हो तेल काडपाविशीं जगांतलो एक मुखेल देश जावन आसा. अर्जेटिना, पेरु, कोलंबिया आनी बोलीव्हिया हांगाय बरेंच सैमीक तेल सांपडटा. सैमीक वायुचेंय प्रमाण ह्या खंडांत चड आसा. पूण वायू लोकवस्ती सावन सामकोच लागीं नाशिल्ल्यान हालीं हालीं मेरेन ताचो जाय तसो उपेग जायनाशिल्लो. दक्षिण अमेरिकेंत कोळसो मात उणो सांपडटा. अँडीज पर्वतानीं कांय जाग्यांचेर आनी कोलंबिया, चिली, आनी ब्राझील हांगा कोळशाचें थोडें भोव उत्पादन जाता. गियाना, ब्राझील हांगा लोखणाची सांठवण बरीच आसा. अँडीज वाठारांत तांबे आसा. पयलीं बोलीव्हिया हांगा चांदी बरीच मेळटाली. मँगनीजच्या उत्पादनांत ब्राझील जगांतलें एक मुखेल राश्ट्र जावन आसा. ते भायर ह्या खंडांत बॉक्सायट, प्लॅटिनम, चांदी आनी नायट्रेट हीं खनिजांय सांपडटात.
हवामानः दक्षिण अमेरिकेंतल्या खंयच्याच वाठारांत अतिथंड आनी अतिगरम हवामान सांपडना. फकत अँडीज पर्वतांच्या उंचेल्या तेंगश्याचेर सदांच हिम शिंयाचो आनी गिमाचो ऋतू सामको एकामेखांक विरुध्द असो नासता.
अॅमेझॉन वाठारांतल्यान जरी विषुववृत्त पासार जालें तरी थंय वर्सुकी सरासरी तापमान फकत 27° से. मेरेन आसता. ह्या हवामानांत ऋतुं प्रमाण चडसो फरक पडना. एक्वादोरची राजधानी क्विटो विषपववृत्ताचे दक्षिणेक 24 किमी. पयस आसा. क्विटो शाराची उंचाय 2,850 मी. आसा. आनी सरासरी तापमान सुमार 13° से. इतलें आसता. पॅसिफीकांतलो हंबोल्ट वा पेरु हो हवामानाचो प्रवाह सामको थंड आसता. उंचाये प्रमाण हवामान चड थंड जायत वता. दक्षिणेवटेनचें हवामान उत्तरे परस चड थंड आसता. अॅमेझॉनच्या तोंडाकडल्या वाठारांत 225 सेंमी. मेरेन तर कांय जाग्यांचेर 375 सेंमी. मेरेन पावसाची नोंद जाल्या. मदल्या वाठारांनी पवस 150-175 सेंमी. आसता. दर्यादेगेवेल्या इकीक ह्या जाग्यार तर सामकीच उणी म्हळ्यार 0.13 सेंमी. पावसाची नोंद जाल्ली आसा.
