जायना.प्रभाकराच्या मताप्रमाण पदार्थ सात आसात-द्रव्य,गूण,कर्म,सामान्य,समवाय,शक्ती,सादृश्य.कुमारिल हाचे खेरीज अभावकय,पदार्थ मानता.मीमांसकांच्या मतांप्रमाण संवसारीक सुखासावन मेकळेपण मेळोवप म्हळ्यारुच मोक्ष.कुमारिला ब्रह्मप्राप्तीक मोक्ष म्हण्टा.हाची प्राप्ती कर्म आनी ज्ञानाच्या संयोगान जाता.
उत्तरमीमांसा उपनिषद्,गीता,ब्रह्मसूत्र आनी ताचेर बरयल्लीं सगळीं भाश्यां म्हळ्यार उत्तरमीमांसा दर्शन.हातूंत वेदांच्या ज्ञानकांडाक म्हत्व दिलां.हाचे पयले तत्वज्ञानी आचार्य गौडपाद आसात.हाचे ग्रंथाचे नांव मांडुक्यकारिका हे शंकाराचार्यांचे गुरु गोविंद हांचे गुरु आशिल्ले.मांडुकच उपनिषदावयले भाश्य आशिल्ले.मांडुक्यकारिका,अदैत आनी अजातिवादाचे प्रतिवादान करता.संवसार ही एक माया अशें मत हांगा दिसून येता. कैवलाद्वैत तत्त्वज्ञान केवलादैवताचे प्रतिपादन शंकरचार्याचो जल्म इ.स.680न केरळ प्रांतांतल्यान कोचीन लागसार आशिल्ल्या कालडी गांवांत जालो.ताका 32 वर्सांचे पिरायेचेर मरण आयलें.ताचे मताप्रमाण वैधज्ञान अबाधित आसात.प्रत्यक्ष.अनुमान आनी श्रुति प्रमाण आसात.ब्रह्म वा आत्मो ही निमाणी सत्ता. हे अद्वैत,चित्स्वरुप.निर्गुण,निर्विशेश आसता.माया हाका सगूण सविशेश वा वेत्या ईश्वराचे रुपान भासयता.हो ईश्वर वेव्हारीक नदरेंतल्यान सृष्टो,भर्तो आनी संहारकर्तो आसा.परमार्थिक नदरेंतल्यान मात ब्रह्म ही एकमात्र सत्ता आसा. आत्म्याच्या अस्तित्वाक विरोघ जावंक शकना.दुभाव,निशेध,आत्मास्तित्व हाची प्राककल्पना करता.य एव यस्य निराकर्ता तदेव तस्य स्वरुप चेतना आसा.विशयाच्या रुपान आत्मो ज्ञेय न्हय. आत्मो,कर्तो,भोक्तो न्हय,तो फक्त केवळ साक्षी.जागृत,स्वप्न,सुश्रृति हातूंतय आत्मोच मूलाधार आसता.हाचेखेरीज तो तूरीय लेगीत आसा.हाचें वर्णन फक्त नेतिनेति अशें आसा.आत्मोच म्हळ्यार ब्रह्म जीवो ब्रह्मौव ना पर तत्त्वज्मासि आत्मो सच्चिदानंद आसा. आत्म्याचें संकुचीत रुप अनात्म्याच्या संयोगान जाता.ताकाच जीव अशे म्हण्टत जीवाचो आत्माश चेतना आसा. ती साक्षी आसा आनी अनात्मांश अंतकरण आसा. ते पंचमहाभूतांसावन तयार जाल्ल्या कारणान भौतिक आसा. जीव कर्तो आनी भोक्तो आसा. अविद्येन बंधन आनी विद्येन मोक्षांत जीव आत्म्यान लीन जाता आत्मो-अनात्मायाचे भेदाक न समजप म्हळयार अध्यात्म. हें अध्यात्म म्हळ्यार अविद्येचो परिणाम. अविद्येंचें वैश्व रुप माया. माया सत् ना आनी असत् लेगीत ना .ना सद्रूपा माया नैवोमयायात्मिका सद्सद्भ्यामानिर्वाच्या मिथ्याभूता सनातनी हाचीं दोन कार्यां आसात-आवरण आनी विक्षेप माया जड आसा.विवर्ताच्या रुपात हाची वेव्हारीक सत्ता आसा.हाचो आदार ब्रह्म आसा.ही अभ्यासरुपां आनी विज्ञाननिरस्पा आसा. सत्तेचे तीन स्थर आसात-स्वपन,वेव्हार आनी परमार्थ.देखीक-वेव्हारीक नदरेंतल्यान स्वप्नाची सत्ता असत तशेंच पारमार्थिक सत्तेचें ज्ञान जातकच वेव्हारीक नदरेंतल्यान जगत सत्य पूण परमार्थीक नदरेंतल्यान असत्य आसा.ईश्वर जगताचो स्त्रश्टो आसा.परमार्थीक नदरेंतल्यान जे कितेंआसा तें सगळें ब्रह्माचें फक्त विर्वत आसा.