काळांत लोकांक तीथ खबर नाशिल्ली.एका सुर्योदयासावन दुसऱ्या सुर्योदयामेरेन एक दीस जाता,इतलेंच तांकां खबर आशिल्लें.पूण जेन्ना सूत्रवाड्मयाक सुरवात जातकच खगोलशास्त्र,ज्योतिशशास्त्र,संस्कारमयूरव,मुहूर्त चिंतामणी अशे ग्रंथ तयार जाले आनी तातूंत तीथ हो शब्द आयलो.
पुनवेसावन पुनवेमेरेन वा उमाशेसावन उमाशेमेरेनची अवस्था येवपाक येवपाक चंद्राक 29.530588 दीस लागतात.हाका एक म्हयनो अशें नांव आसा.म्हन्याचो तिसावो वांटो म्हळ्यार तीथ.दुसरे भाशेन सांगपाचें जाल्यार नक्षत्रचक्रांतल्यान सुर्याभोंवतणीं 360 ची भोंवडी पुराय करपाक चंद्राक 29.530588 दीस लागतात.तातूंतलो 12से (360 6 1/30=12 से वांटो पुराय करपाक ताका जो काळ लागता,ताका तीथ म्हण्टात.
आमच्या पंगांगांतल्या दिसाची सुरवात सुर्योदया वांगडा जाता तसोच नवो वारुय सुर्योदयाकूच सुरु जाता.त्या वेळार जी तीथ चालू आसाता,तीच त्या सबंद दिसाची तीथ मानतात.एका म्हन्याच्यो तीस तिथी आसतात-पाडवो,बी,तय,चवथ,पंचम,सश्ट,सप्तम,अश्टम.नम,दसम.एकादस.दुवादस.तिरोदस,चतुदर्स आनी पुनव अशीं तांची नांवां आसात.उपरांत परतून पाडवो ते चतुर्दस ह्यो तिथी येतात आनी तिसावी तीथ ती उमास.दरेक तीथ ही कितल्यो घटका आनी कितलीं पळां आसता,तें पंचांगांत बरयिल्लें आसता.तिथींची वृध्दी आनी क्षय जायत आसता.देखीक बिरेस्तारा अश्टम ही तीथ सुर्योदयासावन 57 घटिका 2 पळाम आसा.म्हळ्यार इंग्लीश पद्दतीप्रमाण ती शुक्रारा फांतोडेमेरेन आसा. ताचे उपरांत नम लागता,ती शेनवारा सकाळीं सुर्योदया उपरांत 1 घटिका 20 पळांमेरेन आसा.म्हळ्यार शुक्रार आनी शेनवार ह्या दोनूय दिसांनी नम हीच तीथ वारांक लागता(बिरेस्तार,शुक्रार आनी शेनवार).देखून तिका त्र्यहस्पृक अशें नांव आसा.अशेंच तरेन कांय खेपे तिथीचो क्षय जाता.देखीक-वद्य तिरोदस ही तीथ बुधवारा सुर्योदयासावन 1 घटिका 12 पळांमेरेन आसा.म्हळ्यार सुर्योदयाच्या वेळार तिरोदस चालू आसा.ते खातीर त्या दिसाची तीथ तिरोदस हीच थारली.सुर्योदया उपरामत 1 घटिका 12 पळांनी चतुर्दस लागता,ती बुधवार 55 घटिका 28 पळांनी म्हळ्यार इंगलीश पद्दतीप्रमाण बिरेस्तारा फांतोडेर,सुर्योदयापयलीं सोंपता.ते उपरांत उमास लागता.ती बिरेस्ताराच्या सुर्योदया वेळारुय लागिल्ली आसता.म्हणून बिरेस्ताराची तीथ उमास थारता,सुर्योदयाची जी तीच त्या सबंद दिसाची तीथ हया नेमाप्रमाण बुधवारा चतुर्दस आसून लेगीत त्या दिसा तिरोदस मानतात आनी चतुर्दशीची क्षय जालो अशें म्हण्टात.
