सायन्सेस’ ह्या कोशग्रंथांत फाटल्या ११० वर्सांतल्या संवसारांतल्या २५८ समाजशास्त्रज्ञांची वळख दिल्या, तातूंत डॉ. घुर्ये हाचो आस्पाव आसा. भारतांतल्या समाजशास्त्रीय अभ्यासाचो आद्य प्रवर्तक म्हूण ताची नामना आसा.
- कों. वि. सं. मं.
घेटो:
युरोपांत, शाराच्या ज्या वाठारांत ज्यू लोक वेगळे रावताले ताका घेटो (Ghetto) अशें म्हण्टाले. आतां लेगीत खाशेले अल्पसंख्य जमातीक जेन्ना शाराच्या एका वाठारांत वेगळे रावपाची सक्ती करतात, तेन्ना त्या वाठाराक कांय देशांनी ‘घेटो’ अशें म्हण्टात. दक्षिण आफ्रिकेंत अशे रितीन काळ्या आनी आशियाई लोकांक गोर्या लोकांपसून वेगळ्या अशा वसणुकांनी रावपाची सक्ती केल्या. देखून, त्या भागांक ‘घेटो’ अशें म्हण्टात.
‘घेटो’ हो शब्द मूळ इटालियन भाशेंतलो. व्हेनिसांतल्या ‘ज्यू’ लोकांची वसणूक एका ल्हान जुंव्यार आशिल्ली. थंयच तिख्याचे कारखाने आशिल्ले. ह्या जुंव्याचें नांव ‘काम्पो घेट्टोनुआव्हो’ अशें आशिल्लें. हाचेवयल्यानूच ‘घेटो’ हो शब्द रूढ जालो.
मुसलमान आनी किरिस्तांव ज्यूंचो मत्सर करताले. किरिस्तांव, जेजू किस्ताच्या बलिदानाक ज्यूच कारणीभूत आसात, अशें मानतात. देखून एकदम सुरवातीचे ‘घेटो’, मुस्लिम आनी किरिस्तांव देशांनी तयार जाले. मुसलमान धर्मीय मोरोक्को देशांत इ.स. १२८० सावन ज्यूची वेगळी वसणूक आशिल्ली. त्याच शेंकड्याचे सुर्वेक क्रिस्ती धर्मीय लॅटेरन काउन्सिलान ‘ज्यू’चेर निर्बंध घालचे, तांकां सरकारी नोकरेंत घेवंचे न्हय, तांकां हळडुवे बिल्ले लावन भौशीक सुवातींनी भोंवपाची सक्ती करची, अशें सुचयलें. तेन्नासावन युरोपीय देशांत ज्यूंक वेगळे दवरपाची प्रथा सुरू जाली. अर्थीक सर्तींत ज्यू आपणापरस बळिश्ट जातले, ह्या भंयान चवदाव्या शेंकड्याचे सुर्वेक इंग्लंडांतल्यान ज्यूंक धांवडायले. तांणी जर्मनी, स्पेन, इटली आनी पोलंड हांगा स्थलांतर करून आपल्यो वसणुको स्थापन केल्यो.
जर्मनींत फ्रँकफर्ट हांगा पंदराव्या शेंकड्यांत सगळ्यांत व्हडलो घेटो तयार केलो. प्रागांतलो घेटोय असोच नामनेचो आशिल्लो. स्पेन आनी पोर्तुगालांतूय जायते घेटो आशिल्ले.
घेटोंतले रस्ते, घरांची बांदावळ, निवळसाण आनी हेर गजाली उण्या पांवड्याच्यो आशिल्ल्यो. घेटो वसणुकां भोंवतणी वणत आसताली आनी तिका एकूच प्रवेशव्दार आसतालें. घेटो भितर ज्यू लोकांक स्वायत्तता आशिल्लीं ‘ज्यू’चीं स्वताचीं न्यायालयां, धर्मीक, सांस्कृतिक, शिक्षणीक आनी करमणूक हांचीं केंद्रां आसतालीं. वसणुकेभायर अर्थीक वेवसाय करपाक कडक निर्बंध आशिल्ले. घेटोभायर ‘ज्यू’क अपमानाची वागणूक मेळटाली.
एकुणिसाव्या शेंकड्याचे अखेरेक युरोपांतले घेटो कायद्याना बंद करचे पडले. रशियांत मात १९१७ चे क्रांतीमेरेन घेटोची पध्दत आशिल्ली. दुसर्या म्हाझुजांत नाझींनी युरोपांत जायतेकडेन ‘ज्यू’चे घेटो परत स्थापन केले. हातूंत पोलंडांतलो ‘वॉर्सोचो घेटो’ हें एक मुखेल उदाहरण आसा. थंयसावन ‘ज्यू’क छळगृहांत (concentration camp) व्हरून जिते मारताले.
