वस्तू विणटाले. देखून ह्या नाचाक तेय्यट्टम अशें नांव पडलें अशें म्हण्टात. वण्णान, वेलन आनी मलयन ह्या जातींची तेय्यम नाचाखातीर नामना आसा. यक्ष, यक्षिणी, भूतपिशाच्च आनी मोनजात हांचो भेस करून हो नाच करतात. संसर्गीक रोगाची धाम सुरू जातकच तिचेपसून लोकांक त्रास जावंचो न्हय देखून तेय्यम नाच करतात. ह्या वेळार एक नाचपी रसरशिल्ल्या कोळशांवयल्यान एकशें एक फावट आरतो परतो चलत वता. उपरांत ह्या नर्तकाक एक कडें इनाम म्हणून दितात. जाका हें कडें मेळटा ताका पणिक्कर (आज्ञा दिवपी) अशें नांव मेळटा. हो पणिक्कर नाचपी उपरांत हेर नाचप्यांक कोळशांचेर लोळपाची आज्ञा दिता.
तेय्यम नाचपी खळीचे दाट भड्डे कपडे वापरतात. कमराक माडाच्यो चुड्ट्यो घागर्यावरी गुठलायतात. तकलेक मुकूट घालतात. तोंडाक रंग लावन उग्रताय हाडटात आनी आंगार कंवचेचे अलंकार घालतात. ह्या नाचप्यांचे वन्यमुर्ती, ग्राममुर्ती आनी उभयमुर्ती अशे तीन प्रकार आसात. वन्यमुर्ती नाचपी नाच सुरू जावंचे आदी कोंबयाचें वा बोकड्याचें रगत पियेतात. ग्राममुर्ती सोरो पियेतात आनी उभयमुर्ती रगत आनी सोरो दोनूय पियेतात. ह्या नाचाचीं आंगिक, व्याक्षेपक आनी वाचिक अशीं तीन आंगां आसात. राग, आशिर्वाद आदीच्यो ज्यो मुद्रा आसात तांकां आंगिक म्हण्टात. नाच चालू आसतना तालाचेर जें पद्यबध्द उलोवप चलता ताका वाचिक म्हण्टात आनी मदीं मदीं ज्वा, ग्वा, हुएय्, ह्ह्ह, हीहीही आदी आवाज काडटात ताका व्याक्षेपक म्हण्टात. ह्या नाचाक साथ दिवपाक जें वाद्याचें वाजप चलता ताचीय पद्दत थारिल्ली आसा.
- कों. वि. सं. मं.
तेरें:
(पळेयात आळूं).
तेलंग, काशिनाथ त्र्यंबक:
(जल्म: ३० ऑगस्ट १८५०, मुंबय ; मरण: १ सप्टेंबर १८९३).
खर बुध्दिमत्तेचो पंडित, प्राच्यविद्या संशोधक, खांपो कायदेतज्ञ, समाजसुदारक, राजकीय विचारवंत आनी भारतीय काँग्रेस पक्षाचो एक संस्थापक. हाचो जल्म मुंबय हांगा एका मध्यम वर्गांतल्या गोंयकार घराण्यांत जालो. ताच्या बापायचें नांव बापुभाई. काशिनाथाच्या बापोलयाक भुरगें नाशिल्ल्यान ताणें काशिनाथाक पोसको घेतलो.
शाळेंत ताचें इंग्लीश आनी संस्कृत हे विशय खूब बरे आशिल्ले. मॅट्रिकेचे परिक्षेंत संस्कृत ही दुसरी भास घेवन पास जावपी हो पयलो विद्यार्थी. फुडें ताणें एल्फिन्स्टन म्हाविद्यालयांत प्रवेश घेतलो आनी १८६८ वर्सा इतिहास आनी अर्थशास्त्र हे विशय घेवन तो बी. ए. जालो. १८६९ वर्सा तो संस्कृत आनी इंग्लीश हे विशय घेवन एम. ए. जालो. उपरांत ‘भगवानदास पुरूषोत्तमदार पुरस्कार’ ही सामकी कठीण अशी मानिल्ली संस्कृताची परिक्षाय तो पास जालो. सदांच पयल्या क्रमांकान पास जायत राविल्ल्यान ताका जायत्यो शिश्यवृत्यो आनी इनामा फावो जालीं. पिरायेच्या बाविसाव्या वर्सा ताणें एल. एल. बी. ची परिक्षा पास जावन मुंबय हाय कोर्टांत वकिलीच्या वेवसायाक सुरवात केली. मजगतच्या काळांत तो भैरवनाथ कानविंदे हाचे पुतळाबेन (अन्नपूर्णाबाई) हे चलयेकडेन लग्न जालो. इ.स. १८६७ ते १८७२ ह्या काळांत तो एल्फिन्स्टन म्हाविद्यालयाचो फॅलो आशिल्लो. पिरायेच्या विसाव्या वर्सा ताणें आद्य शंकराचार्याचें चरित्र बरयलें. एकविसाव्या वर्सा तो मुंबय महानगरपालिकेचो वांगडी जालो.
