पिकाक चड करुन शेणखत,कंपोस्ट ह्या सारक्या साऱ्यांचो वापर करतात.हे पीक चड करुन भाटांनी आनी कुळागरांनी मिश्रपीक म्हणून लायतात.
तिखयेच्या कांडाचे सालीक तिखी म्हण्टात आनी तिचो मसाल्यांत उपेग करतात.झाडाची ऊंचाय आनी कांडाची दाटसाण 3-5 सेंमी.जातकच झाड जमनीपसून 30 सेंमी.उंचायेचेर कापतात.ह्या कापिल्ल्या काडांची साल काडून ती सुकयतात.ही साल उपरांत तिखी म्हणून वापरतात.झाड कापले उपरांत जो 30 सेंमी.भाग उरता त्या भागाक परत फुटवे येतात.हे फुटवे व्हड जातात.ह्या फुटव्यांपसून दोन-तीन वर्सांनी परत तिखी काडूंक मेळटा.तिखयेची साल काडपाचें काम ऑक्टोबर-नोव्हेंबर ह्या म्हन्यांत करतात.तिखयेची सालीपसून आनी पानांपसून तेल काडटात.पानांतल्या तेलांत 78 प्रतीशत युजॅनॉल जाल्यार सालींतल्या तेलांत 70-80 प्रतीशत सिनॅमिक आल्डिहायड आसता.
तिखयेचे सालीचो उपेग मसाल्याचे पदार्थ करपा वेळार करतात.तिखयेचीं पानां (तमालपत्र)पुलावाखातीर वापरतात.तिखयेची साल आनी पानां वेगवेगळीं तेलां आनी वखदां तयार करपाक वापरतात.शाबू आनी चॉकलेटी तयार करपाकूय ह्या तेलाचो वापर करतात. तिखयेक रोग वा किडींची व्हडलीशी लागण जायना. विश्राम गांवकार
तितरः
फेजिअनिडी कुळांतलें एक सुकणें.हाका तितिर अशेंय म्हण्टात.ह्या सुकण्याच्यो तीन जाती भारतांत मेळटात,त्यो म्हळ्यार करडो,काळो आनी रंगीत,ह्या तीन जातींमदीं करडयां रंगाचो तितर भारतांतल्या सगळ्या वाठारांनी दिश्टी पडटा.पूण काळो तितर फक्त उत्तर भारतांत आनी आसामांत मेळटा जाल्यार रंगीत तितर मलबार देग सोडल्यार पुराय दक्षिणेंत मेळटा.हाका लागून करडया रंगाचो तितर म्हणजेचे सर्वसादारण तितर अशें समीकरण जालां.
करडया तितराचें शास्त्रीय नांव फ्रँकोलायन्स पाँडिससेरिअनस.मेकळ्या आनी सुक्या वाठारांतल्या दाट तणांत वा कांटयांच्या झोंपांनी तो रावता.तो चडसो गांवगिऱ्या वाठारा लागसार वा शेताच्या कागसार दिश्टी पडटा.हें सादारण मध्यम आकाराचें कोंबये भशेन गुबगुबीत सुकणें.ताचे फाटीचो रंग करडो तपकिरी आसून ताचेर तांबश्या रंगाची सया मारता.पोटा कडलो भाग हळदुवसार आसून ताचेर काळसार पुडी कोराच्यो,वांकडयो-तिकडयो ओळी आसतात.शेपडी मोटवी आनी काळसार तांबशा रंगाची आसता.गळो तांबूस हळदुवो आसून ताचे भोंवतणी अर्द वाटकुळो काळो बारीक पटो आसता,ताची चोंच काळी आनी पांय तांबशे आसतात.नर आनी मादी हांचेमदीं व्हडलोसो फरक आसना. ताच्या प्रजननाचो काळ थरावीक आसता.झोपांनी जमीन खणून ल्हानसो फोंड मारुन तातूंत तण घालून मादी घोंटेर तयार करता.ह्या घोंटेरांत मादी 4-8 लेव हळदुवीं वा धवीं तांतयां घालता.ह्या पक्षाचे थवे आपलें भक्ष्य सोदीत भोंवत आसतात.भोंवता आसतना ते नाखटांनी जमीन खणून मातयेंत भक्ष्य सोदतात.धान्य,बीं,वाळटी,तोळ,मुयो आनी हेर किडे हें तांचें भक्ष्य,तांकां हटकिल्यार ते रोखडेच तणांनी वचून लिपतात.हें एकदम वेगान धांवपी आनी वेगान उडपी सुकणें.पूण तें आवडटा.देखून ताका पांजऱ्यांनी पोसतात.तेचपरी हें सुकणें झगडपी आशिल्ल्यान ताचीं झुजांय लायतात.
