कोंकणी विश्वकोश : १ चलत्चित्रप्रक्षेपक (cine Projector) तयार करुन मार्च १८९५ त 'लंच अवर अँट द ल्युमिअर फेंक्टरी' हो पयलो चलच्चित्रपट थंयच्याच एका वाठारांत दाखयलो; डिसेंबर १८९५ त, पारीस हांगाच्या ग्रां काफेत करमणुकीचे एक साधन म्हूण ‘चार्ज ऑफ द ड्रेगन्स' नांवाचो सुमार १५ मी. लांबायेचो एक चित्रपट दाखयलो. फेब्रुवारी १८९६ त, लंडनच्या रॉयल पॉलिटेक्निक इन्स्टिटयूटांत असोच एक प्रयोग जालो. टॉमस अरमॅट हाणे व्हिटास्कोप ह्या उपकरणावरचीं चलत्चित्रप्रक्षेपकांत उक्त्यार जाताले. फेब्रुवारी १८९३ त वेस्ट ऑरंज हांगा एडिसनान फिल्मांवरवों काणी वा कथानक दाखोवपाचो पयलो प्रयोग अमेरेिकेंत १८९७ त, आर् जी. हॉलमन हाणें ‘ऍशन प्ले' (लांबाय सुमार ६५६ मी.) ह्या चलत्चित्रपटावरवी केली. खच्या अर्थान चित्रपटाचो जल्म १९०३ त जालो. त्या वसा एडवेिन एस्. पोर्टर हाणे संकलनकलेची वापर पयलेच खेप करून 'द ग्रेट ट्रेन रॉबरी' हो सुमार २४४ मी. लांबायेची कथाचित्रपट तयार केली. स्यिग्र्येई आयझेनस्तीन आर्नी व्हस्येव्हलत पूदोव्हकिन ह्या रशियन तंत्रज्ञांनी चित्रपटावेिशीं आनी संकलनाविशों बरेच प्रयोग सुरू केले, २१ एप्रिल १९१३ दिसा ८ रिळांची आनी सुमार दोन वरो चलपी 'को वादीस' हो। पयलो इटालियन वित्रपट दाखयलो. चार्लस् चॅप्लिन ह्या विनोदी कलाकाराचे विनोदी मूकचित्रपटूय ह्या काळांत खूब लोकप्रिय जाले. १९०७ च्या सुमाराक कथानकाचो संवाद स्पश्ट करपाखातोर पड्डयाचेर अक्षरी संवाद वळख (captions) दाखोवपाची पध्दत सुरू जाली. सप्टेंबर १९०८ त, एक्लेर (फ्रांस) हाणें 'निक कार्टर ही पयली धारावाही फिल्म दाखोवपाक सुरवात केली. चालू आशिल्ले. १८६१ त, जेम्स क्लार्क मॅक्सवेल हाणें पयलें रंगीत छायाचित्र सादर करपाची यशस्वी यत्न केली. १८६२ त, फ्रांसांत लुई विसाव्या शेंकडयाचे सुरवातीक रंगीत चित्रपट तयार करपाखातीर उपाट यत्न जाले. जेकिन्झ चार्लस फ्रांसेिस हाणे 'अॅनाबेल द डान्सर ह्या रंगयल्लें. १९०५ त, शार्ल पाथे हाणे रंगीत चित्रपट तयार करपाखातीर एक नवी पध्दत वापरांत हाडली. जुलय १९०६ त, इंग्लंडांत चार्लस् अर्बन आनी जी. आल्बर्ट स्मिथ हांणी किनेमाकलर नांवाची एक दुरंगी चित्रपट तयार करपाची पध्दत प्रचारांत हाडली. हेच कल्पनेवेल्यान विल्यम फ्रीझ ग्रीन हाणे बायोकलरची पध्दत सोदून काडली. १९०८ त, डेव्हिड वॉर्क ग्रिफिथ ह्या नाटयकलाकारान नट आनी लेखक म्हूण फुडलों धा वस चित्रपट सृश्टीत गाजलें. १९११ ते १९१४ ह्या काळांत लांबाय सुमार ३०५ मी. मेरेन वाडली. १९१५ त, हर्बर्ट टी. काल्मुर हाणे टेक्निकलर फिल्म तयार केले. पयलो टॅक्निकलर चित्रपट फ्लॉरिडांत १९१८ च्या सुमाराक ‘द गल्फ बिट्वीन’ ह्या नांवान भायर सरलो. मूकपटांच्या काळांतलो म्हत्वाचो रंगीत चित्रपट म्हळ्यार डग्लस फेअरबँक्सचो १९२५ तलो ‘द ब्लॅक पिरेट'. वॉल्ट डेिझ्नी हाणें १९३२ त तयार केल्लो ‘फ्लॉवर्स अँड ट्रीज' हो। तिरंगी चित्रपट आनी उपरांत ‘बेकी शार्प (१९३५) आनी ‘गॉन विथ द विंड' (१९३९) हेय चित्रपट नांव घेवपासारके आसात. ह्या काळांत कलर हे पध्दतीचे रंगीत चित्रपट सगळ्याक लोकप्रिय जाल्ले. १९३५ त, अमेरिकेच्या ईस्टमन कलरान 'कोडेंक्रोम' नांवाची रंगीत फिल्म १९३५ त चित्रपटांक