ज्योतिशशास्त्रांत दर एके तिथीचो एकेक स्वामी मानला.तेविशींचो श्लोक असो-
तिथीशावग्निकौ गौरी गणेशSहिर्गुहो रविः। शिवो दुर्गान्तको विश्वे हराःकामःशिवःशशी।।
अर्थ-पाडवो-अग्नी,बी-ब्रह्मा,तय-गौरी,चवथ-गणपती,पंचम-सोरोप,सश्ट-गुहह,सप्तम-रवी,अश्टम-शिव,नम-दुर्गा,दसम-यम,एकादस-विश्वेदेव,दुवादस-विष्णु,तिरोदस-काम,चतुर्दस-शिव आनी पुनव आनी उमास-पितर हे तिथींचे स्वामी आसात. तशेंच दरेक तिथीक आनीक एक वेगळें नांव आसा.शुक्ल पक्षांतलो पाडवो ते पंचम,सश्ट ते दसम,आनी एकादस ते पुनव ह्या गटांतल्या पांच तिथींक अनुक्रमान नंदा,भ्रदा,जया रिक्ता आनी पूर्णा अशीं नांवां आसात.तातूंतल्यो पयल्यो पांच अशुभ,दुसऱ्या पांच मध्यम आनी तिसऱ्यो पांच शुभ मानतात.कृष्ण पक्षांतल्या तिथींकूय अनुक्रामान त्योच संज्ञा आसात.पूण तातूंतलें पयलें पंचक शुभ,दुसरें मध्यम आनी तिसरें अशुभ मानतात.शुक्रारा नंदा,बुधवारा ,भ्रदा,मंगळारा जया,शेनवारा रिक्ता आनी बिरस्तारा पूर्णा तिथी आयल्यार त्यो सिध्दिप्रद जातात,अशें मानतात.
तिथी चेर केल्ले उपास,व्रतां हीं चड फळादीक थारतात.चंद्राचेर ताचे कलेचेर तिथीची क्षय-वृध्दि जाल्ल्यान,जिवीत मनीस,मोनजात,झाडां-झुंडपां तशेंच सगळ्या जिवांचेर तिथींचो वायट-बरो परिणाम जाता.अशें विज्ञानान सिध्द केलां.दर्याचीं ल्हारां येवप,सुकती-भरती जावप हें लेगीत तिथींचेरुच आदारुन आसता.थरावीक तिथीचेर थरावीक वेळार सुकती-भरती जाता हें गणित थारिल्लें आसता.
नंदा तिथीचेर घर घेवप,घराची दुरुस्ती करप असलीं शुभकार्यां करतात,भद्रा तिथीचेर लग्न,भोंवडी,जया तिथीचेर गाडयो(वाहनां) घेवप.लोखाणी हत्यारां घेवप,रिक्त तिथीचेर कोर्टाचीं कामां,पूर्णा तिथीचेर शांतिकर्म,संस्कार करचे अशीं कामां सांगल्यांत माधव गोविंद भुस्कुटे
तीर्थ-1: मूळ धातू तृ म्हळ्यार तारप.तीर्यते अनेन इति। म्हळयार जाच्या योगान तरुन ववप जाता,तें तीर्थ.तरति पापदिकं यस्मात्,म्हळ्यार जाका लागून पापकर्मांतल्यान मेकळीक जाता,तें तीर्थ.
निपानागमययोस्तीर्थमृषिजुष्टे जले गुरौ। म्हळयार उदकाची सुवात,आगमशास्त्र,तऋषींनी सेवन केल्लें जल,स्थल आनी गुरु इतले तीर्थ ह्या शब्दाचे अर्थ आसात.तीर्थं योनौ जलावतारे च योनी म्हळ्यार जलाशया लागसारचें अरत्निमात्र (कोंपरासून मदल्या बोटाच्या तोकामेरेनचें माप) स्थान आनी जंय घाट आसा असो उदकाचो प्रवाह म्हळ्यार तीर्थ वेदपारंगत ब्राह्मणाकूय मनून तीर्थ म्हळां.
कर्मभूंय,धर्मस्थान,धर्मकृत्य हांकंय कांयकडेन तीर्थ अशें म्हळां तीर्थरुपा ही साधव:म्हळ्यार संतसज्जन हे तीर्थरुप आसतात,अशेंय म्हण्टात.स्कंद पुरणांत तीर्थ शब्दाचो अर्थ मातसो विस्तारान सांगला.तो असो - आश्रय:सन्मुनीन्द्राणां देवानां च तथा प्रिये।
भूमिभाग:पर्वता:स्युस्तत्कीत्र्यं तीर्थंमित्युत।।
अर्थ-हे प्रिये,मुनिश्रेश्ठ आनी देव हांचीं निवासस्थानां,भूंयवाठार आनी पर्वत हांकां तीर्थ अशें म्हणचें. नितीशास्त्रांतल्या श्लोकाप्रमाण,राजाच्या मंत्रिप्रभृती अठरा अधिकाऱ्यामक तीर्थ म्हळां, ते अशे-मंत्री,पुरयत,युवराज,राजा,व्दारपाल,राजाचो खाजगी कारभारी,बंदखणीचो अधिकारी,समाहर्तो म्हळ्या धन एकठांय करपी,कृत्य आनी अकृत्य खंयचें तें थारावन तेप्रमाण येवजण करपी,सेनाधिकारी,नगराध्यक्ष,खाणी,कारखाने हांची निर्मिती करपी,धर्माध्यक्ष,सभाध्यक्ष,दंडधारक,दुर्गापाल,सीमापाल आनी अरण्यपाल ह्या अठरा जाणांक तीर्थ म्हणचें.कौटिल्यानूच हीं
