जगन्नाथ शंकरशेट 'नीलमाधव' हो एकूच देव योग्य आसा. नीलाचल दोंगराचेर विश्वावसू आनी शबरान ती एका देगणांत गुप्तपणान दवरल्या. तो नेमान थंय वचून ताची पूजा करता.' हें आयकून राजान विद्यापती नांवाच्या एका नीलमाधव सोदपाखातीर धाडलो. मोट्धा कश्टान ते मुर्तीची सोद घेवन विद्यापती परत आयलो. राजानताच्या हातासकयल एक व्हडलें सैन्य दिवन ताका ती मूर्त हाडपाक धाडलो; पूण विद्यापती परत थंय वचत जाल्यार ती मूर्त थंयच्यान अदृश्य जाल्ली. ही खबर आयकून राजाक खूब दुखत्व जालें. तेच रातीक सपनांत येवन नीलमाधवान राजाक दृश्टांत व्हरपाचो आशिल्लो. पूण तुजो हो गर्व म्हाका आवडलोना. तुका म्हजी खरी भक्ती आासा जाल्यार तू शंबर अश्वमेध कर. मागीर हांव तुज्या समज, त्या आदेशाप्रमाण इंद्रद्युम्न राजान एकेक करून शंभर अश्वमेध केले. दर्यादेगेक लागली. राजान ताचेवयल्यो पद्म-चक्र कुरू पळेल्यो आनी तो लांकडाकुडको राजवाडधांत हाडलो. ताचेपसून एक सुंदर विष्णुमूर्त घडोवपाखातीर खंयचो कलाकार मेळटलो, हे चिंतेंत राजा आसतनाच ‘अनंत' नांवाचो एक म्हातारो मूर्तीकार थंय आयलो. तो साक्षात विश्वकर्मा आशिल्लो. ताणे राजाक सांगलें- ‘‘राजा, म्हाका देवळाचे तिचे सांगणेवेल्यान राजान वचून गर्भकुडीचे दार उक्तें केलें. जगन्नाथाविशों अानीक एक आख्यायिका आसा, ती अशीः ताची बोमली चितेंत जळना जाली. देखून तो भाग दर्यात सोडली. तो दर्यातल्यान व्हांवन येवन नीलाचला लागसार केिनान्याक लागलो. थंय इंद्रद्युम्न राजा तपाक बशिल्लो. ताका सपनांत दृश्टांत जालो आनी देवान बसोवन ते मुर्तीची स्थापना कर आनी तिची उपासना कर' ते प्रमाण राजान मूर्त घडीवन तिची स्थापना केली. तीच जगन्नाथाची मूर्त अशें म्हण्टात. कृष्णाच्या कुडीच्या अवयवाची पूजा करपाची पध्दत वैदिक परंपरंत मेळना. पूण ती प्रथा बौध्द धर्मात आसा. इ.स. पांचव्या शेंकडयांत पुरी हैं पूजा जावन ताची व्हडली मिरवणूक जाताली. ते दंतयात्रेच्या दायजाचे ૭૮૨ कोंकणी विश्वकोश: १ जगन्नाथाची रथयात्रा अशे म्हण्टात. अशे तरेन मुळचो शबरांची जगन्नाथदेव, उपरांत बौध्द प्रभावाखाल आयला आसतलो. कांय अस्तंत्या जाणकारांच्या मताप्रमाण जगन्नाथाच्या देवळांतल्यो तीन मुर्ती ह्यो बौध्द धर्मातली तीन तत्त्वां-बुध्द, संघ, धर्म हांचीं प्रतीकां जावन आसात. महाद्वारांत सुमार ८ मी. उंचायेची काळ्या पाशाणाचो कोणार्कसावन हाडिल्लो अरुणस्तंभ आसा. देवळाभोंवतणी सुमार ६ मी. उंचायेची फातराची तटबंदी आसून चारुय दिकांक चार प्रवेशद्वारां आसात. तटाची लांबाय १९५ मी. आनी दक्षिणेकडल्या तटाची लांबाय ८० मी. आसा. हे तटबंदी भितर आनीक एक तटबंदी आसा. तातूंत भितर मुखेल आसा. ताच्या लागसारुच ६ फूट व्यासाचे एक तांबडें सुदर्शन चक्र आसा. तेरा शिवमंदिरां आनी एक सूर्यमंदिर हांचो आस्पाव जाता. मुखेल मंदिराचे गर्भकुडीक जोडून सभामंडप (जगमोहन), नृत्यमंडप आनी भोगमंडप अशे तीन स्वतंत्र विभाग आसात. गर्भकुडीचेर सुमार ६१ मी. शासनान नेभिल्ले समितीकडेन आसा. ओरिसांतले वन्य जमातीचे केितलेशेच लोक जगन्नाथाचे उपासक आसात. पयलींच्या काळांत ह्या देवळांत सगळ्या धर्माच्या आनी पंथांच्या साबार लोकांक प्रवेश मेळटाली. पूण इ.स. १८७५ सावन पुरोच्या राजान अहिंदूंक देवळांत वचपाक बंदी घाली. जगन्नाथाच्या देवळांत पंचामृताभिषेक, अग्निपूजा, महापूजा, महानैवेद्य, वस्त्रालंकारादी राजभोग हे कार्यक्रम रातदीस चालूच आसतात. जगन्नाथाची रथंयात्रा देशभर नामनेक पाविल्ले आसून ती आषाढ शु. द्वितीयेक सुरू जाता. कृष्ण, बलराम आनी सुभद्रा ह्या तिगांच्याय रथांची ही यात्रा आसता. हे यात्रेखातीर सबंद भारतांतल्यान लाखांनी भाविक लोक जमतात. फाल्गुन शुध्द द्वादशीक ‘गोविंद द्वादशी' म्हण्टात आनी तो जगन्नाथाचो जल्मदीस अशे मानतात. हे तिथीक पुष्य नक्षत्र आसल्यार पुरीक दर्यात न्हावपाखातीर व्हडली यात्रा जमता. मार्कडेय सरोवर, जावन आसात. इंद्रद्युम्न राजान बॉदिल्ल्या मंदिरांत विश्वकम्यान जगन्नाथाची मूळ मूर्त तयार केली, त्या स्थानाक जनकपूर म्हण्टात. थंय पुरी हें एक शक्तिपीठ अशें मानतात. शाक्त पंथाचे लोक ताका धर्मपीठांतलें एक पीठ जगन्नाथपुरोंत आसा. पुरी हांगा धर्मशाळा पुरीच्या राजाची राजवाडी, महाविद्यालय, वेधशाळा आनी जायती विश्रामधरां - कीं. वि. सं. मं. जगन्नाथ शंकरशेट: (जल्मः १० फेब्रुवारी १८०३, मुरबाड-जेि. ठाणे; मरणः ३१ जुलय १८६५, मुंबय). महाराष्ट्रांतलो एक म्हान समाजसेवक, शिक्षणमोगी आनी आर्विल्ल्या मुंबयच्या शिल्पकारांतलो एक. ताचे पुराय नांव जगन्नाथ शंकरशेट मुकुंटे. नाना शंकरशेट ह्या नांवान तो चड परिचित आसा. ताचो जल्म एका
