चरक-२ -चरणदास कपिलबलपुत्र दृढबल नांवाच्या काश्मिरी वैजान हे चरकसंहितेंत भर घाली. ही भर सुश्रुताचे शल्यक्रियेविशीं आसली. सद्याक पळोवंक मेळटा ते चरकसंहितेंतलो खंयचो वांटो कोणे संपादन केला, हें समजप जरी कठीण आसले तरीय मूळ आत्रेय संहितेचें आर्विल्लें रूप म्हळ्यार ‘चरकसंहिता' हें मात खरें चरकसंहितेत सगळी मेळून आठ प्रकरणां आसात, ती अशीं: सूत्रस्थानः हातूंत वखदीविज्ञान, आहार, पथ्यापथ्य, खास रोग, वैज आनी गांवठी वैज, शरीर आनी मानस चिकेित्सा हे वेिशय आयल्यात. निदानस्थानः हातूंत आठ मुखेल रोगांविशीं न्हायती आयल्या. विमानस्थानः हातूंत रुच आनी शरीरसंवर्धन हे वेिशय आयल्यात. शारीरस्थानः हातूंत मनशाचे कुडीचे वर्णन आयलां. इंद्रियस्थानः हातूंत रोगाचे चिकित्सेविशीं नेियाळ आयला. कल्पस्थान आनी सिध्दस्थानः हातूंत सामान्य उपायांची म्हायती दिल्या. चरकसंहिता हो ग्रंथ आयुर्वेदापुरतो मर्यादीत नासून तेवरवों अध्यापन, देवतावाद, पूजा ह्या त्या काळांतल्या ग्रंथांचेरूय उजवाड पडला. वैजकी चिकित्सेविशीं मोलादीक तत्त्वां त्या ग्रंथांत बरयल्लीं आसली, तरी सांख्य, योग, न्याय हा विशयांचोय तातूंत आस्पाव आसा. ह्या - कीं. वि. सं. मं. चरकं-२ : चरक ह्या उतराची अर्थ भोंवत रावपी असो जाता. शिकिल्ले लोक गृहस्थाश्रम आपणायतकच ज्ञानसाधना चालू दवरताले. चरक हो विद्याथ्र्याचोय एक प्रकार आसलो. एका गुरुकडेन शिकप सोंपोवन दुसच्या गुरुकडेन शिकप घेवपी विद्याथ्र्याक 'चरक' म्हण्टाले. पाणिनी हाणेय चरकाचो उल्लेख केला. चरकाक ‘हित पळोवपी' ह्या अर्थान 'चारकोण' ह्या उतराची उपेग ताणे केला. श्यामायन, कठ आनी कलापो ह्या ताच्या णव शिष्यांक 'चरक' अशे म्हळां. वैशंपायनाचे हे शिष्य विंगड विंगड वाठारांनी वचून आपल्या करताले. वैदिक साहित्यांत जो हेर चरक वेिद्वानांचो उल्लेख येता तो असोः आपूण चरक जावन मद्र देशांत रावतालो, अशें भुज्यू लाह्यायनीन याज्ञवल्क्याक सांगिल्लें, असो बृहदारण्यकांत (३.३.१) उल्लेख मेळटा. कुरुपंचाल देशांत उद्दालक आरुणी उत्तरेक वता, विद्वानांक शास्त्रार्थ अशे शतपथ ब्राह्मणांत म्हळां. तक्षशिला विद्यापीठांतले विद्यार्थी अध्ययन म्हळ्यार विद्या-अभ्यास सोंपतकच देशाची वा लोकांची म्हायती करून घेवपाखातीर देशभर भॉवताले. सोनक जातकांत तांकां ‘चारिकं चरन्ता' म्हळां. पाणिनी शब्दसंपत्त पुंजावपाच्या हावेसान देशभर भोवलो आनी ताणें विद्वानांकडेन भासाभास केली, अशे युआनच्वांग हाणे बरोवन - कॉ. वि. सं. मं. चरक-२ : यजुर्वेदाच्या कांय पोख्या फांटधाक सामान्यपणान चरक कठ, चारायणीय, वारायणीय हे भेद आसात. शतपथ ब्राह्मणांत खिलांत चरक हें उतर निंदा ह्या अर्थान आयलां. थंय पुरुषमेध म्हळ्यार ৩৭ x कॉकर्णी विश्वकोश: १ ‘चरक' हें उतर मनशाचे बरें हीत पळोवपी, मनशाची मानसिक आनी शारीरिक दुख्खां पयसावपी व्यक्तीक उद्देशून वापरताले. फुडें ह्या शब्दाक वैज हो अर्थ प्राप्त जालो. - की. वि. सं. मं. जTः चरकपूजा ही चड करून बंगाल प्रांतांतले बंगाली हिंदू लोक मनयतात. ही पूजा चैत्र म्हयन्याच्या निमणे ७ ते १० दीस वा म्हयनोभर मनयतात. चरकपूजा करपाखातीर शंकराच्या देवळा मुखार एक खांब पुरून अांकडो बांदिल्लो आसता. हे बांदावळीक चरक अशें म्हण्टात. चरक हो। शब्द चक्र ह्या उतराचे आर्विल्ले रूप आसूये, अशे मानतात. चरकपुजेची चाल देव-देवतांक प्रसन्न करपाखातीर केल्ल्या विंगड जीब कापप असले भिरांकूळ प्रकार १९ व्या शेकडयाच्या मध्यामेरेन चलताले. उपरांत ब्रिटीश सरकारन १८६३ त असल्या आत्मघातकी कर्तुपांआड कायदो केली. तेवरवी ह्यो गजाली शारांनी बंद पडल्यो; पूण चरकपूजा, अशें मानू येता. हातूत हरगौरीची आनी वयर उल्लेख केल्ल्या चरकाची पूजा करतात. हे व्रत धारण करपी लोक भगवी वस्त्रां गुटलावन, जटा-खाड वाडोवन, आंगांक भस्म-बेिबूत लावन, नाचत, वयलेवयर हुमकळटात. महाराष्ट्रांत खंडोबाच्या देवळामुखार गरो लावपाची पध्दत अस्तित्वांत आसली. हेभायर उज्यावेल्यान चलप, जीब कातरप हे तरेचे प्रकारूय हांगा चलतात. चरकपुजेच्या दिसा हे लोक होळी पेटयतात आनी पेटपी उज्याच्या - कीं. वि. सं. मं. चरणदासः (जल्मः इ.स. १७०३, मेवात- राजस्थान; मरणः इ.स. १७८२). जल्म एका ठसूर वैश्य कुळांत जाली. पूण तो ब्राह्मणकुळांत जल्माक भुरगेपणांतूच चरणदासान वैराग्याचो मार्ग आपणायली. १९ व्या वसा तेउपरांत चरणदासान बारा वसाँ सेगीत तपसाधना केली आनी भारतभर भोंवडी करून लोकांक उपदेश केली. ताणे व्हड प्रमाणांत काव्य-रचणूक केली. ताचे 'व्रजचरित्र', 'धर्मजहाजवर्णन', 'ज्ञानस्वरोदय', 'शब्द आनी भक्तिसागर' हे ग्रंथ संदेश हे चरणदासाच्या काव्यांतले मुखेल विशय आसले. भागवताच्या इकराव्या स्कंधा सावन ताका काव्य रचपाची स्फूर्त मेळ्ळी, अशे मानतात. चरणदासीन रचिल्ल्या कांय काव्याच्यो ह्यो देखीः मैं मिरगा गुरु पारधी, शब्द लगायो बान । चरणदास घायल गिरे, तन मन बींधे प्रान ।
