आशिल्लीच .ताणें ती लग्नामाटवांत वचचे आदीं एकफावट तिचो हात धरपाचें थारायलें.तेन्नाच भायर मोड आयलें आनी मळबांत जोगलां मारपाक लागलीं.होच वेळ सादून गंधीन तिचो हात धरलो.त्याच खिणाक वीज ताच्या माथ्यार पडून ताका त्या खिणाक मरण आयलें.फुडें व्हड दबाज्यान मुकुंद आनी किशोरीचें लग्न जालें,अशे रितीन तुळशीव्रताच्या प्रभावान किशोरीचें वैधव्य टळले.
तुळजाभवानीः नामनेची देवी भवानी हिचें एक रुप.हिका त्वरीता,त्वरजा,तुरजा,तुकाई अशीं आनीकय नांवां आसात.त्वरजा वा तुरजा ह्या संस्कृतत नांवापसून तुळजा हें नांव जालां आसुये.सुक्रार हो देवीचे उपासनेंतलो म्हत्वाचो वार.तुकाई हें नांव तुक्क म्हळ्यार शुक्र ह्या द्रवीड उतरापसून तयार जालां.देखून ‘सुक्राराची देवी’ ह्या अर्थान तुकाई हें उतर आयिल्लें दिसता.
तुळजाभवानीचें मुखेल थळ महाराष्ट्रांतल्या उस्मानाबाद जिल्ह्यांतल्या तुळजापूर ह्या गांवांत आसा.ह्या देवळांतली तुळजाभवानीची मूर्त काळ्या पाशाणाचेर उंच शींवासनाचेर उबी आसा.माथ्यार मुकुटाचेर सयोनिलंग आसून मुकुटापोंदच्यान केसांचे आगळ भायर आयल्यात.ही अश्टभुजादेवी आसून तिच्या हातांत बाण,चक्र,शंख,धणू,पानपत्र आनी राकेसाची शेंडी आदी वस्तू आसात.फाटीर बाणांचो भातो आसा.तिचो उजवो पांय महिषासुराचेर आसून ताचे उजवेकडेन शींव आनी ताचेसकयल मार्कंडेय ऋषी आसा.ही मुर्त सतराव्या अठाव्या शतमानांतली आसतली अशें अभ्यासकांचें मत आसा.
भारतांत महिषमर्दिनी अष्टभुजेची उपासना पुर्विल्ली आसली तरी तुळजाभवानी ह्या नांवान महाराष्ट्रंत तिची उपासना नेमकी केन्ना सुरु जाली हाची खबर मेळना.इ.स.च्या इकराव्या शतमानांत परमार उपनांवाचें एक राजघराणें कर्नाटकांतल्यान मिथिलेंत गेलें.त्या घराण्यांतल्या हरिसिंहदेव नांवाच्या राजान इ.स.1324 त आपली कुलदेवता म्हणून तुळजाभवानीचीं देवळां बांदलीं अशी म्हायती मेळटा.भागांव आनी काठमांडूक तुळजाभवानीचीं देवळां आसात.गुरुचरित्र आनी शिवभारत आदी ग्रंथांनी आनी इतिहासीक कागदपत्रांनी तुळजाभवानी आनी तुळजापूरचे इ.स.1300 च्या उपरांतचे उल्लेख मेळटात.
रावणाचें पारिपत्य करुंक गेल्ल्या रामाक हिणें जैताचो वर दिल्लो देखून हिका रामवरदायिनी अशेंय नांव पडलां अशी एक कथा एकनाथान भावार्थ रामायणांत दिल्ली आसा.
रामवरदायिनी ही मोरे हांची कुलदेवता.तिचे थळ प्रतापगडाच्या मुळसांत आशिल्ल्या पार ह्या गांवांत आसा.फुडें मोरे हाका हारयतकच शिवाजी महाराजान प्रतापगडाचेर हे देवीची स्थापना केली.अफजलखानाक मारतकच ताणें थंय तिचें देवूळ बांदलें आनी नेपाळाळतल्यान गंडकी शिळेची मूर्त हाडून तिची नव्यान प्रतिश्ठापना केली.पुण्यालागसार सिंहगडाच्या मुळसांत कोंढणपूराकय तुकाईचें एक देवूळ आसा.