वनस्पतः अॅमेझॉन न्हंयेचो वाठार, गियाना आनी उदेंत ब्राझीलची दर्यादेग हांगा वनस्पत सामकी दाट आसा. उजवाड मेळवच्या खातीर झाडां उंच वाडटात. त्या मानान तांची खोडां चड दाट नासतात. दाट वाली, बेनल्ली आनी हेर झाडांचेर वाडपी वनस्पत हांगाच्या पावसाच्या रानांनी सांपडटा. हांगा हजारांनी जातीचीं झाडां आसात पूण तांची आनी बेनल्लि हांची अजून मेजणी जावंक ना. 50 मीटर परस च वाडपी ब्राझील नटचो रुख, ऊंच नेचे, रबराच्या झाडांच्यो तरेकवार जाती, मॉहॉगनी, एबनी, रोजवूड, ग्रीनहार्ट हे सारकी खाशेली वनस्पत हांगा आसा. सदांच पाचवीं चार आसपी रानांक ‘सेल्व्हा’ अशे नांव आसा. पावसाच्या रानांपरस वेगळीं केन्नाय पानां झडपी रुखाची रानां गियाना, उंचेल्या व्हॅनेझुएलाच्या वाठारांत आनी दक्षिण ब्राझीलांत कांय कडेन सांपडटात. चिखलांत वाडपी रानां ग्वायांकील आखाता सावन रिओ दे जानैर मेरेन उदकाच्या वाठारांनी आसात. आरौकारिया ह्या मोव लांकडाच्या अशीर पानांच्या रुखांचे रान ब्राझीलांत आसा. हें झाड कागदा खातीर बरेंच उपेगाचें थारता. इशान्य ब्राझील, चाको, उत्तरेवटेन कोलंबिया आनी व्हॅनेझुएला हांगा कांटयांलीं झोपां आसात. सॅव्हाना तणाचो वाटार सामको नांवाजिल्लो आसा. हालींच्या तेंपार वाडटी लोकसंख्या, शेतवडी खातीर खासा जमीन तयार करपाचे यत्न हांकां लागून हांगाची बरीचशी मूळ वनस्पत ना जायत चल्ल्या.
मोनजातः तापीर, जाग्वार, आर्माडिलो, जायंट अँटईचर, स्लॉथ, कॅपिबारा ह्या जनावरां भायर एग्रेट, फ्लेमिंगो, हमिंगबर्ड, पोपट, बकीं, टुकॉन हीं सुकणीं आनी आनाकोंडा सोरोप, बोआ कॉन्स्ट्रिक्टर (म्हांयडोळ), पिरान्हा (जनावरां, मनीस हांकां खावन उडोवपी नुस्तें), कॉक ऑफ द रॉक, यापाक, व्हँपायर बॅट, ब्लॅक कायमॉन, कुरासांव, इग्वाना, चिंचिला (मोव ल्हव आशिल्ले बिळांनी रवपी जनावर), सॅपाज् माकड, लामा आनी अल्पाका, मॅनाटी, बुशडॉग, साळ, कॉआटी, वोक्लां आयिल्लें वास्वेल, काँडॉर, आयबिस, मार्मोसेट, पेक्करी, व्हिकूना, बूश मास्टर (सोरोप), फॉयपू कोळहुंदीर, शिंगाचें हरण, ह्युमुल हरण. ग्वानाको, प्यूमा, कॅव्ही, पेंग्वीन, व्हड कांसव, मानगीं, मानेर केंस आशिल्ली भालू हे सारकीं मेनजात हांगा आसा. गाय बैल, घोडे, मेंढरां हीं हांगाची मूळची न्हय, तांकां मुद्दाम हाडिल्लीं. तांतली कांय पळून वचून रानवटी जालीं. ह्या खंडांत मेऴपी मोमजातीचे कांय प्रकार हेर खंयचेच कडेन मेळनात.
अमेरिका मध्यः उत्तर अमेरिकेंतलें मेक्सिको आनी दक्षिण अमेरिकेंतलें कोलंबिया ह्या राश्ट्रांक जोडपी मदलो अशीर वाठार. अक्षवृत्तीय विस्तार 7° 15’ ते 18° 30’ उत्तर, रेखा वृत्तीय विस्तार 77° ते 92° 55’ अस्तंत. क्षेत्रफळ 5,41,559 चौ.किमी. हो वाठार वायव्य आग्नेय दिकांनीं वांकडो तिकडो पातळ्ळा आनी पनामांत ताची रुंदाय फकत 48 किमी. जाल्यार हाँडुरस-निगाराग्वा शीमेचेर 560 किमी. आसा. दक्षिण-उत्तर विस्तार ‘’ ‘’ ‘’ ‘’ सुमार 1,250 किमी. आनी उदेंत-अस्तंत विस्तार सुमार 1,593 किमी. आसा. मोक्सिको सावन कोलंबिया मेरेन ताची लांबाय 3,350 किमी. आसा. ह्या वाठारांत ग्वाटेमाला, हाँडुरस, एल साल्वादोर, निकाराग्वा, कोस्टारिका, पनामा, ब्रिटीश हाँडुरस हीं राश्ट्रां आसात. पनामा कॅनाल अमेरिकेच्या सत्तेखाला आसा.
