फुडाऱ्यांची नदर बदलत गेली.मुस्लिमांक स्वतंत्र राश्ट्र मेळ्ळ्याबगर तांच्यो मागण्यो पुराय जावंच्यो नात,तांकां न्याय मेळचो ना,हिंदूंच्या भोवमताक लागून ते सदांच अल्पमतांत दुर्लक्षित उरतले अशी मुस्लिम फुडाऱ्यांची धारणा जाली.ह्या विचारांतसून इ.स.१९०६ त मुस्लिम लीगची थापणूक जाली.बॅरिस्टर जिना हाणें सुर्वेच्या काळांत मुस्लिम लीगच्या वावरांत वांटो घेवक नाशिल्लो.पूण १९१२ त,मुसलमान कुटुंबमुखेल्यांक आपले संपत्तीचो खाजगी विश्वस्तानिधी उबारपाक मान्यता दिवपी ताचें विधेयक संमत जालें.तेन्ना लीगान ताका परबीं दिलीं आनी लीगांत वांटो घेवपाक भोवमान आपयलो.जिनाचे खटपटीक लागून कॉंग्रेस आमी लीग हांचीं अधिवेशनां बरोबर जावपाक लागलीं आनी १९१६ त नामनेची लखनौ कबलात जाली.कांय काळमेरेन जिना होमरूल चळवळींतूय आशिल्लो आनी अॅनी बेझंट हिका अटक जातकच ताका होमरूल लीगाचें अध्यक्षपद दिलें. लोकमान्य टिळकाच्या मरणाउपरांत म्हळ्यार इ.स.१९२० त कॉंग्रेसचें नेतृत्व महात्मा गांधीकडेन आयलें.गांधीजीच्या असहकाराचे चळवळीत जिनाचो विरोध आशिल्लो.तशेंच महात्मा गांधीचे धर्मीक विचार बॅरिस्टर जिनाक पटनासले.जिनाचो पिंड नेमस्त राजकारणाचो आशिल्लो.१९२० त खिलाफत चळवळीत भरती आयिल्ली.सुर्वेक लीगाच्या आनी उपरांत कॉंगेसीच्या अधिवेशनांत असहकार आंदोलनाक फाटबळ दिवपी थाराव संमत जाले.लीग अधिवेशनांतल्या आपल्या अध्यक्षीय उलोवपांत जिनान स्वताचें मत परगटायलेंना.पूण प्रतिनिधींक विचार करून निर्णय घेयात,असो सल्लो दिलो.कॉंग्रेस अधिवेशनांत मात ताणें आंदोलनाक कडक विरोध केलो आनी उपरांत कॉंग्रेस सोडली.होमरूय चळवळींतूय वांटो घेवपाचें ताणें सोडलें. १९२३ त पुराय खिळखिळ्या जाल्या लीगचें जिनान पुनरुज्जीवन केलें.ताका लागून लखनौ कबलातीक आनी खिलाफत चळवळीत विरोध करून नव्यो राजकी सुदारणा राबोवपि मुसालमान फुङारी लीगांत सामील जाले.पूण थोड्याच म्हयन्यांभितर कायदेमंडळांत एकसारकीं आडमेळीं हाडून संविधानात्मक पेच तयार करपी स्वराज्य पक्षाकडेन सहकार्य करपाचो निर्णय,जिनाच्या कायदेमंडळांतल्या स्वतंत्र पक्षान घेतलो.जिना आनी मोतीलाल नेहरू हांणी मध्यवर्ती कायदेमंडळ गाजयलें.खुबदां सरकाराचो पराभव जालो.मोतीलालाचो राश्ट्रीय मागणेचो ठराव मध्यमर्वी कायदेमंडळांत संगत जालो,पूण दोन वर्सांभितर जिनान आपले भुमिकेंत बदल केलो.स्वराज्य पक्षाकडेन संबंद तोडून तो सुदारणा राबोवपाची भास उलोवपाक लागलो. डिसेंबर १९२७ त,कॉंग्रेस आनी जिना-लीग हांच्या वेगवेगळ्या अधिवेशनांत एकेच धर्तीचे थाराव संमत जाले.