तप विचार मांडटा.गिन्यानाच्या सगळ्या शाखांक आदारभूत आशिल्ल्या अशा गृहीत मूलभूत संकल्पनाची चिकित्सा करपाचें काम तत्त्वमीमांसा करता.एरिस्टॉटल हाणें अशा विशयांचो उल्लेख आदितत्वज्ञान वा ईश्वरविद्यान असो केला.संवसारीक घडणुकांच्या कार्यकारण संबंदीत अशें हें शास्त्र आशिल्ल्यान ताका आदिशास्त्र म्हणप जाता. अस्तंते तत्त्वगिन्यानी पार्मेनिडिझ(इ.स.आदी 5 वें शतमान) हाणें तत्त्वमीमांसा विचार पयले फावट मांडिल्ले मेळ्टात.ताच्या मताप्रमाण प्रत्यक्षांत आसप आनी आसा अशें भासप अश्यो दोन तरा आसतात.आसा अशें भासता तेण अजीबात नासता अशें म्हणूंक मेळना कारण,भासप पुरतें तरी ताचें अस्तित्व जाणवता.स्पनोझा(1632-77),हेगेल(1700-1831),ब्रॅडली(1746-1924) हांणी अशेच तरेची वस्तुमीमांसा केल्या. ल्युसिपस(इ.स.आ.सु.450)आनी डीमॉक्रिटस इ.स.आ.सु,) 460 हांचो परमाणुवाद ,अनॅक्सॅगोरस (इ.स.आ सु.500) हाचें तत्त्वगिन्यान,लायप्निटस(इ.स.1646-1616) हाचो पूर्णेकवाद (मॉनॅडिझम).ईलीआच्या झीनो (इ.स.आ,सु.490) हाचो विरोधाभास आनी रसेलव्हिटगेन्स्टाइन हाचो तार्किक परिणामुवाद हातूंत अस्तित्वाचे अंतीम घटक आशिल्लो बहुसत्तावादी विचार आयला. प्लेटो (इ.स.आदी 428-348) हाणें सत हें इंद्रियगोचर नासून तें बुध्दिग्राह्ये नासतात.सगल्या वस्तुंची रुपां ही सर्वोच्च आनी स्वयंसिध्द अशा अंतिम सत्य रुपापासून निष्पन्न जातात. प्लेटो,कुडीपसून वेगळ्या आशिल्ल्या आत्म्याची संकल्पना मांडटा.भौतौक वस्तू परप्रेरीत आनी आत्मो स्वयंप्रेरीत आसून तो वस्तूंक गतीमान करता.हाचेवेल्यान आत्मो हो भौतिकवस्तुच्या आदीं अस्तित्वांत आयला आसुंये असो तर्क ताणें मांडला. प्लोटायनस(इ.स.205-70),पॉर्फिरी(इ.स.232-304) हाणें पार्मेंन्युडीच्या एकतावादी तत्त्वमीमांसा फाट परवणे केली. रने देकार्त(1596-1650) ह्या फ्रेंच तत्त्वगिन्यान प्रतिभान हो सिध्दांत मांडलो. बुध्दीक वा विवेकशक्तीक घडपी स सत्यदर्शन हीं ताच्या सिध्दांताची बुन्याद.प्रतिभानाचेर आदिरिल्ली संशयातीत विधानपसून सुरवात करुन ताच्यापासून अनिर्वायपणान निष्पन्न जावपी विधानांची पांवड्या पांवड्यार निगमन करप देकार्ताची गिन्यानाची रीत आसली.इंद्रिय अणभवाच्या आदाराच्या ज्ञानापरस विवेक आनी बुध्द हांकां मान्य जाल्लें ज्ञान हें खरेंलें ज्ञान असो विवेकवादी विचार देकार्तान मांडलो. बारुक्त स्पिनोझा हाच्या मताप्रमाण ईश्वर हें एक द्रव्य आसून हेर सगळ्यो वस्तू ह्या ईश्वर द्रव्यापसून अनिवार्यपणान निर्माण जाल्ल्यो आसतात.हांगा स्पिनोझात ईश्वराक निसर्गाच्या रुपांत पळयल्लो दिसता. लायप्निटस स्वायत्त द्रव्याची (मॉनॅड)ची कल्पना मांडटा.ईश्वर परस्पर जुळपी अवस्था आशिल्ल्यान मॉनॅडची निवड करुन तांकां अस्तित्व दिता.