भूंयवर्णनः मध्य अमेरिकेचे सादारणपणान तीन सभावीक वांटे जातात. उत्तरेवटेनटो लांबरुंद ऊंच सकयल्लो वाठार हातूंत ब्रिटीश हाँडुरस, ग्वाटेमाला, हाँडुरस, एल् साल्वादोर आनी निकाराग्वाचो कांळ वाठार येता. दुसरो निकाराग्वा वा आनी कोस्टारिका हांचे शीमेथावन सुरवात जावन आग्नेय-वायव्य दिकेन फॉन्सेकाच्या आखाता मेरेन वता. दक्षिणेवटेनटो सकयल्लो वाठार हो तिसरो वांटो.
पयल्या वाठारांत पोरन्या फातरांचो थर आसा. हांगा पर्वत अस्तंतेवटेन चड उंच आसात, जाल्यार उदेंतेवटेनच्यान देंवत गेल्यात. ते फुडें कॅरिबियन दर्यापोंदच्यान वेस्ट इंडीज जुंव्यां मेरेन पावल्यात. पॅसिफीकच्या वटेन ज्वालामुखी दोंगराची एक लांब वळ उबी आसा. हातूंत ताहुमुल्को (4,111 मी.), तकाना (4,064 मी.), ह्या बायर 3,500 ते 3,900 मी. उंचायेचे बरेच दोंगर आसात. हातूंतल्या चडशा जोंगरा तेंगशेचेर जागृत ज्वालामुखी आसात. पॅसिफीक दर्यादेग मेक्सिको सावन फोन्सेकाच्या आखाता मेरेन अशीर पूण नीट आसा. हांगा ग्वाटेमालाची उदेंत दर्यादेग हे सकयल आनी चिखलाचे वाठार आसात. हाँडुरसची उत्तरेवटेनची दर्यादेग सुमार 25 किमी. रुंद आसा, तिच्या फाटल्यान 450 ते 1,500 मी. उंचायेचे दोंगर वण्टीभशेन उबे आसात.
निकाराग्वाचो सकयल्लो वाठार पळोवंक दोण्या भशेन दिसता. हांगा निकाराग्वा हें सुमार 160 किमी. लांब आनी 72 किमी. रुंद तळें आसा. हातूंत सुमार 1,500 मी. उंचायेचे तीन ज्वालामुखीचे दोंगर आसात. ह्या तळ्याचे वायव्येवटेन मानाग्वा हें सुमार 60 किमी. लांब आनी 25 किमी. रुंदायेचे दुसरे तळें आसा. तिपीतापा न्हंयेतल्यान तांतले उदक निकाराग्वा तळ्यांत येता आनी थंयचे उदक सॅनवॉन न्हंयेतल्यान कॅरिबियन दर्यांत पावता. मानाग्वा तळ्याची उंचाय दर्या थरासावन सुमार 40 मी. आसा. निकाराग्वा तळ्याची सुमार 32 मी. आसा. मानाग्वासावन फॉन्सेका आखाता मेरेन ज्वालामुखीची एक वळ गेल्या. ह्या सकयल्या वाठारांच्या दक्षिण दिकेक वायव्य आग्नेयवटेन दोंगराच्यो वळी गेल्यात. पनामाच्या शीमेमेरेन तांची उंचाय 3,800 इतली वाडल्या. कोस्टारिकांत ह्या दोंगरांक समांतर अशे चार ज्वालामुखीचे दोंगर आसात.
तिसऱ्या सकयल्या वाठारांत दोनूय वटांनी दर्याददेग आसा. ज्वालामुखींक लागून हांगाच्या लोकांचेर बरीच संकश्टां येतात. डिसेंबर 1972 म्हयन्यांत जाल्ल्या भूंयकापांक लागून मानाग्वा शार पुराय
