म्हणून वयर सांगिल्ल्यो Association नांवांच्यो पेशी दुस-या पांयांच्या स्नायुंक जाग्यो करतात आनी ताका लागून मनीस आपलो तोल सांबाळूंक पावता. तेभायर मेंदवाक एकामेकांभितर तेंकोवपी तंत्रिका तंत्राच्यो वाटोय जाग्यो जावंक शकतात.जाका लागून ते व्यक्तीक कितें घडलां तें कळटा.
पूर्विल्ले शास्त्रज्ञ तंत्रिका कोशिकांतल्यान घोळपी संदेशाची तुळा विजेच्या प्रवाहाकडेन करताले. तांच्या मताप्रमाण हे संदेश विजेच्या प्रवाहावरी मज्जातंतुतल्यान एकसारके घोळत आसतात. १९०० वर्साच्या सुमाराक ह्या मळार काम करपी तज्ञांक अशें दिसून आयलें की, तंत्रिका कोशिकेंत आनी तिच्या भोंवतणच्या पातळ द्रवांत आसपी कांय अणुंचीं वेगवेगळीं प्रमाणां तंत्रिका कोशिकेच्या आंगांत विजेवरी शक्त निर्मुंक कारणिभूत आसतात. हे शक्तीक potential electrical charges अशें म्हण्टात. मागीर अशें दिसून आयलें की, तंत्रिका कोशिकेचे पेशी भोंवतणी आसपी आवरणाक बारीक बुराक आसतात जे कांय वस्तुकच तातूंतल्यान भितर सोडटात.हांचेवयल्यान शास्त्रज्ञांनी असो एक सिध्दांत काडलो, तंत्रिका कोशिकेंतल्यान घोळपी संदेशही एक तंत्रिका कोशिकेच्या आवरणाचें नियंत्रण आशिल्ली वीज-रसायनीक (Electro-chemical) क्रिया आसा.
१९३० वर्सा शास्त्रज्ञांनी तंत्रिका कोशिकेंतल्यान भोंवती संदेशांचो आवरणी सिध्दांत (Membrance Theory of Nerve Conduction) शिकपाचीं तंत्रां सोदून काडलीं. ह्या सिध्दांतांची थोडक्यात चिकित्सा अशी आसा: एके तंत्रिका कोशिकेच्या भायल्या आवरणांत आसपी खाशेले प्रथिनांचेकण हे ताचेर आसपी बुराक धांपपाचेर आनी उक्ते करपाचेर नियंत्रण दवरपाचें काम करतात. जेन्ना एके तंत्रिका कोशिकेची पेशी सुशेगघेता तेन्ना तिचे भोंवतणी आसपी आवरण तंत्रिका कोशिकेंत सोडियम ह्या अणुंचें प्रमाण बरेंच उणें दवरता. तशेंच पोटेशियम आनी हेर वजाबाकीचें चिन्न आशिल्ल्या अणुंचें प्रमाण वाडिल्लें दवरता. अणुंच्याह्या वेगवेगळ्याप्रमाणांत लागून तंत्रिका कोशिका भायलेपरस भितरल्यान वजाबाकीचें चिन्न आशिल्ल्या अणुंची भरिल्लें उरता आनी ताका लागून तिच्या आवरणाच्या आंगांत विजेवरी शक्त निर्माण जाता. हाका आवरणाचें (Polarization) अशें म्हण्टात. हाकालागून आवरणाच्या दोनय वटांनी उरपी अदीक उणे विजेचे स्थितीक (Resting Potential) अशें म्हण्टात.
जर एके तंत्रिक कोशिकेक चिथावणी मेळ्ळी जाल्यार तिच्या आवरणाच्या बुराकांची स्थिती वेगळी जाता आनी हाका लागून ताची आवरणाच्या बुराकांची स्थिती वेगळी जाता आनी हाकालागून ताची Resting Potential बदलता. भायल्या चिथावण्यांक लागून आवरणाचे बुराक उक्ते जातात आनी सोडियमच्या अणूंक पेशीत भितर सरुंक हातभार लायतात. ह्या अणूंच्या वाडिल्ल्या प्रमाणांक लागून पेशी ‘डिपोलारायजड’ जाता. जेन्ना एक चिथावणी पेशीक हे स्थितींत पावयता तेन्ना ते तंत्रिका कोशिकेक ‘फायर’ अशेंम्हण्टात. तंत्रिका कोशिकेचें हें जें पेटप आसता तीच तातूंत भितर संदेश तयार जावपाची सुरवात आसता.ही जी चिथावणी आसता तिका अमुकच एक ताकद आसची पडटा; जिका तंत्रिका कोशिकापेटपाची थ्रॅसहोल्ड व्होल्टेज (Threshold Voltage) अशें म्हण्टात.