आवाज दिवपाचे नदरेन पयलो यत्न १८५७ त, फ्रांसांत ors चित्रपट वावरांत इंग्लंडच्या क्लार्क मॅक्सवेल आनी अलेक्झंrटर ग्रॅहॅम हांणी भोलादीक संशोधन केलें. अमेरिकेत एडिसनान १८७७ च्या सुमाराक आपल्या फोनोग्राफ यंत्रावरवीं मूक चित्रांक आवाज दिवपांत यश मेळयलें, इंग्लंडच्या डोनिस्थोपें हाणे १८७८ त ध्वनिलेखनावेिशींची सोद लायेिल्लो आनी १९०० च्या सुमाराक यूजीन हाणें फिल्मांचेर ध्वनिलेखन करपाची मुळावी पध्दत सोदून काडिल्ली. डॉ. ली. डी. फॉरस्ट आनी एच्. डी. आर्नल्ड हॉणी ध्वनिक्षेपण पयस अंतरामेरेन पावतले, अशें एक साधन तयार केलें (१९१२). १९१९-२० त, जर्मनीत आवाजलहरींचे असल्या उपकरणांचे प्रात्यक्षिक जालें. अॉगस्ट १९२६ त, बेल टेलिफोन प्रयोगशाळेन ध्वनिमुद्रण केल्ली एक व्हडली ताटली तयार करून चेित्रपटाक आवाजाची फाव ती जोड दिवपाची पध्दत पयलेच खेप सुरू केली. हेच पध्दतीची उपेग करून वॉर्नर ब्रदर्स कंपनीन, ६ ऑगस्ट १९२६ ह्या दिसा ‘डॉन जुआन' हो चित्रपट दाखयलो. ट्वेंटीएथ सेंच्युरी कंपनीन २८ ऑक्टोबर १९२७ दिसा ध्वनिमुद्रित फिल्माचो उपेग करून लघुचित्रपट आनी मुव्हिटोन वार्तापट आवाजासयत दाखोवपाक सुखात केली. वॉर्नर ब्रदर्स कंपनीन ७ ऑगस्ट १९२७ दिसा 'द जाझ सिंगर हो। बोलपट सादर केली. १९३० त मूकपटांची काळखंड सौंपलो. ताटलेवयलें ध्वनिमुद्रण वचून फिल्मावयलें ध्वनिलेखन केल्ले बोलपट दाखोवपाखातीर तरेकवार उपकरणां प्रचारांत आयलों. १९२९ त 'ब्लॅकमेल' हो अॅलफ्रेड हिचकॉक हाणे दिग्दर्शित केल्लो पयलो इंग्लीश बोलपट तयार जाली. २२ ऑक्टोबर १९२९ दिसा लंडनच्या न्यू गॅलरी सिनेमांत ‘ए श्रो ऑफ १९३०-५२ मेरेनच्या काळांत चित्रपटनिर्मितीच्या मळार तंत्रिक नदरेन बयोच सुदारणा जाल्यो. सिनेरेंमा पध्दतीन ध्वनिमुद्रण आनी ध्वनिक्षेपण पध्दत, व्हिस्टा व्हिजन, टॉड-ए-ओ सिनेनिरेंकल अश्यो कितल्योश्योच पध्दती आयल्यो. त्रिमितीय पध्दतीची (three-dimensional systern) ‘ब्वाना डेव्हिल’ हो पयलो चित्रपट ‘युनायटेड आर्टिस्ट' हे संस्थेन १९५३ त हॉलिवूड हांगा तयार केलो. चित्रपटांचे प्रकार: चित्रपटांच्या इतिहासीक विकासक्रमांत प्रकार उदयाक आयले. 'गेम ऑफ प्लेइंग कार्डस' हो चित्रपट तयार अशे मानतात. पूण १९०८ त एमील कोल हाणे सुमार ३१ मी. लांबायेची ‘फॅटास्मागोरिया' हो मुळाव्या स्वरुपाची व्यंगचित्रपट तयार केल्लो, तोच खच्या अर्थान पयलो व्यंगचित्रपट अशें मानतात. १९२८ त, वॉल्ट डिझ्नो हाच्या एका उलोवपी व्यंगपटांत 'मिकी माऊस' ची पयलेच खेप प्रवेश जाली. १९३७ त, डिझ्नीन 'स्नो व्हाइट अँड द सेव्हन ड्वार्फस' हो पयलो व्यंगचित्रपट तयार केली. ल्युमिोंर ब्रदर्स कंपनीच्या एका प्रतिनिधीन, १९०१ त व्हिक्टोरिया वातपिटाची मान फाव जाता. 'पTथे वीकली' नांवाची सप्तको वार्तापट १९०९ वसा सावन दाखोवपाक सुरवात जाली. पाथे आनी लोऑन फ्रैंको अनुबोधपटाची खरी सुरवात १८९६ त जाली. ल्यूमिोंर (फ्रांस), एडिसन (अमेरिका), मायब्रिज (अमेरिका) हांच्या चित्रपटांची सुरवातूच अनुबोधपटांनी जाल्ली. अनुबोधपट वा माहितीपट म्हळ्यार मनीस वा वस्तू हांची विस्तृत चित्ररुप नोंद. रॉबर्ट फ्लाअर्टी हाणें ‘ननूक ऑफ द नॉर्थ' नांवाचों संवसारांतली पयलोच लघुचित्रपट तयार केली (१९२२).