कॉंग्रेसीन स्वतंत्र हिंदुस्थानाची राज्यघटना तयार करपाखातीर सगळ्या पक्षांची परिशद आपयली.पूण जिना-लीगान हे परिशदेकडेन वा तिणें नेमिल्ले नेहरू समितीक पालव दिलोना.१९२८ च्या मध्याक लखनौचे सगळ्या पक्षांचे परिशदेन नेहरू अहवालाचो पयलो आराखडो मानून घेतलो आनी व्हडली समिती नियुक्त केली.पूण जिनान हे समितीच्या कामकाजांत वांटो घ्रएतलोना.निमाणे पक्को आराखडो तयार जावन,तो डिसेंबर १९२८ च्या कलकत्ता हांगा भरिल्ले परिशदेमुखार आयलो.तेन्ना जिनान नेहरू अहवालांत मुस्लिम अल्पसंख्य आसात,त्या प्रांतातल्या मुसलमानांक केंद्र कायदेमंडळांत प्रमाणापरस चड प्रतिनिधित्व,केंद्रीय कायदेमंडळांत मुसलमानांक ३३ टक्के राखिव जागे आनी कांय हेर मागण्यो मांडल्यो.शीख,ख्रिस्ती ह्या अल्पसंख्यांकांनी हाका विरोध केलो.परिशदेन जिनाची मागणी मान्य केली ना.हाचे उपरांत चार दिसांनी दिल्ली हांगा जिनाविरोधकांची परिशद भरली.तातूंत ताणें वेगळ्या मतदारसंघासयत जायत्या मागण्यांचो मसुदो तयार केलो. १९३०-३२ वर्सा गोलमेज परिशदो भरल्यो.ताचेखातीर जिनाक खास आमंत्रण आशिल्लें.लंडनांतल्या ह्या परिशदांत ताणें चवदा मागण्यो मांडल्यो आनी कबलात घडोवन हाडपाचे यत्न केले.संघराज्याची स्थापणूक,अल्पसंख्याकांक चड हक्क,केंद्रीय कायदेमंडळांत मुस्लिमांचे एक तृतीयांश प्रतिनिधी,मुस्लिमांचो आंकडो चड आसा असो कांय वाठार तेन्नाच्या मुंबय प्रांतांतल्या सिंधाक जोडचो,वायव्य सरहद्द प्रांतातली सुदारणा ह्या मागण्यांचो तातूंत आस्पाव आशिल्लो.पूण ह्यो मागण्यो मान्य जाल्यो नात.गोलमेज परिशदेंत मुस्लिम शिश्टमंडळाचें फुडारपण आगाखानाकडेन आशिल्ले.गोलमेज परिशदो सोंपतकच जिनान इंग्लंडांतूच स्थायिक जावपाचें थारायलें.इ.स.१९३०-३५ काळांत तो थंयच रावलो;पूण हिंदुस्थान जेन्ना स्वातंत्र्याच्यो आनी घटनात्मक सुदारणा मेळोवपाच्या एकदम लागीं पावलो,तेन्ना मुस्लिम फुडाऱ्यांनी ताका खूब आग्रो केलो आनी तो हिंदुस्थानांत परत आयलो.ताणें लीगाची जापसालदारकी सांबाळ्ळी आनी ताच्या मरणामेरेन ताणें लीगाची सर्वाधिकारी म्हूण काम केलें. १९३८ च्या शेवटाक सिंध-मुस्लिम लीगान देशाचे फाळणीची मागणी केली.हिंदुस्थानांतल्या सगळ्या मुसलमानांखातीर वेगवेगळीं राज्यां आनी मुस्लिम संस्थानिकांक सार्वभौमत्व दिवपी कितलेशेच पर्याय फुडें आयलें.१९३९ त दुसरें म्हाझूज सुरू जालें आनी हिंदुस्थानांतल्या राजकीय घडामोडींक नेट आयलो.त्याच वर्सा कॉंग्रेस मंत्रिमंडळांन राजीनामे दिले (२२ डिसेंबर १९३८).