तुळजाभवानी ही समर्थ रामदाससाचीय कुळदेवता आशिल्ली.ताणें तिचेर जायतीं स्तोत्रां रचल्यांत.प्रतापगडाचेर तिची स्थापना रामदासाचेच हस्तूकीं जाली अशें म्हण्टात.महाराष्ट्रांतल्या जायत्या घराण्यांची ही कुलदेवता.महाराष्ट्राचे संस्कृतीक जिणेंत एक प्रेरक शक्त म्हणून तिची नामना आसा.
तुळस- 1 (मराठीः तुळस; हिंदी,गुजराती,कन्नड,संस्कृतःतूर्य,तुलसी ;इंगलीशःसेक्रेड बेझिल;लॅटीनः ऑक्सिमम सँक्टम;कूळः लॅबिएटी).
ही वर्सभर जियेवपी वनस्पत भारतांत सगळे कडेन हिंदूंच्या घराच्या दारांत लायिल्ली दिश्टी पडटा.हिंदू धर्मांत तुळशीक देवी मानल्या.आयुर्वेदांत तुळशीच्या गुणधर्मांचें वर्णन केलां तें अशें-तिखट स्वाद,कांय प्रमाणांत कडवट,पचपाक हलकी सात्वीक.
तुळस सादारणपणान 30-75 सेंमी.ऊंच वाडटा.पानां सादी एकामेकांसामकार आनी लांबट आसतात.फुलांक केंसरां अशें म्हण्टात.तुळशीचो उगम खंय जालो,हाचो स्पश्ट उल्लेख मेळना.तरी पूण भारत हें उगम स्थान आसूंक जाय अशें तज्ञाचें मत आसा. तुळशीचे दोन मुखेल प्रकार आसात ते अशे- 1.रामतुळस-हिका कांयकडेन श्रीतुळस म्हणून वळखतात.हिचीं पानां पाचवीं आसातात.
2.कृष्णतुळस-हिका श्याम तुळस अशेंय म्हण्टात.हिच्या पानांचो रंग थोडोसो काळसर आसता.वखदां तयार करतना हेच तुळशीचो वापर करतात.
तुळशीच्यो कितल्योश्योच जाती आसात.जम्मूचे एक संस्थेन तुळशीच्या सुमार 50 जातींचो संग्रह केला.हातूंतल्यो कांय म्हत्वाच्यो जाती अशो-
रानतुळस-हिका कुठेरक अशेंय म्हण्टात.रक्तदोश.नेत्रदोश,कोड ह्या रोगांचेर तिचो वापर करतात.
मरुवक-आंगाक जाल्ल्या घायांचेर तशेंच विखारी जीव चाबल्यार हे तुळशीचो उपेग करतात.
दद्रिहतुळस-ही तुळस बंगाल,नेपाळांत चड प्रमाणामत मेळटा.सूज,संधीवात हांचेआड तिचो वापर करतात.
बाबीतुळस-ही तुळस पंजाब,बंगालांत मेळटा.पानांचो वास लवंगाभाशेन आशिल्ल्यान फोडणी दिवपाक तिचो वापर करतात.
तुकाशमिय-हे जातीची तुळस अस्तंत भारत आनी इराणांत मेळटा.ही तुळस कुश्ठरोगाआड वापरतात.क्षेत्रीय अनुसंधान शाळा,जम्मू हे संस्थेन हालीच एक क्लॉसिमम नांवाची तुळशीची सुदारीत जात विकसीत केल्या.हे जातींत 50% युजीनॉल नांवाचें तेल आसता.हें तेल खुबश्या वखदांनी वापरतात.
तुळस खंयचेय जमनींत वाडटा,पूण काळे सुपीक मातयेंत तीबरे तरेन वाडटा.तुळशीची लागवड बियांपसून करतात.पावसा दिसांनी जळींमळीं तुळशीचीं रोंपां किल्लून येतात.हीं रोंपां हुमटावन दुसरे कडेन लावपाक जातात.तुळशीक रोग-किडीची बादा जायना.
तुळशीच्या दरेका भागाचे वखदी उपेग जातात.थंडी.खांक,कफ तशेंच जोर उणो करपाक तुळशीच्या पानांचो रोस उपेगी पडटा.कान दुखल्यार कानांत तुळशीच्या पानांच्या रोसाचे थेंबे घालतात.तुळशींची पानां चाबून खाल्यार रगत शुध्द जाता.तशेंच मलेरियाच्या दुशीत तत्त्वाचो
