दवरलो.मॉंटफर्ड सुदारणा देशांत लागू करूंक मेळच्यो,असो हाच्याफटल्यान हेत आशिल्लो.देशांतलो असंतोश वाडलो आनी तरेकवार मार्गांनी तो व्यक्त जावपाक लागलो. ताचेर अदीक खर म्हूण 'रौलट अॅक्ट'करपाचें सरकारान थारायलें.तेविशींचें विधेयक मध्यवर्ती कायदेमंडळांत मांडलें.ताचेर नामदार श्रीनिवासशास्त्री हांचेसारक्या नेमस्त पक्षाच्या प्रतिनिधीन कडक टिका केली.महात्मा गांधीन त्या विधेयकाचेर कडक उतरांनी निशेध परगटायली आनी तें विधयेक म्हळ्यार हिंदी लोकांचेर चेपण हाडपाखातीर ब्रिटीश सरकारान हातांत घेतिल्लें एक नवें शस्त्र आसा,अशें म्हळें.पूण ह्या विरोधाची पर्वा करीनासतना २८ मार्च १९१९ दिसा तें विधेयक सरकारान मंजूर केलें.तेबरोबर सबंद देशभर खर प्रतिक्रिया व्यक्त जाली.देशाच्या सगळ्या वाठारांत हरताळ,निशेध,सभा,निदर्शनां ह्या मार्गांवरवीं सरकाराच्या धोरणाआड लोकांनी आपली तिडक परगटायली.हें सगळें प्रकरण हाताभायर वचचें न्हय,म्हूण ब्रिटीश सरकारान देशभर अटकचें सत्र चालू केलें. अशे प्रखर चळवळीपसून पंजाब प्रांत वेगळो दवरचो,अशें तेन्नाचे पंजाबाचे लेफ्टनंट गव्हर्नर सर मायकल ओडवायर हाका दिसतालें.ताणें तेन्नाचो ब्रिटीश सेनाधिकारी डायर हाची मदत घेवन पंजाबांत दडपशाही घडोवन हाडपाचें आनी लोकांच्या मनांत दशहत निर्माण करपाचें काम सुरू केलें.त्याकाळांत ब्रिटिशांचे हिंदी पलटणींत सुमार ८० टक्के सैनिक पंजाबांतले आसताले.चळवळीचो धग त्या सैनिकां मेरेन पावलो,जाल्यार परिस्थिती अदीक बिकट जातली म्हूण ब्रिटीश सरकारान पंजाबांतलो प्रक्षोभ कसोय करून चेपून उडोवपाचो निश्र्चेव केलो. पंजाब सरकारान लोकमान्य टिळक आनी महात्मा गांधी हांकां पंजाबांत प्रवेश करपाक बंदी केली.ताका लागून हिंदी लोक आनिकूय खुबळ्ळे.तो प्रक्षोभ चेपून उडोवपाखातीर आनी आपल्या अत्याचारांक कायदेशीर स्वरुप दिवपाखातीर सरकारान 'रौलट अॅक्ट'मजूंर केलो आनी त्या कायद्याविशीं तांकां अटक केली.ह्या सगळ्या घडणुकांक लागून असंतोश चडूच वाडलो. अमृतसर हांगा ६ एप्रिल १९१९ दिसा पुराय हरताळ पाळ्ळो आनी तीन दिसाउपरांत सरकाराचो निशेध करपाखातीर मिरवणूक संयम सोडलोना.पंजाबचो कॉंग्रेस फुडारी डॉ.किचूल,डॉ.सत्यपाल हांचेर भाशणबंदीचो हुकूम हाडलो.लोकांचो प्रक्षोभ तेंगशेक पावली म्हूण सरकारान ११ एप्रिलसावन अमृतसर शार लश्कराकडेन सोपयलें.पूण ताकाय पर्वा करीनासतना लाला हंसराज हाणें जालियनवाला बागेंत १३ एप्रिल १९१९ दिसा कन्हैयालाल हाचे अध्यक्षतेखाला जाहीर सभा जातली,अशें घोशित केलें. ही सभा भरची न्हय म्हूण,त्याच दिसा ब्रिगोडियर जनरल डायर हाणें जाहीरनामो काडून चारांपरस अदीक लोकांक एकठांय येवपाक बंदी केली.शाराचें वातावरण इतलें तापिल्लें की,जनरल डायरच्या जाहीरनाम्याची खबर शारांतल्या चडशा लोकांक मेळूंक पावलीना.तो दीस संवसार पाडव्याचो आशिल्लो.त्या निमतान दर वर्सा अमृतसर हांगा व्हडली जात्रा भरताली.जात्रेक भोंवतणंच्या खेड्यांतसून हजारांनी लोक शारांत जमताले.तांकांय जमावबंदीची मात खबर नाशिल्ली. जालियनावाला बागेची सुवात म्हळ्यार चारुय वटेन बंद,अशें एक उक्तें मळ आशिल्लें.ह्या मळाच्या चारुय वटांनी ऊंच इमारती आसून भितर वचपाखातीर एक अशीर वाट आशिल्ली.१३ एप्रिल १९१९ दिसा सांजेच्या साडेचार वरांचेर रौलट कायद्याआड महात्मा गांधीच्या सत्याग्रहाक प्रतिसाद दिवपाखातीर आपयल्ले हे सभेखातीर वीस हजार लोक त्या मळार जमले.सभेचें काम सुरू जालें.पोलिसांक हे सभेक इतलो लोक जमत आनी थंय सभा सुरू जायत हाची कल्पना नाशिल्ली.लोकांक मळाभितर कोंडून लाठीमार करचो आनी तांचेर दहशत बसोवची असोय एकाद्रो लश्करी अधिकाऱ्यांचो कट आसूं येता आनी तशेंच घडलें.