अमेरिकेंत गेल्ल्या नीग्रो लोकांक कायद्यान न्हय, पूण खाशेले समाजीक परिस्थितीक लागून शाराच्या खाशेल्या भागांत रावचें पडलें. हेय एक प्रकारचे घेटोच. लंडन, मँचेस्टर, लिव्हरपूल अशा ब्रिटनांतल्या जायत्या शारांनी लेगीत आशियाई लोकांची वसती खाशेल्या वाठारांतूच केंद्रित जाल्या. पूण तांचेर कसलेच निर्बंध नात. देखून, तांकां रुढ अर्थान घेटो म्हणप समा न्हय.
आर्विल्ल्या काळांत समाजीक आनी अर्थीक समता मानतात. संयुक्त राष्ट्र संघटनेचे सनदेंत मानवी अधिकाराविशीं स्पश्ट आश्वासन आसा आनी ताका लागून तत्वीक नदरेन तरी घेटो नश्ट जाले.
- कों. वि. सं. मं.
घोटगे, रामकृष्ण जगन्नाथ:
(जल्म: १७ मे १९१२, कोरगांव - पेडणें).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मुळावें शिक्षण मराठी आनी पोर्तुगेजींतल्यान घेतलें. ‘नॅशनल काँग्रेस गोंय’ संघटनेचो तो वांगडी आशिल्लो. सुटके झुजाच्या काळांत तो सुटके झुजार्याक आदार करतालो. १९५५ वर्सा जेन्ना मधु लिमये सत्याग्रहींचो एक पंगड घेवन गोंयांत आयलो तेन्ना ताणें तांकां मार्गदर्शन केल्लें. १९५९ वर्सा ताका सुटके झुजारी आत्माराम पाटील हाचे वांगडा धरलो आनी एक वर्स बंदखणींत दवरलो. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो.
- कों. वि. सं. मं.
घोडगे, प्रभाकर काशीराम:
(जल्म: ३१ ऑक्टोबर १९३४, मडगांव - साश्टी).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें विज्ञान शाखेचें पयलें वर्स मेरेन शिक्षण घेतलें. गोंय सुटके चळवळीच्या काळांत ‘नॅशनल काँग्रेस गोंय’ संघटनेचो वांगडी आसलो. लोकांमदीं राजकी जागृताय करपाखातीर ताणें खूब वावर केला. १५ ऑगस्ट १९५४ दिसा आल्फ्रेड आफोंसो हाच्या फुडारपणाखाल तेरेखोल गांवांत जाल्ल्या सत्याग्रहांत ताणें वांटो घेतिल्लो. ह्या सत्याग्रहाच्या दुसरे दिसा पोलिसांनी ताच्या वांगड्यांसयत ताका धरलो आनी इकरा वर्सां बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली. तेभायर दंड भरपाये बदला आनीक दोन वर्सां बंदखणीची ख्यास्त दिली. १९५९ वर्सा ताचे कडल्यान उतर घेवन बंदखणींतल्यान ताची सुटका केली. गोंय सुटके उपरांत तो ‘इंडियन नॅशनल काँग्रेस’ संघटनेचो वांगडी जालो आनी जिल्हा संघटक म्हूण वावर करूंक लागलो. कामेर्या आनी कामगारां पासत ताणें खूब वावर केला. १९६३ वर्सा तो ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ इंडिया’ पक्षाचो वांगडी जालो आनी १९७१ मेरेन गोंयचो शाखेचो चिटणीस म्हूण पक्षाचें काम पळोवंक लागलो. गोंय राज्याचे ‘ऑल इंडिया ट्रेड युनियन काँग्रेस’ कमिटीचो तो अध्यक्ष जालो. ’१८ जून’ कमिटीचो तो चिटणीस आसलो.
- कों. वि. सं. मं.
घोडो:
प्राण्याचें वर्गीकरण: वर्ग – स्तनिवर्ग (Mammalia), गण – पॅरिसोडॅक्टीला, कूळ – इक्विदे, जाती – इक्वस कॅबॅलस (E Caballus of Melini Tarpan), प्रजाती – इ. कॅबलस प्रेझवालस्की, प्रेझवाल्की हॉर्स (E Caballus Prezewalskii, Prezewalki horse).
