आशिल्ल्यान वेवस्थीत जुळटा.
घुमटगान वादनाचे खूब प्रकार आसात. पुराय गोंयांत घुमट गानवादनाचे दोनचार प्रकार आयकुपाक येतात. सद्या जायते प्रकार ना जाल्यात. घुमटगान वादन करपी खांपे कलाकारूय आयज नात.
गोंयचो संदर्भ: गोंयच्या हिंदू समाजाभितर, भुरगें जल्मतकच सव्या दिसा सटीपूजन सुवाळो करतात. त्या सुवाळ्याक हें वाद्य वाजयतात. आजय कांयकडेन भुरगें घरांत जल्मल्यार हें वाद्य वाजयतात. चोडणकर आडनांवाचे लोक हें वाद्य वाजयनात.
गोंयांत फाल्गुन म्हयन्यांत जावपी व्हडल्या शिगम्याचे परबेंत ह्या वाद्याचें वादन जाता. घुमट, समेळ, कासाळें आनी एकाद्रो नगारो हो घुमट वाद्याचो साज आसता. ह्या वादनाक ‘सुंवारीवादन’ म्हण्टात. पेडणेच्या वाठारांत समेळाच्या बदला मृदंग घेतात. सुवारीवादनांत घुमटाक खास म्हत्व आसता. शिगम्याच्या पयल्या दिसाक ‘हळदोणे’ म्हण्टात. त्या दिसा घुमटवादनावांगडा सुरवातीचें गीत ‘हळदोणे केशराचे पाणी हो ॥’ अशें आसून तें आठ मात्रांनी घुमटावांगडा गायतात. उपरांत चंद्रावळ आनी हेर प्रकारांचें गायन आसता.
गोंयांत भाद्रपद म्हयन्यांत गणेशचवथीक गणपतीची आरती घुमटावांगडा करपाची चाल आसा. शेतकामती तेचपरी उंचेल्या वर्गांतल्या लोकांमदीं ही चाल आदल्या काळासावन आसली आनी आयजूय आसा.
गोंयचो किरिस्तांव समाज मांडो, देखणी ह्या गायनवादन प्रकारांत घुमटाचो उपेग करता. म्हादळें नांवाचें मातयेचें मृदंगम जाची अंगरचणूक घुमटावरी आसता अशें एक वाद्य किरिस्तांव वाजयतात. ह्या वाद्याचीं दोनूय तोंडां गाराचे चामडेन मडयल्लीं आसतात. पूण वादन मात घुमटाचे पध्दतीन चलता. वादनाचे प्रकार चार ते पांच आसतात. वाद्य वाजयतना ‘धी धी थै, धी धी थै, धी धी थै’ अशें वाजोवन एक ल्हान तीया घेतात. अस्ताईक लय नासता. मध्यम लयीचें वादन करतना ‘धीग्नाकता’, ‘धीग्नाक’ अशें परत परत वाजोवन मदींच एक ल्हान तीया घेतात.
भारतीय वाद्यांनी घुमट वाद्यासारकें ऊंच पांवड्याचो खर्ज निर्मुपी दुसरें वाद्य ना. लय-तालाचीं विंगडपणां घुमट वादनांइतलीं दुसर्या खंयच्याच वाद्यवादनांत आसनात.
- मलबाराव सरदेसाय
घुर्ये, गोविंद सदाशिव:
(जल्म: १२ डिसेंबर १८९३, मालवण).