सभा सुरू जायनाफुडें ब्रिगोडियर जनरल एडवर्ड हॅरी डायर ९० सशस्त्र सैनिकांक घेवन मळाचे अशीर वाटेर येवन एकदम उबो रावलो.तांणी तोफोय हाडिल्ल्यो आनी कसलीच सुचोवणि दिनासतना सैनिकांनी त्या नि:शस्त्र जमावाचेर गोळीबार सुरू केलो.अकस्मात जाल्ले घुरयेन लोक भियेले.तातूंत जायते जाण्टे,म्हातारे आनी भुरगींय आशिल्लीं.आकांतान ते भायर वचपाखातीर धांवले.पूण त्या अशीर मार्गाचेरुय सैनिक उबे आशिल्ले.तांच्या गोळीबारांत हजारांनी लोक सांपडले.गुळ्यांचो शिंवर जातालो आनी लोक पटापट मरून पडटाले.पयल्या धा मिनटांतूच गुळ्यांच्यो वट्ट १,६०० फैरी झडल्यो.मड्यांची आनी जखमी लोकांची रास पडली.निमाणे,पिस्तोलाच्यो गुळ्यो सोंपल्यो.मळाची वाट अरुंद आशिल्ल्यान नाळीय भितर व्हरपाक मेळना जाल्यो;तेन्ना जनरल डायराक हो अमानुश गोळीबार थांबोवचो पडलि.मरणाक तेंकिल्ले हजारांनी लोक थंय उदक मागताले.कितलेशेच जाण जखमी अवस्थेंत वळवळत पडिल्ले.हें सगळें पळोवन लेगीत जनरल डायर थंयच्यान पळून गेलो. ह्या भयांकृत हत्याकांडाची चवकशी करपाखातीर ब्रिटीश सरकारान हंटरचे अध्यक्षतेखाल एक समिती नेमली.त्या वेळार गवाय स्वता डायरान सगळी वस्तुस्थिती मान्य केली आनी लोकांच्या मनांत दशहत बसची म्हूण आपणे इतलो मनीस संहार घडोवन हाडलो,हेंय पर्यायान मान्य केलें.कॉग्रेसीनूय पं.मोतीलाल नेहरू हाचे अध्यक्षतेखाल एक चवकशी-समिती नेमली.दोनूय समित्यांनी दिल्ल्या मरणाच्या आंकड्यांत फरक आशिल्लो.कॉंग्रेसीच्या मतान १,००० लोक मेले जाल्यार सरकाराचे अधिकृत खबरेप्रमाण ३७९ लोक मेले आनी १,२०० लोक जखमी जाले. डायराच्या ह्या वायट कर्तुपाचें समर्थन मायकेल ओड्वायर हाणें केलें.ह्या हत्याकांडाची ब्रिटीश सरकारान व्हडलीशी दखल घेतलीना,पूण महात्मा गांधीच्या सत्याग्रहाक आनी वट्ट स्वातंत्र्य चळवळीक हाका लागून अदीक धार आयली.ही खबर देशभर पातळ्ळी आनी हिंदी लोक तिडकले.जायत्या प्रांतांत हिंसक प्रकार घडले.निरपराध लोकांच्या ह्या हत्याकांडाक लागून कितल्याशाच क्रांतीवीरांक स्फूर्त मेळ्ळी. पूण इतलें जावन लेगीत सरकाराचें समाधान जालेंना.सरकारान अमृतसरांत लश्करी कायद्याबरोबरूच कांय वाठारांत लोकांक जमनीक घसटत वचपाचो हुकूम काडलो.सरकारान शाराची वीज आनी उदका-पुरवण कांय दीस बंद दवरली.चळवळ चेपपाखातीर आनीकूय जायते खर कायदे चालीक लायले. कांय काळाउपरांत १३ मार्च १९४० दिसा उधम सिंग हाणें मायकेल ओडवायरचो फार मारून खून केलो.ताका जून १९४० त,फांशी जाली.जालियनवाला बाग हत्याकांडा उपरांत राश्ट्रीय भावना आनी तातूंतल्यान उप्राशिल्ले चळवळीन नेट घेतलो.१९६९ त जालियनवाला बागेंतल्यान हत्याकांडाचो पन्नासावो स्मृति-दीस मनयलो.
जावळ:हिंदू धर्मांतल्या ल्हान भुरग्याचे जेन्ना पयलेच फावट केंस कापतात,तेन्ना ताका 'जावळ' अशें म्हण्टात.हिंदू धर्मांतल्या सोळा संस्कारांमदल्या 'वपनक्रिया'ह्या संस्काराक जावळ म्हण्टात.जावळाची प्रथा खूब आदीकाळासावन चलत आयल्या तेविशीं हे मंत्र आसात. ૐ येन धाता ब्रहस्पतेरग्नेरिंद्रस्य चायुषेवपत तेनत आयुषे वपामि सुश्लोकाय स्वस्तये (आश्वलायन गृह्यसूत्र)१.१७.१३ अर्थ-(आरे पुता)व्दादशा आदित्यांतलो 'धातृ' नांवाच्या आदित्यान ज्या वाखरान ब्रहस्पति,अग्नि आनी इंद्र ह्या देवांचे दीर्घ जीण मेळची म्हूण केंस तासले,त्याच वाखरान हांव तुका दीर्घ जीण,बरि कीर्त आनी कल्याण जावंचे म्हूण जावळ करतां. क्षुरेण सोमस्यराज्ञो वरूणस्य विद्वान तेन ब्रह्माणो वपतेदमस्यायुष्मान जरदष्टिर्यथासत (आश्र्वलायन गु.सुत्र.१.१७.११)