दरेक मॉनॅडाक स्वतंत्र आस्तित्व आसतनाच दर एका मॉनॅडाचो संबंद हेर मॉनॅडा कडेन उरिल्क्यान मॉनंडाचें विश्व नियमबध्द आसता. जॉन लॉक(1622-1714),जॉर्ज बल्कीं(1685-1753),डेव्हिड ह्यूम(1711-76).इमॅन्युएल कांट(1724-1804) हांणी अणभववादाची कल्पना मुखार हाडली.अणभव होच सगळ्या प्रमाण ज्ञानाचो उगम आसा आनी कल्पना,वेदनकल्पना(idea of sensation) हांचे मार्फत मनीस ज्ञानार्जन करुंक पावता. योहान गोटलीप फिक्टे(1762-1814) हो विशयी वा अहम् हेंच एकमेव मूलतत्त्व आसा.फ्रिड्रिख व्हिल्हेल्म शेलिंग(1775-1854)हाणें तत्त्वमीमांसेची व्याख्या करतना एकात्मतेच्या तत्त्वज्ञानाचो पुरस्कार केलां.ताच्या मताप्रमाण विशय आनी विशयी,सैम आनी चैतन्य ह्या द्वंद्वां पलतडी आशिल्लें हें एकात्मतत्त्व आसा.ह्या एकात्मतत्त्वाचे वेगवेगळे आविश्कर म्हळ्यार हीं द्वंद्वां आसात. निसर्ग विज्ञानाचो उदय आनी विकास जाल्या उपरांत,मनीस धरुन सगळ्या विश्वाची एकसंघ अशी व्यवस्था लावपी वैज्ञानीक गिन्यानाचेर आधारिल्ली जडवादी तत्वमीमांसा निर्माण करपाचे यत्न ई.एच्.हेकल(1834-1919)आनी एल्.बूख्नर(1824-99)हांणी केलो. हर्बट स्पेन्सर(1820-1903) हाणें डर्विनाच्या उत्तक्रांतीवादो संदर्भ घेवन पुराय विश्वाची उत्तक्रांती एका अनिर्वाय नेमाक धरुन जाता अशें सांगपी तत्त्वमीमांसेचो पुरस्कार करुन तिका नितीशास्त्राची जोड दिली. बर्ट्रंड रसेल(1872-1979) आनी लूडविग व्हिगेन्स्टाइन(1889-1951) हांणी तर्कीक परमाणुवाद आदार घेवन आकारीक तर्कशास्त्राची पुनर्रचणूक केली.विश्व म्हळ्यार अनुरुप वस्तुस्थितीचो घोस आसा.अनुरुप वस्तुस्थितीचें तीचे घटक वस्तुस्थिती विश्लेशण करुंक येना,कारण अनुरुप वस्तुस्थितीपासून निर्माण जाल्ली नासून ती घटकांपसून निर्माण जाल्ली आसता.
तप देह,मन आनी इंद्रीय हांकां क्लेश दिवन जें कठीण तें साध्य करुन घेवपाचो धर्मीक अधिश्ठान एक उपाय.तपाची व्याख्या अशी आसा-तपति तापयति वा म्हळ्यार जें तापता वा तापयता तें तप,यज्ञ,दान आनी तप हीं भारतीय संस्कृतीचीं तीन मुखेल आंगां.तपाच्या उज्यांत तापलर बगर मनशाची जीण नितळ जायना आनी कामनांची सिध्दीय तपाबगर जायना अशें सांगलां. उपास,ध्यानधारण,इंद्रियांचेर संयम,जप,यात्रा हें सगलें कश्टकारक आचरण करप म्हळ्यार तप,तप हे कल्पेचो संबंद चतुर्विध पुरुशार्थ आनी चार आश्रम हांचे कडेन आसा.चारुय वेदांनी आनी ब्राह्मण-ग्रंथांत तपाविशीं खूब उणे उल्लेख मेळटात,तपाचो सांठो जितलो व्हड तितली मनशाक उंचेली सुवात प्राप्त जाता अशें अथर्थवेदांत म्हळां. चड काळ कश्ट सोंसून कसलेंय सत्कर्म करप,असोय तपाचो अर्थ आसा.कसलेळय ज्ञान प्राप्त करुन घेवपापासत आत्मशुध्दी करप म्हळ्यारुय तप,ब्रह्मज्ञाना खातीर तपाची गरज पुर्विल्ल्या उपनिषदांनी सांगल्या. देखीक,स्वाध्याय आनी प्रवचन म्हळ्यार तप,अनशन म्हळ्यार तप,दम,शांती,सत्य,अध्यन,दान,यज्ञ,उपासना म्हळ्यारुय तप अशें