आंतरराष्ट्रीय कीर्तीचो भारतीय समाजशास्त्रज्ञ, मानवशास्त्रज्ञ आनी भारतविद्या पंडीत (Indologist). शिकप मालवण, मुंबय जुनागड हांगा. १९१८ त, संस्कृत विशय घेवन तो मुंबय विद्यापीठाचो एम्. ए. जालो. हे परीक्षेंत ताणें कुलपतीचें भांगरापदक मेळयलें. कांय काळ मुंबयच्या एल्फिन्स्टन महाविदयालयांत ताणें अध्यापन केलें. १९१९ त, सर पॅट्रिक गेडेस हाच्या मुखेलपणाखाल मुंबय विद्यापीठांत समाजशास्त्राकडे वळ्ळो. मुंबय विद्यापीठाची शिष्यवृत्ती घेवन तो इंग्लंडाक गेलो. थंय ताणें केंब्रिज विद्यापीठाची डॉक्टरेट मेळयली (१९२३). १९२३ त तो मुंबय परत आयलो आनी मुंबय विद्यापीठांत समाजशास्त्र विभाग सुरू जाल्लो. ताचेकडल्यान प्रेरणा घेवन घुर्ये समाजशास्त्राकडे वळ्ळो. मुंबय विद्यापीठाची शिष्यवृत्ती घेवन तो इंग्लंडाक गेलो. थंय ताणें केंब्रिज विद्यापीठाची डॉक्टरेट मेळयली (१९२३). १९२३ त तो मुंबय परत आय़लो आनी मुंबय विद्यापीठांत समाजशास्त्र विभागांत प्राध्यापक आणी विभागाचो मुखेली म्हूण काम पळोवपाक लागलो. १९५९ त सेवानिवृत्त जायमेरेन ताणें हें काम पळेलें. निवृत्तीउपरांत मुंबय विद्यापीठान ताची ‘प्रोफेसर एमेरिट्स’ ह्या पदाचेर नियुक्ती केली.
डॉ. घुर्ये हाच्या संशोधनपर बरोवपांत इतिहास, मानवशास्त्र, पुरातत्वशास्त्र, वास्तुशास्त्र, राज्यशास्त्र, साहित्य आनी कला ह्या शास्त्रांचो समाजशास्त्रांकडेन मेळ घाल्लो दिसून येता. भारतीय जातिवेवस्था, वंश आनी वर्ग, अनुसूचित जमाती, संस्कृताय, नागरीकरणा, गांवगिर्या जिणेंतले बदल, कुटुंब आनी नातेवेवस्था, भारतीय साधुसंत, जनसांख्यिकीय समस्या आनी कुटुंबनियोजन, लग्नसंबंद, भारतांतले समाजीक तणाव अशे विंगडविंगड विशय ताच्या ग्रंथांनी आस्पावतात. आफ्रिकन निग्रोंचे वंशसंबंद, अमेरिकन बायलांची लैंगीक जीण हेसारके परकीय समाजशास्त्राविशींच्या विशयांचेर ताणें बरयलां. रजपूत वास्तुशिल्प आनी भरतनाट्यम् नाचांतलो भेस असले विशय लेगीत ताच्या संशोधनांत आस्पावतात. शेक्सपियरच्या साहित्यांतली विवेकबुध्द हाचोय सोद ताणें घेतलो. मोलादीक संशोधन, आदारासयत म्हायतीम वस्तुनिश्ठ नदर, असामान्य विव्दता ह्या गुणांक लागून ताचें शास्त्रीय बरोवप विचारप्रवर्तक जालां.
ताचे वट्ट २३ ग्रंथ आनी कितलेशेच लेख उजवाडाक आयल्यात. ताणें पुण्या लागसार आशिल्ल्या लोणीकंद ह्या खेड्याचो अभ्यास करून आपले विचार ‘आफ्टर ए सेंच्युरी अँड ए क्वार्टर’ (१९५४) ह्या ग्रंथांत मांडले. ‘कास्ट अँड रेस इन इंडिया’ (१९३२) ह्या ताच्या पयल्याच ग्रंथांत समाजमनात खोलायेन रुतिल्ल्या जातींची आनी तांचो नायनाट करपाच्या उपायांनी विस्कटावणी केल्या.
