निर्यात करपी संवसारांतल्या सगळ्या देशांमदीं ब्रिटनाचो पांवडो बरोच ऊंच आसा. पयल्या म्हझुजाचे सुर्वेक ब्रिटन उद्येगीक नदरेन संवसारांत सगळ्यांत फुडें आशिल्लो. अर्थवेवस्थेंत निर्मणी उद्येगाक चड म्हत्व आसा. कपडो निर्मणी, रसायनां, यंत्रनिर्मणी, व्हडीं बांदप, पांयतणां, दिसपट्ट्या गरजेच्यो वस्ती हांचे कारखाने हांगा बर्याच प्रमाणांत आसात.
‘बँक ऑफ इंग्लंड’ ही हांगाची मुखेल बँक. पौंड स्टर्लिंग हें हांगाचें चलनी नाणें.
येरादारी आनी संचारण: ब्रिटनात १९८४ मेरेन ३,७०,५५७ किमी. लांबायेचे रस्ते आशिल्ले, जाल्यार १९८५ मेरेन ४१,६५९ रेल्वेमार्ग आशिल्ले. रेल्वेमार्गांचें राष्ट्रीयकरण जालां. रस्त्यावयल्यान आनी रेल्वेमार्गावेल्या येरादारीच्या मळार ह्या देशान बरीच उदरगत केल्या. हेर युरोपीय फुडारिल्ल्या देशांवांगडा हांगाचे येरादारीचो पांवडो लागता. ह्या देशांत सुमार ४,३०० किमी. लांबायेचे देशांभितरले उदकांतले मार्ग आसात. चडशा न्हंयांतल्यान आनी तांच्या कालव्यांतल्यान उदकांतली येरादारी चलता. हांगा सुमार ३०० बंदरां आसात. लंडन, लिव्हरपूल, सावथम्पटन, हल क्लायडपोर्ट हीं तातूंतलीं कांय मुखेल आसात. आयात निर्यातीच्या वेव्हारांत हांगाच्या बंदरांचो उपेग म्हत्वाचो आसा. ब्रिटीश युरोपीयन एअरवेज, ब्रिटीश ओव्हरसीज एअरवेज कॉर्पोरेशन आणी ब्रिटीश एअरवेज ह्यो संस्था हवाई मार्गावयली येरादारी सांबाळटात. हवाईमार्गांवयल्यान संवसारांतल्या बर्याच देशांवांगडा ब्रिटनाचे संबंद येतात. विमानतळांची संख्या हांगा बरीच आसा. हीर्थ्रो, गॅटविक, प्रॅस्टविक, रिंगवे, ॲल्डरग्रोव्ह, ॲलमंड हे कांय मुखेल विमानतळ जावन आसात. हवाईमार्गांचेर खाजगी संस्थाय येरादारी करतात.
रेडिओ आनी दूरचित्रवाणीच्यो कार्यावळी ब्रिटीश ब्रॉडकास्टींग कॉर्पोरेशन (BBC) हे संस्थेवरवीं चलतात. ते भायर इन्डिपेन्डंट ब्रॉडकास्टींग कॉर्पोरेशन ही संस्थाय ह्या मळार वावर करता. १९८४ मेरेन हांगा ११२ दिसाळ्यांची नोंद जाल्ली. प्रसारमाध्यमांक आपलें मत उक्तावपाचो पुराय हक्क आसा.
लोक आनी समाजजीण: सद्याचो इंग्लीश वंश चडसो तीन जमातींचे भरसणेचो वंशज आसा. ह्यो जमाती म्हळ्यार अँगल, सॅक्सन आनी ज्यूट ह्यो जर्मन जमाती. हांच्या रगतांत डॅनीश, नॉर्मन, व्हायकिंग, ह्यूगनॉत्स आनी जिप्सी जमातींचीय भरसण आसा.
