शारिरीक खाशेलेपण (वर्णन)
This page contains an image which should be extracted and uploaded to Commons (if it is free in the country of origin) or to Wikisource (if it is free only in USA).
प्रेझवालस्की घोड्याची खांद्यामेरेनची उंचाय साडे चार फूट आसता, ताची आयाळ ताठ आसता. आयाळीचो रंग, शेंदरी आनी पुडीकोराची भरसण जाल्लो आसता. शेंपडेचेर लांब काळे केंस आसतात.
घोड्याभितर अरबी घोड्याची सुवात ऊंच आसा. हो घोडो ऊंच जातकुळयेंतलो आसून तो चपळ आसता. ताचें कपल वा ताळवी फुगिल्ल्यावरी पूण वाटकुळी आसता. तोंड सरळ आनी बारीक, रेखीव नाक लांब आनी घटमूट सोबीत पांय ही ह्या घोड्याची कांय शारिरीक खाशेलपणां जावन आसात.
घोडो ४४ म्हयन्यांनी पूराय वयांत येता. त्यावेळार ताचें वजन ४५० किग्रॅ. आसता. नवें जल्माक आयिल्लें घोड्याचें पील सादारणपणान ४५ किग्रॅ. आसता.
उगमाचो इतिहास: धर्तरेचेर घोड्याचें अस्तित्व मनीसजात घडचे आदींसावन आसा. रानवटी घोडो, जंगली गाढव आनी झेब्रा हांचेपरस वेगळो आसलो तरी तो ताच्याच ‘इक्वस’ हे जाती प्रकारांत मोडटा. इतिहास पूर्व काळासावन रानवटी घोडो युरोप आनी आशिया खंडांत आसलो. इतिहासकाळांत घोड्याक पोसपाक लागले. ह्याच काळांत मांसाखातीर ह्या प्राण्याची शिकार जावपाक लागली आनी झुजांतय वेगवेगळ्या कामांखातीर ताचो उपेग जावपाक लागलो. वयल्या विंगडविंगड कारणांक लागून घोड्याचो आंकडो उणो जायत गेलो. सद्या रानवटी घोड्याचें अस्तित्व लागीं लागीं ना जायत गेलां. ‘तरपन’ ही रानवटी घोड्याची जात १८५१ मेरेन युक्रेन वाठारांत अस्तित्वांत आसली. प्रेझवालस्की घोडो वा मंगोलियन रानवटी घोड्याची जात मध्य आशियांत तग धरून आसली. आयज ही जात ल्हव ल्हव नश्ट जाल्या. सद्याच्या पाळीव घोड्याची पैदास सुमार दोन हजार वर्सांफाटीं (इ.स.प.) वयल्या खंय़च्याय एक वा दोनूय रानटी घोड्याचे जातीसावन जाल्ली आसूंये अशें मानतात. पूण हो बदल कसो घडलो हाचीं कारणां आयजमेरेन उक्तीं जावंक नात.
घोड्याची जडण-घडण: १९३८ त किंग्स्टन-सफोल्क हांगासल्ल्या विलयम कोलकेस्टर ह्या वीट करप्याक, विटांखातीर माती काडटना दाताचे जीवाश्म मेळ्ळे. फुडल्याच वर्सा केंट वाठारांतल्या स्टड हिल हांगा विलयम रिचर्डसन हाका ‘जीवाश्म’ एकठांय करतना सोंश्याची कवटी मेळ्ळी. कालांतरान बरेच विंगड विंगड प्राण्यांचे ‘जीवाश्म’ मेळ्ळे. हांकां ‘हायराकोथेरियम’ हें नांव पडलें. सुमार ५.५ कोटी वर्सांपयलींच्या काळांतल्या घोड्याच्या पूर्वजाक हायराकोथेरियम म्हण्टात. हे अवस्थेंतल्या घोड्याक, फुडल्या पायांक चार बोटां तर फाटल्या पांयांक तीन बोटां आसलीं. दोन कोटी वर्सां उपरांत घोड्याचें एक बोट गळून पडलें. हे अवस्थेक ‘मिसोहिपर्स’ (Mesohippers) अशें म्हण्टात. उपरांत आनीक दोन कोटी वर्सांनी घोड्याचीं दोन भायलीं बोटां गळून पडलीं. हे अवस्थेक ‘हेरीकिपस’ अशें म्हण्टात. ह्या वेळार ताचे पांय ओले जमनीक लागपाक शकताले. पिलोसीन काळांतलो पिलोहिप्पस अवस्थेंतलो घोडो एका बोटाचेर धांवतालो. आर्विल्ल्या काळांतल्या घोड्याचे अवस्थेक ‘इक्वस’ म्हण्टात. ते खुराच्या आदारान धांवतात.