‘दि शेड्युल्ड ट्राइब्ज’ ह्या ग्रंथांत ताणें आदिवासींचे जिणेची विस्तारान विस्कटावणी केल्या. विंगडविंगड भारतीय दैवतांवरवीं भारतीय समाजाचें एकसारकेपण कशें सादून आयलां, हे ताच्या ‘गॉड्स ॲण्ड मॅन’ ह्या ग्रंथांत दिसून येता. भारतीय एकचाराक चीर हाडपी संस्कृतीक, धर्मीक आनी भाशीक तणाव आनी ताचेवयले उपाय हो ‘सोशल टेन्शन्स इन इंडिया’ (१९६८) ह्या ग्रंथाचो मूळ विशय आसा. ‘व्हिदर इंडिया’ (१९७४) आनी ‘इंडिया रीक्रिएट्स डेमॉक्रसी’ (१९७७) हे ताचे ग्रंथ म्हळ्यार आर्विल्ल्या भारताचो अद्ययावत इतिहासूच आसात. समाजशास्त्र आनी लोकशाय हांच्या सखोल अधिश्ठानाचेर हो इतिहास आदारीत आशिल्ल्यान ताका खाशेलें म्हत्व प्राप्त जालां. भारतीय फुडार्यांनी तणावाकडेन लक्ष दिनाशिल्ल्यान भारतीय लोकशायेक कशेतरेन धोको तयार जाला, हें ताणें ‘व्हिदर इंडिया’ ह्या ग्रंथांत उक्तायलां.
डॉ. घुर्ये हाच्या मतान धर्माची जाणविकाय न्यायबुध्दी, विचार आनी उच्चार स्वातंत्र्य आनी सहिष्णुता हे संस्कृतायेचे पांच मूलाधार आसात. धर्माविशींचे जाणविकायेचेर ताणें ‘रिलीजियस काँशसनेस’ (१९६५) हो ग्रंथ बरयलो. तातूंत इ.स.प. ३००० वर्सांपसूनचो मेसोपोटेमिया, ईजिप्त आनी भारत ह्या देशांतल्या धर्माविशींचे जाणविकायेचो इतिहास आसा. धर्मकल्पना आनी संस्कृतायेलागीं मंदिरशिल्पांचो आशिल्लो संबंद तातूंत स्पश्ट केला. ताचे हेर म्हत्वाचे ग्रंथ अशे – ‘ॲबॉरिजिन्स सो कॉल्ड अँड देअर फ्यूचर’ (१९४६), ‘इंडियन कॉस्ट्यूम’ (१९५१), ‘इंडियन साधूज’ (१९५३), ‘फॅमिली अँड किन इन इंडो-युरोपियन कल्चर’ (१९५५).
ताणें १९५१ त ‘इंडियन सोशिऑलॉजिकल सोसायटी’ हे संस्थेची थापणूक केली. हेभायर ताणें जायत्या राष्ट्रीय आनी आंतरराष्ट्रीय स्वरुपाच्यो संस्था आनी समित्यो हातूंत वेगवेगळ्या पदांचेर कार्य केलां. ताच्या मार्गदर्शनाखाल एम्. ए. आनी पीएच्. डी. खातीर कितल्याशाच अभ्यासकांनी आपले प्रबंध यशस्वीपणान सादर केले. भारतांतल्या विद्यापीठीय पांवड्याचेर ताणें समाजशास्त्र ह्या विशयाक अभ्यास आनी संशोधन विषय म्हूण म्हत्वाची सुवात मेळोवन दिली.
प्रसिध्दीपसून पयस रावप, हें डॉ. घुर्ये हाच्या स्वभावाचें एक खाशेलपण आशिल्लें. १९७१ त फ्रांसांत संवसारीक चर्चासत्रांत वांटो घेवपाक ताका आपोवणें आयलें. हो ताच्या वावराचो भोवमान आशिल्लो. पूण त्या काळांत पाकिस्तानचे सत्ताधारी उदेंत बंगालच्या लोकांचेर पाशवी अत्याचार करताले आनी संयुक्त राष्ट्रसंघ तें तटस्थपणान पळेतालो. डॉ. घुर्येक ही परिस्थिती पळोवन वायट दिसलें आनी देखून ताणें ते चर्चेंत वांटो घेवपाचें न्हयकारलें. भारत सरकारान ताका भोवमानान दिवपाक केल्ली ‘पद्मभूषण’ ही पदवीय ताणें न्हयकारली.
संशोधनाच्या मळार वावर करतल्याक अभिमानाक पात्र असो भोवमान ताका मेळ्ळो. ‘इंटरनॅशनल एन्सायक्लोपीडिया ऑफ सोशल