निमाणे मार्च १९४० त भरिल्ल्या लाहोरच्या लीग अधिवेशनांत दिराश्ट्रवादाच्या आदाराचेर स्वतंत्र मुस्लिम राश्ट्राची मागणी अधिकृतपणान जाली.ताच्या फुडल्या वर्साच्या मद्रास अधिवेशनांत जिनान स्वतंत्र द्राविडीस्तानचे मागणेक जाहीर फाटबळ दिले.१९४२ तले क्रिप्स येवजणेप्रमाण खंयच्याय प्रांताक वा देशी संस्थानिकाक फुटून वचपाचो अधिकार मेळ्ळो आनी देशाचें विघटन जावपाचें संकश्ट उबें रावलें.ताचेआड सुरू केल्ल्या 'छोडो भारत'आंदोलनाचो जिनान धिक्कार करून मुसलमानांचेर हिंदू राज्य लादपाखातीरूच हें आंदोलन सुरू केलां.असो प्रचार केलो.कॉंग्रेस फुडाऱ्यांनी राजीनामे दिल्ले,त्या काळआंत ब्रिटीश सरकाराच्या आदारान लीगान चार प्रांतांत सरकारां स्थापन केली.लीग संघटनाय बळिश्ट जाली.फाळणी जावपाची आसाच जाल्यार ती लोकआंचे इत्सेन आनी थंड वातावरणांत जावंची,म्हूण 'राजाजी येवजण'मांडली. पूण गांधीजीवांगडा जाल्ल्या वाटाघाटींत राजाजी येवजणेंत सुचयिल्लें अर्दकुटें पाकिस्तान आपूण केन्नाच पत्करपाचो ना,अशें जिना हाणें सांगतकच ह्यो वाटाघाटी मोडल्यो.१९४५ चे सुर्वेक कॉंग्रेस-लीग पालवाची भुलाभाई देसाई आनी लियाकत अली खान हांची संयुक्त येवजणूय जिनान मानून घेतलीना.१९४५ च्या मद्याक भरिल्ले सिमला परिशदेंत जिनान अवास्तव मागण्यो मांडिल्ल्यान कॉंग्रेस,लीग आनी हेर पक्षांचें हंगामी सरकार स्थापन जावंक पावलेंना. १९४५ चे अखेरेक भौशीक वेचणुको जाल्यो,तातूंत सरहद्द प्रांत सोडून हेर सगळेकडेन लीगाक मुस्लिम मतदारांचें उपाट फाटबळ मेळ्ळें.निमण्या वाटाघाटींखातीर आयिल्ल्या 'कॅबिनेट' शिश्टमंडळान राजाजी येवजणेंतल्याभशेन ल्हान पाकिस्तान दिवपाचें थारायलें.तें जिनान न्हयकारलें,तेन्ना जिनाक जाय आशिल्ल्या मोट्या पाकिस्तानाची दोन विभागांत वांटणी करून तांकां पुराय स्वायत्तता दिवन क्रेंद्र सरकाराक फकत राखण,परराश्ट्र वेव्हार आनी येरादारी इतलींच खातीं दिवपाची येवजण कॅबिनट शिश्टमंडळान मांडली. कॉंग्रेसीक ही येवजण मान्य जावंची ना आनी लीगाक हंगामी सरकाराची थापणूक करपाक मेळटली,असो जिनाचो अदमास आशिल्लो.लीग कौन्सिलान हे येवजणेवरवीं व्हडलें पाकिस्तान स्थापन करपाचें सपन साकार जातलें,अशें जाहीर करून ही येवजण स्वीकारली.आपल्या उलोवपांत संविधान समितींत आपूण आडखळ करतलों आनी संविधान जाय मेरेन संस्थानां संघराज्यांत सामील जावपाचो प्रस्न उप्रासचोना अशें जिनान स्पश्ट केलें. जून १९४७ त,नवो व्हइसरॉय माउंटबॅटन हाणे फाळणीची येवजण मांडली.तातूंत दिवपाक केल्लें पाकिस्तान जिनान पत्करलें आनी देशाची
