कोंकणी विश्वकोश : १ जनगणना करपाचो दुसरो यत्न जाल्लो दिसून येता, पूण त्या जनगणनेचीय अांकडेवारी मेळना. १८८० त जनगणनेची तिसरो यत्न अदर्धारूच सोडून दिल्लो दिसून येता, ताका लागून १७ फेब्रुवारी १८८१ दिसा पथून जनगणना जाली. ताचेउपरांत दर धा वसांनी गॉयांत जनगणना करप सुरू जालें. १९८१ चे जनगणनेप्रमाण गॉयची वट्ट लोकसंख्या १०,०७,७४९ इतली आशिल्ली. हातूंतले ५,१०,१५२ दादले, जाल्यार ४,९७,५९७ बायली. दादल्यांमदीं साक्षरतेचे प्रमाण ६६% जाल्यार बायलांमदों ४८% आशिल्लें. गॉयचे सुमार ३२% लोक शारांच्या वाठारांनी रावताले. जाता. सरकार आनी लोकांमदी जनगणनेचे म्हत्व पुरायपणान समजून घेवन जाल्ल्या सहकाराची ती. एक कुरू आसा. जनगणनेच्या वावरांत 'व्यक्तिगत म्हायती' (जनगणनेचे प्रस्न) म्हत्वाची आसता. ह्या पत्राचेर दर मनशाविशों नोंद करपासारके तीन प्रकारचे प्रस्न आसतात. स्थंलातराविशींची पध्दत, असल्यो गजाली जनगणनेवरवीं पुंजायेिल्ल्या वयल्या महायतीवयल्यान थारायतात. हाचो उपेग समाजीक वा अर्थीक येवजणी थारावपाखातीर जाता. पूण फकत देशाचे लोकसंख्येचो उदरगत, भलायको आनी रोजगाराच्यो सुविधा हांचेर विचार करपापासत लोकसंख्येचे आंकडेवारीचे पेिराय, लिंग हेसारके हेर तपशील गरजेचे लग्नावेिशींची स्थिती सोदून काडल्यार ती भोव उपेगाची थारता. बायलांची लग्नावेळायली सरासरी पेिराय सोदून काडून ताचेवयल्यान जल्माच्या प्रमाणाचेर उजवाड घालप सोपें जाता. लोकसंख्येत लग्नाचे प्रमाण आनी विधवांचे प्रमाण सोदून काडूंकय हे म्हायतीची पालव मेळटा. लग्नांच्या प्रमाणांत जावपी बदल आनी लग्न जावपावेळायली सरासरी पिराय हांचेवयल्यास सैमीक पध्दतीन लोकसंख्या वाडपाची क्षमता थारावंक येता. जावपी बदल सहजपणान समजतात आनी स्थलांतराक लागून वाठाराचे लोकसंख्येत वाड वा उणेपण जाल्ल्याचे समजता. स्थलांतराक लागून बरेच समाजीक प्रस्न उप्रासतात. अर्थीक वावराक लागून जाल्ल्या ह्या स्थलांतरांतल्यान समाजीक तणाव निर्माण जातात. ह्या तणावांची परिणाम जावन एखाद्रया वाठाराचेर वायट परिस्थिती येवन थंयची पेिरायेवयल्या दादल्यांची वांटो आसता. ताका लागून ते ज्या वाठारांतल्यान येतात थंय जाण्टया दादल्यांचे आनी बायलांचे प्रमाण चड जाता. असले लोकसंख्येची अर्थीक वावर करपाची तांक उर्णी आसता. हे गजालीक लागून झुजाउपरांत जशी परिस्थिती जाता, ताका ‘मनीऑर्डर अर्थवेवस्था' म्हण्टात; आनी तातुंतल्यान अर्थीक परतंत्रताय वाडटा. हेर बारीकसारीक गजालींची अभ्यास करपाखातीर गरजेची आसता. भारताच्या संविधानाप्रमाण भारत सरकारान जाती अानी प्रमाण आनी अर्थीक वावराचे म्हायतीवेल्यान ह्या मागाशिल्ल्या