माया आनी अविद्येच्या नाशान ज्ञान मेळटा.ताकाच मोक्ष म्हण्टात.ज्ञान आसल्यार मोक्ष मेळ्टा.ज्ञानाखातीर कर्मकांड,भुमिका तयार जाता. विशिश्टाद्वैत तत्त्वज्ञान विशिश्टाद्वैताचे प्रर्वतक रामानुट्जामचो जल्म तमीळनाडूंत इ.सए 1017त जालो.तर श्रीरंगमांत इ.स 1136 त ताका मरण आयलें. यादव प्रकाश.यमुनाचार्य आनी महापुर्ण हे ताचे गुरु आशिल्ले.श्रीभाश्य,गिताभाश्य,वेदांततसार,वेदांतदीप,गद्यमय,वेदांत संग्रह हे ताचे ग्रंथ.ह्या संप्रदायांतले हेर तत्त्वज्ञानी आनी तांचे ग्रंथ फुडें दिल्ले प्रमाण-सुदर्शनसुरी (श्रुमप्रकाशिका),वेंकटनाथ वा वेदांतदेशिका(तत्त्वटिका,न्यायसिध्दांजल,षट्दूषणी).मेघनादारि (नयद्युमणि), लोकाचार्य (तत्त्वत्रय) आनी तेंगलाई.हांचे प्रर्वतक वेंकटनाथ आनी लोकाचार्य हे आसात. विशिश्टाद्वैतान ज्ञानाचीं प्रमाणां आसात-प्रत्यक्ष,अनुमान आनी श्रुति.प्रत्यक्ष,निर्विकल्प आनी साविकल्प आसता.सगळे ज्ञात आनी ज्ञेय सविशेश आसतात.श्रुति प्रमाणात रामानुज प्रस्थनत्रयी वांगडाच पंचरात्र आगमाकूय मानता.हे कर्म-ज्ञान-भक्तिच्या चोम्याकूय मानतात.हांच्या मताप्रमाण वेदांचे कर्म आनी ज्ञानकांड एक दुस-याक पूरक आसा. हांच्या मता प्रमाण ज्ञाता आनी ज्ञानात भेद आसता.खंयचोय पदार्थ द्रव्य आनी गूण दोनूय आसूंक शकना.ज्ञान द्रव्य आनी गूण दोनूय आसा.ज्ञान जड य ना आनी चेतन य ना.तें अजड आसा.ज्ञान स्वप्रकाशक आसा.हातूंत स्वचेतना नासता.आत्मान स्वचेतना आसता.दर एक ज्ञान आपूण स्वता वैध आसता.रामानुज सत्ख्खाति वा यथार्थ ख्यातीक मानता.भ्रांति एक अपूर्ण ज्ञान आसा.अर्थक्रियाकारित्व वैध ज्ञानाचें सूचक आसात. विशिश्टाद्वैतान पूर्ण भेद आनी पूर्ण अभेद लटीक थरता.जीण आनी जड ईश्वराचे गूण आसात.मोक्षानूय आत्माचें अस्तित्व आसता.रामानुज तत्त्वत्रयाची संकल्पना मांडटात.अचित,आत्मे आनी ईश्वर सनातन सत्ता आसात.हातूंत अपृथक सिध्दीचो संबंद आसता.ईश्वर सर्व स्वतंत्र आसा.हेर सत्ता ईश्वराधिन आसतात.ईश्वर चिदाचिद् विशिश्ट आसा.सर्वचेतनाचेतनमृर्तस्यशरिरम तातूंत स्वगत भेद आसात,पूण स्वजतीय वा जातीय भेद नात.देवूच संवसाराचें निर्मित आनी उपादान कारण आसा.तो अविकारी आसुनूय विकाराक जल्म दिता.ताची कूड अप्राकृत आसा.शुध्द सन्वातल्यान निर्मणी जावन वैकुंठ ताची,राबितो सुवात आसा.ताचे शक्तीचे नांव लक्ष्मी आसा.ताचे पांच आकार आसा.विश्र्वात्मा(अंतर्यामी) नारायण वा परव्युशकर.व्युह चार आसात-वासुदेव,संकर्षण,प्रदुयमन आनी अनिरुध्द,अवतार वा विभव आनी अर्यावतार (मूर्ती). आत्मे खूब आसात आनी ते देवाचे कुडीचे गूण आसत.ते द्रव्य आसात.ते सनातन आनी कर्माधीन आसात.आत्मो अणुस्वरुप,अविकारी आनी पूर्ण आसा.तो कर्तो,ज्ञातो,भोक्तो आसा.मोक्षावस्थेत आत्मो खूब ज्ञान आनी खोशेचो अणभव घेता.आत्म्याचे तीन प्रकार आसात-नित्यमुक्त (शेष,गरुड आनी लक्ष्मी),मुक्त आनी बध्द(देव,मनीस,पशु आनी अचल),अज्ञान आनी कर्म बंधनाची कारणां आसा.भक्ती,प्रपत्ती आनी ज्ञान हीं मोक्षाचीं साधनां आसात.शरणागती स तरांची आसता.रामानुज जिवनमुक्ती मानिना.
