अठरा तिर्थां सांगल्यांत.महामात्यपदाक ताणें मुखेल तीर्थ म्हळां.
भूंर्य,उदक आनी तेज हांच्या अद्भुत प्रबावाक लागून आनी ऋषि मुनींच्या निवासांक लागून तिर्थांक पुण्यकारक म्हळां.
मत्स्य पुराणांत साडेतीन कोटी तिर्थां सांगल्यांत,ब्रह्म पुराणांत साठ कोटी हाजार आनी साठ कोटी शेंकडे इतलीं सांगल्यांत.कृतयुग पुष्कर,त्रेतायुगांत नैमिषारण्य,गंगेचो श्रेश्ठ तीर्थ म्हणून आश्रय करचो अशें पद्म पुराणांत म्हळां.
तिर्थांचे विंगड विंगड प्रकार आसात,ते अशे-जंगम,मानस आनी स्थावर,ब्राह्मण हे जंगमतीर्थ सत्य,क्षमा,इंद्रियानिग्रह,दान,दम,संतोष,ब्रह्मचर्य,भूतदया,आर्जव,ज्ञान आनी धैर्य हीं मानसतिर्थां.भुयेवयले पर्वत,रानां,उदकाच्यो सुवाती,न्हंयो हीं स्थावर तिर्थां.
स्थावर वा भौम हांचे आनीक चार प्रकार मानल्यात- 1) धर्मतीर्थ-लोकंभितर धर्म पालनाची ओड निर्माण जावंची म्हणून जे सुवातेर धर्म,निती,सदाचार हांचें शिक्षण दितात आनी प्रचार करतात,अशी सुवात 2) अर्थतीर्थ-न्हंयेचे देगेर आनी तांच्या संगमाचेर जंय वेपारधंदो व्हड प्रमाणाचेर चलता,अशी सुवात. 3) कामतीर्थ-जंय विंगड विंगड कलांची उपासना जाता तरातरांच्यो कलात्मक वस्तू तयार जातात,अशी सुवात. 4) मोक्षतीर्थ-विद्या,ज्ञान आनू अध्यात्म हांचीं पिठां आसात,तीं क्षेत्रां.
ब्रह्म पुराणांत तिर्थांचे विंगड विंगड चार प्रकार मानल्यात ते अशे- 1)दैव-गोदावरी,तुंगभद्रा,गंगा,काशी,पुष्कार,प्रयाग,हीं सगळीं दैव तिर्थां(देवान निर्मिल्लीं) आसात.
2)आसुर-गय हें असुरनिर्मित तीर्थ.
3)आर्ष-प्रभास,नरनारायण,बदरिकाश्रम हीं तिर्थां आर्ष म्हळ्यार ऋषिनिर्मीत.
4)मानुष-अबरिष,मनू,पुरु हीम राजांनी निर्माण केल्लीं मानुष तिर्थां.
5) पद्म पुराणांत लाक्षणिक अर्थान गुरु,आवय,बापूय,घोव,बायल हांकांय तिर्थां म्हळां.गुरु हो आपल्या शिश्याचो अज्ञानरुपी काळोख पयस करता,देखून शिश्याक हो तीर्थरुप आसता.आवय-बापूय,आपल्या भुरग्यांचें बरें जावंचें म्हणून यत्न करतात,ते खातीर भुरग्यांक तीं दोगांय तीर्थरुप जातात.बायलेक घोव हो सगळ्या तिर्थांचे सुवातेर आसा.घोवाचें सदांच बरें जावंचें म्हणून यत्न करपी बायल आनी सगल्या ज्ञानगुणांनी संपन्न अशी सदाचरणी पतिव्रता ही सगळ्यांक तिर्थाचे सुवातेर आसा.अशी पतिव्रता ज्या घरांत आसा,त्या घराकूय तिर्थाची योग्यताय फावो जाता.भाग्वत पुराणांत भगवद्भक्तांकूय तीर्थ म्हळां.