समाजांचे भारत हो जरी सादारणपणान शेतवड वेवसायाचेर आदारिल्लो देश आसली, तरी पूण काम करपी लोकसंख्येच्या प्रमाणांत बरेच म्हत्वाचे बदल घडिल्ले आसात. नवे नवे उद्येगधंदे उबे रावन थंय कामगारांचे जनपद अदमास घेवंक सामको गरजेची आसा. देशाच्या आनी विंगड किंगड वाठारांच्या अर्थीक उदरगतीचे परिमाण म्हूण आयज उद्येगधंद्याकडेन पळयतात. ह्या परिमाणाची अदमास येवपाखातीर उद्येगीक मळार वावुरपी विंगड विंगड शाखांतल्या कामगारांची वर्गवारी करप म्हत्वाचे अासतT. बरेच फायदे अासात. -डॉ. एस्. के. गंधे जनपदः जन म्हळ्यार समान संस्कृतायांचे वा एके जमातीचे लोक. 'जनपद हो शब्द मेळना. पूण ब्राह्मण ग्रंथांत ताचे लोक आनी देश अशे दोनूय अर्थ आसात. छांदोग्य (५.११.५) आनी बृहदारण्यक (२.९.१८) ह्या उपनिषदांत मात 'जनपद' हाचो अर्थ देश असो सांगला. अमरकोशांत देश, राश्ट्र, विशय, जनपद हे शब्द समान अर्थान आयल्यात. तातूंत एकेकडेन 'जनपदो देशे' अशे म्हळां. वैदिक साहेित्यांत ग्राम, वेिश आनी जन ह्यो संज्ञा वेगवेगळ्या पांवडयावयल्या कांय ‘ग्रामां’ मेळून 'विश' जाताले आनी ह्या सगळ्यांचे मेळून 'जन' जाताले. आर्य लोक भारतांत आयले तेन्ना तांचे, जमातीप्रमाण कितलेशेच हे सगळे पंगड सुर्वेक भारताचे भुयेचेर स्थायिक जावंक नाशिल्ल्यान तांची जीण चडशी भटकी (हेडपी) आशिल्ली. कांय काळाउपरांत तांणी वेगवेगळ्या वाठारांत आपल्यो वसणुको केल्यो. ब्राह्मणयुगाचे अखेरेक ते वसाहतीक 'जनपद' अशे म्हणपाक लागले. पाणिनीच्या काळामेरेन ह्या जाली, हाचेविशीं लिखित पुरावो मेळना. तरी पूण छांदोग्य आनी कौटिल्याचे अर्थशास्त्र, बौध्दग्रंथ, मत्स्य, मार्कडेय, वामन, ब्रह्म ह्या पुराणांतल्या उल्लेखांवयल्यान अशें दिसता की, जनपदां इ.स.प. १००० सावन अस्तित्वांत आशिल्लीं आनी इ.स.प. चवथ्या शेंकडयामेरेन तांची भरभराट जाली. फुडें गुप्तकाळामेरेन ती कांय प्रमाणांत अस्तित्वांत तातूंतल्या मुखेल जनपदांचीं नांवॉ अशीं- मगध, पौरव, ऐक्ष्वाकू, पंचाल, महाभारताच्या भीष्मपर्वात २५० जनपदांचीं नांवां आयल्यांत. तातूंत जनपदांचे सात भुगोलीक वाठार केल्यात, ते अशेः मध्य, प्राच्य, उदीच्य, ԿՇԱ9 दक्षिणापथ, अपरांत, विंध्यपृष्ठ आनी पर्वत. विंध्यपृष्ठ वाठरांतलें राजधानी आशिल्ली. पर्वताश्रयी जनपदांचे दोन पंगड आशिल्लेः पंगड अानी भारताच्या वायव्य वाठारांतल्या अभिसार, उरशा, दार्व, (शस्त्रांचेर पोट भरपी) पंगडांची आशिल्लीं. जनपद, दुर्ग, कोष, दंड आनी मित्र) जनपद हें एक आंग आसलें. हांगा राज्याची गांवगिरो वाठार आनी थंय रावपी लोक असो जनपदाची अर्थ जाता. इ.स.प. १००० सावन इ.स.प. ५०० ह्या काळखंडाक जनपद युग'
