सुरवेक गोंयचो पोस्टाचो वेव्हर पुर्तुगाला पुरतोच मर्यादीत आशिल्लो.तोय सामको अनियमीत आनी सुदारिल्ले पद्दतीन न्हय.सरकारी अधिकारी आनी सैनीक हांचेंच टपाल बोटीन येतालें आनी धाडटाले.१८११ मेरेन पोस्टाचें कार्यालय पोरण्या गोंयांत आशिल्लें.उपरांत तें पणजे हाडलें.१८५० त ब्रिटिशांच्या आदारान गोंयांत आधुनिक आनी नेमान टपाल सेवा सुरू जाली.फुडें गोंयच्या मुखेल गांवांनी टपाल कार्यालयां उक्तीं जालीं.
सद्या गोंयांत २ प्रधान टपाल कर्यालयां,१०२ उप टपाल कार्यालयां आनी १३४ शाखा कार्यालयां आसात.गोंय विभागाचे प्रवर अधीक्षक जांचें कार्यालय पणजे आसा तें पुराय गोंयच्या पोस्टाच्या वेव्हाराचेर नियंत्रण दवरता. -महाबळेश्र्वर सैल
टमाट: (मराठी:टोमॅटो,वेळवांगी;हिंदी:टमाटर,विलायती बैंगन;गुजराती:विलायती वेंगण;लॅटीन:लायकोपर्सिकॉम एसकुलॅण्टम मिल;कूळ:सोलोनेसी).
जायतीं वर्सां जगपी आनी लागवडींतलें फकत एक वर्सभर जगपी झाड.ह्या झाडाचें रोंप ल्हान आसतना सोडमूळ(taproot)आसता.पुनर्लावणी करतना ह्या मुळाजाग्यार खोडाचे सकयले वटेन अण्डवॅण्टेशीयस पाळां येतात.व्हडल्या झाडाचीं असलीं पाळां ३ ते ५ फूट जमनीसरपट लांब वता.झाडाचें मुखेल एक खोड आसून ताकाच खांदयो येतात.तें सुरवातेक १-२ फूट मेरेन उबें आसता आनी मागीर बाग़वता.झाडाची लांबाय ३ ते ४ फूट आनी जाडाय १ ते १ १/२ इंच आसता.खोड सुरवातेक नाजूक,केसाळ आसता.उपरांत तें वातड जाता.खांदयांची लांबाय १ ते १ १/२ फूट आसता.पानां ४ ते ५ सेंमी.लांब आनी २ ते ३ सेंमी.रुंद आसतात. ह्या झाडाक ४ ते १२ हळदुवीं लांबपी फुलां आसतात.फळां ५ ते ६ सेंमी.लांब आनी ४ ते ५ सेंमी.रुंद,लांबट,वाटकुळीं वा तांतया आकाराचीं आसतात.ताचो रंग तांबडो वा हळदुवो आसता.भितल्लो भाग मांसाळ आसून तांतूत बारीक बियो आसतात.
हिच्या वन्य जातीचें मूळ स्थान दक्षिण अमेरिकेंतल्या पेरु-एक्कादोर,बोलिविया वाठारांत आसून लागवडीतले प्रकार मॅक्सिको आनी अमेरिकेंत अस्तित्वांत आयले आसूंक जाय.मॅक्सिकोंतल्यान सोळाव्या शतमानांत ही वनस्पत युरोपांत व्हेली अशें म्हण्टात.भारतांत ही वनस्पत पुर्तुगेजांनी हाडली.सद्या संवसारांतल्या सगळ्या वाठारांनी ही वनस्पत लागवडीखाला आसा.बटाट आनी कणगां हांचे फाटोफाट टमाट हें संवसारांतलें भाजीपाल्याचें म्हत्वाचें पीक.टमाटाच्या उत्पादनांत अमेरिकेचो पयलो नंबर लागता.जगांतलें टमाटाचें १ तृतीयांश उत्पादन थंय जाता.भारतांत १९०० वर्साच्या सुमाराक टमाटाची व्हड प्रमाणांत लागवड सुरू जाली.
