आपल्या बापायचो इश्ट अबुल फाज्ल हाचो ताणें खुन घडोवन हाडलो;पूण फुडें ताचो आनी बापायचो एकचार जालो.अकबराच्या मरणाउपरांत २४ ऑक्टोबर १६०५ दिसा तो अबुल-मुजप्फर नुरुदीन मुहम्मद जहांगीर बादशाह गाझी ह्या नांवान गादयेर बसलो.ताणें १२ कलमी जाहीरनामो काडून कांय कर कमी केले आनी लोकांक सुरक्षीत जिणेचें आश्वासन दिले.ताच्या आंगांत उदारपण आनी सहिष्णुता हे बापायचे गूण दिसताले.पूर्वापार चलत आयिल्ली कार्यपध्द्त ताणें तशेंच फुडें चालू दवरली. सुर्वेक ताणें आपलो व्हडलो चलो खुसरौ (खुस्त्रव)हाचें बंड मोडून काडलें आनी ताका आदार दिवपी शीख गुरू अर्जुनसिंग हाका छळ करून जिवो मारलो.१६११ त ताणें शेर अफगन हाका मारलो आनी ताची रूपेस्त बायल नुरजहन हिचेवांगडा तो लग्न जालो.ताणें बंगलांतल्या बंडखोर अफगाणांक (१६२२)आनी मेवाडचो राणा अमरसिंह (१६१४)हांकां शरण हाडले.त्याच वर्सा अहमदनगर आनी १६१६ त कांगडाचो अजिंक्य किल्लो जिखलो.पूण कंदाहार १६२२ त ताका वगडावचें पडलें.ह्याच सुमाराक राजकुंवर खुर्रम हाणें केल्लें बंड महाबतखानाचो आदार घेवन ताणें मोडून काडलें,पूण १६२४ तले भातवडीचे लडायेंत मलिकंबरान मोगल आनी विजापुरकर हांच्या संयुक्त सैन्याचो पराभव केलो.फुडें महाबतखानान स्वताच बंड करून जहांगीराक बंदखणींत घालो.नूरजहानान धाडसान आनी युक्तीन हें बंड मोडून जहांगीराक सोडयलो.
जहालमतवाद
एकाद्रे संस्थेकडेन वा समाजाच्या विचारांकडेन पळोवपाची मुळावी नदर रूढ कल्पनांपरस एकदम वेगळी आसता,तेन्ना ताका जहालमतवाद (Radicalism)अशें म्हणटात.अशा मतांत कांय तार्किक सुत्र आसून त्या सुत्राफाटल्यान तें मत निर्भयपणान परगटावपाची शक्ती आसत त्या मताक मौलिकता प्राप्त जाता आनी मागीर तें मत फकत जहाल म्हळ्यार प्रक्षोभ निर्माण करपी उरना,तर तें खूब जाणांच्या विचारांक प्रेरणा दिता आनी कांय वेळार प्रमाण अशें समाजीक मत तयार जाता. सतराव्या शेंकडयांतले बौद्धिक जागृतायेक लागून जहालमतवादाक चालना मेळ्ळी.जिणेचे आनी जगाचे मौलिक समीक्षेच्या मळार नवीं नवीं आव्हानां एकसारकीं फुडें येत आसतात.देखून,जहालमतवादी नदर एकसारकीं विकसित जायत आसता.आनुवंशिक राजेशाहीक धपको हो राजकी जहालमतवादाचो पयलो अविश्कार जावन आसा.हो जहलमतवादान ताचेर खर टिका केली आनी व्यक्तिस्वातंत्र्य आनी लोकांचें सार्वभौमत्व हीं तत्वां पुरस्कृत केलीं.लोकतांत्रिक जहालमतवादाचें खाशेलेपण म्हळ्यार,ताणें मतपरिवर्तनाच्या मार्गाचेरूच विश्वास दवरलो;तशेंच बुद्धिचें आनी तर्काचें शास्त्र वापरलें. समाजीक जहालमतवादाच्या पुरस्कर्त्याचें आपल्या विचाराफाटल्यान एक खासा तत्वगिन्यान आसता.समाजीक परिवर्तन घडोवन हाडपाची एक खासा कार्यावळ आसता.तेचवांगडा हेरांची नदर वा श्रद्धा समाजाच्या मनांतल्यान काडून उडोवपाचें वा ती प्रवृती नश्ट करपाचें धोरण जहालमतवादी आपणायतात.जी नदर मान्य ना ती नश्ट करपावांगडाच स्वताक अभिप्रेत आशिल्ली नवी नदर सत्य आसा,न्याय्य आनी हितकारक आसा अशें मत जहालमतवादी ठामप्रमाण मांडटात.इतलेंच न्ह्य, तर आपलें मत प्रस्थापित जावंचें आनी हेरांनीय आपल्या मताचो पुरस्कार करचो,असो तांचो आग्रो आसता. फ्रेंच आनी अमेरिकन राज्यक्रांतींनी आर्विल्ल्या जहालमतवादाचो प्रभावी अविश्कार जालो.