अमुकच एके तत्रिका कोशिकेकडसून आयिल्ल्या सगळ्या संदेशाचो आंवाठ आनी ते उरपाचो वेळ सारकोच आसता. मागीर ती तंत्रिका कोशिका पेटोवपी चिथावणीकेदीय व्हड आसूं. हांगां एक गजाल मतीत धरची पडटा आनी ती म्हळ्यार तंत्रिका कोशिका पेटपाक जी शक्त लागता ती चडांत चड आसची पडटा. ना जाल्यार ती पेटनासतना उरता. संदेश तयार जावपाचो आंकडो आनी चिथावणी मेळिल्ल्या तंत्रिका कोशिकांच्या तंतुचो आंकडो हाचेवयल्यान मेंदू एके चिथावणेची शक्त सोदून काडूंक शकता.
तंत्रिका कोशिकेच्या लांब प्रवर्धांतल्यान वचपी संदेश: तंत्रिका कोशिकेच्या एका लांब आनी एकोड्या प्रवर्धाकूच तंत्रिकासूत अशें म्हण्टात. हें सूत भितरल्यान एके तरेच्या पातळ द्रवान भरिल्लें आसता, जें द्रव प्रवाहाच्या रुपान तातूंत भितर तयार जाल्ले विजेक एके सुवातेवयल्यान दुसरे सुवातेर व्हरपाक हातभार लायता. जेन्ना तंत्रिका कोशिकेच्या ह्या प्रवर्धांत वा तंतूंत एके अमुकच सुवातेर ‘डिपोलारायजेशन’ हो प्रकार जाता तेन्ना तो प्रकार ह्या लांब प्रवर्धांत वा तंतूंत आशिल्ल्या द्रवांतल्यान तिच्या म्ह-यांतल्या सुवातिनीं पावता आनी अशेतरेन अख्ख्या तंतूंत पातळ्टा.ह्या डिपोलारायजेशनच्या ल्हाराक हालचालीची शक्त म्हळ्यार (Action potential) अशें म्हण्टात.
जेन्ना तंत्रिका कोशिकेच्या लांब आनी एकोड्या प्रवर्धाक भायल्यान मायेलीन हें चरबेचें आवरण नासता तेन्ना तातूंतल्यान वचपी संदेश मदीं तुटनासतना एकसारको मुखार वचत रावता. पूण जे तंत्रिका कोशिकेच्या लांब प्रवर्धाक भायल्यान मायेलिनाचें आवरण आसता तातूंत तयार जाल्लो संदेश एक सारको मुखार वचत रावना. तो कुडक्या कुडक्यांनी तयार जाता.हाचें फाटलें कारणम्हळ्यार हें मायेलिनाचें आवरण मदीं मदीं एक सारकें तुटिल्लें आसता. मायेलिनाच्या ह्या तुटिल्ल्या सुवातींक Nodes of Ranvier अशें म्हण्टात. हाका लागून तंत्रिका कोशिकेच्या असल्या प्रवर्धांत संदेश एके सुवातेवेल्यान दुसरे सुवातीचेर उडक्यो मारिल्लेवरी मारून मुखार वता.
दोन तंत्रिका कोशिकांमदले जुळोवणेक Sinapse अशें म्हण्टात. जंय तंत्रिका कोशिकांच्या प्रवर्धांचो एकामेकांकडेन संबंद येता थंय हे प्रवर्ध एकामेकांक सामकेच तेंकिल्ले नासतात. तांचे भितर एक अशीर अशी मेकळी सुवात उरता.जातुंतल्यान एके तंत्रिका कोशिकेंतलो संदेश दुसरे तंत्रिका कोशिकेंत पावता पूण तो तसो पावतलो जाल्यार कांय रसायनीक द्रवांची गरज लागता. नाजाल्यार तो तसो पावंक शकना. ह्या द्रवांक ‘न्युरोट्रांस्मिटरस’ म्हळ्यार तंत्रिका तंत्य्रांतलो संदेश पावोवपी द्रवां अशें म्हण्टात.जेन्ना एक संदेश तंत्रिका कोशिकेच्या लांब प्रवर्धांच्या पोंतार पावता तेन्ना तंत्रिका कोशिकांमदीं जी अशीर सुवात आसता ते सुवातेंत रासायनिक द्रव तयार जाता.हें रासायनिक द्रव दुसरे तंत्रिका कोशिकेच्या मोटव्या प्रवर्धाकडेन वता आनी तंत्रिका कोशिकेच्या मुखेल पेशी भोंवतणी जें आवरण आसता ताचे वयले बुराक उक्ते करता आनी मागीर तातूंतल्यान अणु भितर सरतात आनी हाका लागून थंय एके तरेची संदेश मुखार व्हरपाची शक्त तयार जाता,जिका Post Synaptic Potential अशें म्हण्टात. ही तयार जावपी शक्त संदेशाक चिथावणी दिवपी आसता ती तंत्रिका कोशिकेच्या एकोड्या आनी लांब प्रवर्धांत पातळटा आनी अशे तरेन संदेश मुखार वचत रावता. जी शक्त संदेशाक आडावपी आसताती ताका मुखार वचूंक दिना. -डॉ. अनंत हेदे
पूरक नोंद: तकली आनी तकलेच्यो पिडा.