तिबेटःभारताचे उत्तरेकडलो एक देश.हो हिमालयाच्या उत्तर भागाचेर,मध्य आशियेच्या एका सडयाचेर वसला.प्राचीन भारतीय वाड.मयांत ह्या देशाचो उल्लेख खूब खेपे आयला.महाभारतांत हाका ‘ उत्तरकुरु ‘ जाल्यार आर्यविद्यासुधाकर ह्या ग्रंथांत ताका ‘त्रिविष्टप ‘ म्हळा.तिबेट हो त्रिविष्टपाचोच अपभ्रंश.ह्या देशाक किन्नर खंड.किंपुरुष खंड.स्वर्गभूमि अशींय हेर नांवां आसात.तिबेटांतले लोक आपल्या देशाक पो,बोद वा भोट अशें म्हण्टात आनी आपणाक बोदपा वा भोपा अशें म्हण्टात.तिबेटाचें तिबेटी नांव बोद,मोंगोलियन ‘ थुबेत ‘,चीनी ,तुफान,थायी ‘तिबेट’ आनी अरबी ‘तुब्बत.’
तिबेटाच्या सडयाची समुद्रसपाटेसावन उंचाय 4.250 मीटर आसून,ताचें क्षेत्रफळ 20 लाख चौ.किमी आसा.तिबेटाचो चडसो भाग दोंगरावळींचो आसा.तिबटाचे उदेंतेक चीन,अस्तंतेक काशमीर,दक्षिणेक नेपाळ,भूतान आनी सिक्कम आनी उत्तरेक चीनी तुर्कस्थान आसा. संवसारांतल्या चडश्या म्हत्वाच्या न्हंयांचें उगमश्तान ह्या सडयाचेर आसा.सिंधू,सतलज,त्सांगपो(ब्रह्मपुत्रा),काली,गंधक,कोसी,इरावती,सॅल्वीन,मेकाँग,यांगत्सी आनी हांग हो ह्यो न्हंयो ह्याच सडयाचेर सुरु जातात.तिबेटी लोक सिंधूक सेंग्गे खबाब म्हळ्यार गज मुखाद्भूत,शिमेलागसार भारतांत उगम पाविल्लें गंगेक रमाव्या म्हळ्यार मयूर मुखोद्भूत आनी ब्रह्मपुत्रेक रतानचोग खबाब म्हळ्यार अश्र्व मुखोद्भूत म्हण्टात.
तिबेटाचो आग्नेय,दक्षिण आनी नैऋत्येवटेनचो सुमार अर्दो भाग म्हळ्यार चीनाचो तिबेट हो आयचो सित्सांग नांवाचो अस्तंतेकडलो स्वायत्त शीमविभाग,ताचें क्षेत्रफळ 12,21,700 चौ किमी.आसून ताचो विस्तार सुमार 27 सें उत्तर ते 37 सें आनी 78 सें उदेंत ते 103 से उदेंत इतलो जाता.ताचे उत्तरेक चीनीचो सिंक्यांग –ऊईगुर स्वायत्त विभाग,ईशान्येक चिंगहाई,उदेंतेक सेचवान प्रांत,आग्नेयेक युनान प्रांत आनी अस्तंतेक तशेंच दक्षिणेक भारत,नेपाळ,भूतान आनी ब्रह्मदेश हांच्यो शिमो आसात.भारताच्या जम्मू-काश्मीर,हिमाचल प्रदेश,उत्तर प्रदेश,सिक्कम आनी अरुणाचल प्रदेश ह्या राज्यांच्यो शिमो तिबेटाक लागून आसात.19951 वर्सा पयलीं तिबेट हो स्वतंत्र देश आशिल्लो आनी ताचेर दलाय लामांची सत्ता आशिल्ली .
भुगोलीक नदरेन तिबेटाचे तीन मुखेल भाग जातात-