जॅकोबिन चळवळींत प्रबोधनकाळांतल्या आदर्शांक मूर्त-स्वरूप दिवपाचो प्रत्यक्ष यत्न जालो.तांच्या संघटनतंत्राचो जहालमतवादाच्या प्रसाराखातीर परिणामकारक उपेग जालो.लोकनुवर्तित्व (पोप्युलिझम)हो आनीक एक जहालमतवादाचो प्रकार ताचीं विंगड विंगड रूपां वेगवेगळ्या देशांत प्रगट जालीं.अमेरिकेंत जेफर्सनच्या लोकषय आदर्शांनी असले प्रवृत्तीचो उगम दिसून येता.लोकनुवर्तित्वाच्या विंगड विंगड आविश्कारांनी कांय सर्वसामान्य सूत्रां आशिल्लीं.सैमाच्या सांगातांत रावपी मनशांचे हक्क तशेंच मनशाचे निर्माणशक्तीचेर दृढ विश्वास आनी ताची स्वभाविक प्रतिक्रिया म्हूण मोटे केंद्रसत्तेक तशेंच धंदेवाईक राजकी प्रशासकांक विरोध,हीं ह्या जहालमतवादाचीं खाशेलपणां आसात. इंग्लंडांतल्या सैद्धांतिक जहालमतवाध्यांत सगळ्यांत पयलीं बेंथॅमचें नांव घेतात.तात्विक जहालमतवाद (मौलिकतावाद)मांडपी पयलो विचारवंत बेंथम.मनशाच्या अणभवाचेर आदारिल्लें तत्वगिन्यान,मनशाच्या सुख-दुख्खाच्या हिसपाचेर आदारिल्लें नीतिशास्त्र आनी शासनाची उपयुक्ततेच्या सिद्धांताप्रमाण पुनर्रचणूक,ह्या मोलदीक सिद्धांताची मांडावळ बेंथम हाणें केली.ताका मात लेगीत हिंसेचो वापर करीनासतना नवी विवेकनिश्ठ अशी समाजवेवस्था अभिप्रेत आशिल्ली. जहालमतवादाचो एकदम खर आनीब पद्धतशीर आविश्कार अराज्यवादांत दिसून येता.अराज्यवादाची विस्कटावणी विल्यम गोडविन हाणें केली.मनशाक बुद्धीप्रमाण आचरण करपाखातीर सक्ती करपाची गरज ना,तर बुद्धीप्रमाण न वागपाची सक्ती करप अन्यायाचें आसा,हें गोडविन हाचें मुखेल सूत्र आशिल्लें.ह्या सुत्राच्या आदाराचेर समाजांतल्यो सगळ्यो संस्था बरखास्त करच्यो,अशें ताणें सुचयलें.पूदां हाणें अराज्यवादाक अर्थीक सुदारणांची कार्यावळ दिली.खाजगी मालमत्ता म्हळ्यार अपहरण आसा,हें प्रूदॅंचें तत्व आशिल्लें.'समाज हो एक सैमीक जिवो घटक आसून मनीस हो समाजीक प्राणी आसा;शासनसंस्था आनी प्रचलित अर्थीक वेवस्था नश्ट करपाक जाय',अशें ताका दिसतालें.स्वतंत्र संस्था आनी विकेंद्रित तशेंच नियंत्रित शासन कशें निर्माण जातलें,हाच्यो कितल्योश्योच येवजणी ताणें आंखिल्ल्यो.क्रोपोटकिन ह्या अराज्त्यवादाच्या आनीक एका भाष्यकारान डार्विनच्या उत्क्रांतिवादाचेर खर टिका केली.जो पात्र आसा तो जियेतालो असो सैमाचो नेम नासून पात्र नाशिल्ले जीव लेगीत सैम पोसता.मनीस समाजांतूच न्ह्य तर जनावरांभितर लेगीत परस्पर सहकार्याचें नातें आसता,अशी क्रपोटक्यिनची भुमिका आशिल्ली.श्रमविभागणी वा अर्थीक चलन हांचो आस्पाव नाशिल्ली,पूण कम्यूनचेर (Commune)म्हळ्यारूच सहकार तत्वाचेर आदारिल्ली अर्थवेवस्था आनी पुराय कम्युनिस्ट समाजाची निर्मिती,हो ताचो आदर्श आशिल्लो.जोर्ज सोरेल ह्या अराज्यवादी सैद्धांतिकाच्या विचारांत मनशाच्या बऱ्यापाणाक वा व्यक्तिस्वातंत्र्याक खास म्हत्व ना.ताणें आपल्या 'Reflections of Violence'ह्या ग्रंथांत कामगारवर्ग भांडवलशाही सत्ता कशी हुमटून उडोवंक शकतलो,हाची फोडणीशी केल्या.सार्वत्रिक संप हें मुखेल अस्त्र अशें मानून प्रस्थापित कामगार संघटनाचो क्रांतीखातीर उपेग करपाचें ताचें तंत्रं आशिल्लें.तातूंतल्यानूच अराज्यवादी संघसत्तावाद जल्माक आयलो. एकूणिसाव्या शेंकडयाच्या सुरवातीच्या काळांत जहालमतवादांत बरीच एकवाक्यता आशिल्ली.पूण एकुणिसाव्या शेंकडयाच्या मध्याक