टमाटाचे खावपाचे मुखेल दोन प्रकार अशे-एसकुलॅण्टम आनी पिंपीनेली फोलियम(pimpinelli folium).ते भायर पुसा अर्ली ड्वॉर्फ(pusa early dwarf),पुसा रुबी(pusa rubi),मारग्लोव, पुसा गौरव,अरका शितल,बेस्ट ऑफ ऑल आनी सिओक्स(Sioux).हालीं टमाटाच्यो रुपाली,वैशाली,रश्मि ह्या सारक्यो संकरीत जाती प्रसारीत जाल्यात.
टमाट हें उश्ण हवामानाचें पीक.ताका सरासरी तपमान २१ ते ३२ सॅ.आसूंक जाय.पूण १८ ते २७ सॅ.तापमानांत ह्या पिकाची लागवड जावंक शकता.भारतांत खंयच्या ना खंयच्या वाठारांत वर्सभर हें पीक लागवडीखाला आसता.ह्या पिकाक गाती आनी रेंव(loamy)आशिल्ली जमीन बरी मानवता.चण्र्या टमाटाचीं रोंपां तयार करून उपरांत तीं शेतांत रोयतात.टमाटाचीं वर्साक दोन-तीन पिकां घेंव येतात.तांकां १०५ ते १३५ दिसांचो काळ लागता.बियांचें प्रमाण दर हॅक्टरीं ४०० ते ५०० ग्राम लागता.७.५ ते १० सेंमी.उंचायेचीं आनी घट्ट खोडाचीं रोंपां शेतांत लायतात.दोन ओळींनी आनी दोन रोंपांमदीं ७५x४५ सेंमी.अंतर दवरुंक जाय.हॅक्टरी २० टन शेणखत आनी ११० किलो नत्र,१०० किलो स्फुरद,६० किलो पालाश दिवंचें पडटा.ह्या झाडाक फावो तितलेंच उदक दिवंचें पडटा.तशेंच झाडाक बडयेचो आदार दिवंचो पडटा.
टमाटाच्या झाडार फळां पोखरपी कीड इपीलाचना बिटल(Epilachana beetle)ह्यो मुखेल किडी पडटात.ताचेखातीर ४०० मिली.क्किनोलफॉस,२५०लिटर उदकांत घालून फवारचें.मोझेक वा चुड्डो मुड्डो,मर,भुरी हे रोग ह्या झाडाक लागतात.झोझेक वा मर हे रोग टमाटाच्या झाडाक लागल्यार २५० मिली.डायमाथोएट २५० लि.उदकांत घालून फवारचें.भुरी ह्या रोगाखातीर ७५० ग्राम वेटेवलं सल्फर २५० लि.उदकांत घालून फवारचें.
गोंयांत टमाट बक्टेरियल विल्ट तशेंच ब्रॉन्झ विल्ट नांवाच्या रोगांक बळी पडटा.देखून चड प्रमाणांत पीक येना.वैशाली,कर्नाटक,हायब्रीड ह्यो टमाटाच्यो संकरीत जाती.हाचे दर हॅक्टरी लागपी बियाणांचें प्रमाण १२५ ते २०० ग्राम इतलें आसता.पिकावळ तयार जावपाचो तेंप ११० ते ११५ दीस आनी दर हॅक्टरी उत्पन्न ७५००० ते ८७५०० किलो आसता.टमाट ही पुश्टीक खाण दिवपी भाजी आसा,जातूंत जीवनसत्वां आनेऐ खनिजांचें प्रमाण भरपूर आसता. -यादवेंद्र देसाय
टॅक्सास:अमेरिकेच्या दक्षिण-मध्य भागांतले दुसरें व्हड राज्य.