This page contains an image which should be extracted and uploaded to Commons (if it is free in the country of origin) or to Wikisource (if it is free only in USA).
सुमार दोन कोटी वर्सांआदीं धर्तरेचेर खास करून पठाराचेर जावपी तण खावन घोडो पोट भरतालो. तणाक लागून येवपी रेंवय ताणें खाल्ल्यान ताच्या दांताच्या आकारांत फरक पडलो आनी मोटवे जाले. कांय काळाउपरांत हे दांत फकत तण खावपायोग्यच उरले. आयज घोड्याचें मुखेल अन्न ‘तण’ जावन आसा.
वसतीस्थानां: संवसारांतल्या चडश्या सगळ्या देशांत, कमी चड प्रमाणांत घोडो हो प्राणी दिश्टी पडटा. १९८६ वर्साचे जनावरांचे जनगणनेप्रमाण गोंयांत फकत दोन घोड्यांची नोंद आसा.
प्रकार: सादारणपणान टारपन, मंगोलियन रानवटी घोडो, मध्यम रानघोडो, पाळीव घोडो आनी हेर प्रकाराचे घोडे हातूंत आस्पावतात.
टारपन: ह्या घोड्याची जात सद्या अस्तित्वांत ना. पोशिल्ल्या घोड्यावांगडा घडिल्ल्या संकरणाक लागून आनी व्हड प्रमाणांत जाल्ले शिकारेक लागून ही जात नश्ट जाल्या.
प्रेझवालस्की घोडो (मंगोलियन रानावट घोडो): १८८१ वर्सा, मध्य आशियांत निकोलाय प्रिझवालस्की ह्या रशियन संशोधकान ह्या घोड्याचो सोद लायलो. १९१८ च्या रशियन क्रांतीवेळार हे जातीचे फकत ४० घोडे उरिल्ले. हांकां विंगड विंगड अभयारण्यांनी सांबाळून दवरिल्ले.
मध्यम रानवट घोडो: अमेरिकेचे ‘मध्यम रानटी मुस्तांग’ आनी ऑस्ट्रेलियाचे ‘ब्रूम्बी’ ह्या घोड्याचो ह्या प्रकारांत आस्पाव जाता.
पाळीव घोडो: पाळीव घोड्याच्यो सुमार साठ जाती आसात. ह्या प्रकारांतलो ‘अरबी’ सगळ्यांत ऊंच पांवड्याचो मानतात.
नॉर्थर घोडो, जड घोडो, तशेंच हलके सॅलेबीक घोडो हे कांय हेर घोड्याचे प्रकार आसात.
इंग्लीश थॅरोब्रेड, स्टँडर्डब्रेड, क्लाईड्सडेल, शायर, आयसलॅण्ड पोनी, इंडियन थॅरोब्रेंड, चुमुरती, स्पिती भूतानी, मणिपूरी, मारवाडी, काठेवाड हीं घोड्यांच्या जातींचीं कांय विदेशी आनी देशी नांवां आसात.
प्रजनन: घोडी दोन वर्सांनी वयांत येता आनी प्रजननक्षम जाता.