कांय अनादितिर्थां आसात.ती केन्नासावन पवित्र मानल्यातंत तें कळना.काळाच्या ओगांत कांय तिर्थां नवीं तयार जातात,जाल्यार कांय तिर्थांचें म्हत्व उणें जाता.कांय तिर्थांचीं नांवां उरतात पूण त्या थळांची वळख मेळना. -वा.ल.वझे.
तीर्थ-2- देवाचो अनुग्रह प्राप्त जावंच्या उद्देशान केल्लें पवित्र जलप्राशान.प्रासंगीक पुजा-अर्चा सोंपली म्हण्टकच.देवाचो अनुग्रह म्हणून प्रसाद(फूल,निवेद्य) आनी तीर्थ (निखटें उदक,वा दूद,म्होंव,तूप,साकर,धंय हांचें मिश्रण म्हळ्यार पंचामृत,पंचगव्य )प्राशान करपाची चाल आसा.
दर एका देवळांत देवाक पांया पडूंक वचपी भाविकाक तीर्थप्रसाद दिवपाची प्रथा आसा.देवाच्या अभिशेकाखातीर जें उदक करप जाता.देवळाचे गर्भकुडीच्या मुखेल दरवाटयाभायर प्रसादाचें तबक आनी तिर्थाचें पंचपात्र हे खातीर दवरिल्लें आसाता.
तीर्थक्षेत्राक भेट दिवपी भावीक लोक आपल्या घरच्यां खातीर तीर्थक्षेत्राकडचें उदक तीर्थ म्हणून घरा हाडटात.मरणाधडेर पाविल्ल्या मनशाच्या तोंडांत तुळशीपानां वांगडा तीर्थ घापलाची प्रथा आसा. पूरक नोंदः तीर्थयात्रा.
तीर्थंकरः एक जैन संज्ञा.जैन आनी बौध्द धर्मांत जायते धर्मसंस्थापक मानिल्ले आसात.अशा युगपुरुशांक जैन धर्मांत तीर्थंकर अशी संज्ञा आसा.तीर्थंकर उतराची व्याख्या अशी आसा-तिर्थ धर्म करोति प्रकटयति इति तीर्थंकरः।(तीर्थ म्हळयार धर्म आनी ताचें प्रकटीकरण करता तो तीर्थंकर) वा तीर्यते संसारसागरो येन तत्तीर्थम। तीर्थ करोतीति तीर्थंकरः।(जाचे वरवीं संसारसागर तरुन वचूंक येता तें तीर्थं आनी तीर्थ उत्पन्न करपी तो तीर्थंकर).हाचेवेल्यान तीर्थंकर म्हळ्यार धर्माध्यक्ष,जैन संघप्रमुख,मोक्षाची वाट दाखोवपी असो जाता.तीर्थंकाराक जिन इंद्रियांचेर जैत मेळोवपी,अर्हत्,सर्वज्ञ,वीतराग,केवली अशीं नांवां आसात.तीर्थंकाराच्या जिन हे उपमेवयल्यान तांच्या धर्माक जैन अशें नांव मेळ्ळें.
तीर्थंकर हे चतुर्विध संघाची स्थापना करतात.तीर्थंकर गर्भांत येता तेन्ना ताचे आवयेक सोळा तरांचीं सपनां पडटात अशें सांगतात.तातूंत बैल,शींव,लक्ष्मी,फुलांची माळ,हती,पुराय चंद्रीम,उदेतो सूर्य,भांगराचे दोन कलश आदी चवदा गजालींचो आस्पाव आसता.
तीर्थंकर जल्माक येवचे आदीं कुबेर त्या नगराचेर स म्हयने रत्नांचो पावस घालता.तो जल्माक येतकच इंद आपल्या कुटुंबासयत धर्तरेचेर येता आनी ताका घेवन