डॉ. बेवर हाचो रामायणाविशींचो सिध्दान्त ताणें पिरायेच्या बाविसाव्या वर्सा खोडून काडलो. तशेंच भगवदगीता ही बायबला वयल्यान रचल्या ह्या लेरिंगेच्या प्रतिपादनाक मुद्यांसयत जाप दिवन ताणें तें मत फट थारायलें.
पिरायेच्या ३२ व्या वर्सा तो १८८२ च्या एज्युकेशन कमिशनाचो अशासकीय वांगडी जालो. ताचे उपरांत दोन वर्सांनी तो मुंबय कायदे मंडळाचो सभासद जालो. ३५ व्या वर्सा ताणें फिरोझशाह मेहता आनी बद्रुद्दिन तय्यबजी हांच्या आदारान बॉम्बे प्रेसिडेन्सी असोसिएशनाची स्थापणूक केली. इ.स. १८८९ वर्सा मुंबय हाय कोर्टाचो न्यायाधीश म्हणून ताची नेमणूक जाली.
हिंदू कायद्यांतल्या सुदारणांचो ताणें पुरस्कार केलो. संमती पिरायेच्या बिलाचोय ताणें नेटान पुरस्कार केल्लो. १५ ते १६ वर्सांमेरेन चलयांचें लग्न जावंचे न्हय अशें ताचें मत आशिल्लें. तो समाजीक सुदारणेचो पुरस्कर्तो आशिल्लो. स्त्रीशिक्षण, विधवाविवाह, स्त्रीविमोचन हे विशीं तो सदांच फुडाकार घेतलो. जातीचीं बंधनां सदळ जावंची अशेंय ताचें मत आशिल्लें.
मुंबय काँग्रेसची स्थापणूक करपाक ताणें फुडाकार घेतलो. १८८५ – ८९ मेरेन तो काँग्रेसीचो चिटणीस आशिल्लो. १८९२ वर्सा ताची मुंबय विश्र्वविद्यालयाचो कुलगुरू म्हणून नेमणूक जाली. ह्या विद्यापिठाचो तो पयलो भारतीय कुलगुरू.
मराठी, संस्कृत, इंग्लीश ह्या भाशांवांगडाच फ्रेंच, जर्मन ह्यो भाशाय ताका बर्योय येताल्यो. कायद्याप्रमाण इतिहास, राज्यशास्त्र, भाशा, साहित्य ह्या विशयांचेरूय ताचो खोलायेन अभ्यास आशिल्लो. संशोधन क्षेत्रांतूय ताणें मोलादीक वावर केला.
न्यायमुर्ती तेलंग हो दादाभाई नौरोजी, डॉ. भाऊ दाजी लाड, विश्वनाथ नारायण मंडलिक हांचे परंपरेंत वाडलो. ताच्या विचारांचेर जॉन स्टुअर्ट मिल, हक्सले आनी चड करून स्पॅन्सर ह्या ब्रिटीश उदारमतवादी विचारवंतांचो प्रभाव पडिल्लो. ताच्या काळांतल्यो विंगड विंगड संस्था आनी चळवळीं कडेन तेलंगाचो लागींचो संबंद आशिल्लो. स्टुडंट्स लिटररी ॲण्ड सायण्टिफिक सोसायटीचो तो इ.स. १८७२ ते १८८९ मेरेन कारभारी आशिल्लो. ह्या काळांत ताणें स्त्रीशिक्षणाच्या कार्याक गती दिली. मुंबय विद्यापिठाच्या सिनेट आनी सिंडीकेटाचो तो कितलीशींच वर्सां वांगडी आशिल्लो. ताणें तयार केल्ल्या अभ्यासक्रमाच्या आराखड्याक विद्यापिठान इ.स. १८९२ वर्सा मान्यताय दिली.
मुंबय महानगरपालिकेच्या कारभारांत सुदारणा कारपाच्या कामांत ताणें मुखेलपणान वांटो घेतिल्लो. बॉम्बे असोसिएशन आनी इस्ट इंडिया असोसिएशन मुंबय फांट्याचो तो कितलीशींच वर्सां वांगडी आशिल्लो. हिंदू समाजांतल्यो सगळ्यो जाती, उपजाती एकठांय हाडपाच्या हेतान इ.स. १८८८ वर्सा ताणें हिंदू युनियन क्लबाची स्थापणूक केल्ली. समाजांत नव्या विचारांचो प्रसार जावन लोकजागृताय जावंची ह्या हेतून ताणें मुंबय हेमंत व्याख्यानमाळ सुरू केली. मराठी भास आनी वाडमय हांचे उदरगतीखातीर ताणें ‘महाराष्ट्र भाषा संवर्धक मंडळी’ची स्थापणूक केली. ‘शास्त्र व रूढी यांच्याविषयी बलाबल विचार’ आनी ‘समाजिक विषयांसंबंधी तडजोड’ ह्या धर्मीक सुदारणाविशीं मांडिल्ल्या विचारांचे ताचे मराठी ग्रंथ खूब गाजले. भर्तूहरीची ‘नीती व वैराग्य शतके’ आनी ‘मुद्राराक्षस’ नाटक हे ताचे संपादीत ग्रंथ. ‘शहाणा नाथन’, ‘स्थानीक स्वराजयव्यवस्था’ हे ताचे आनीक दोन अणकारीत ग्रंथ आसात. ताचे चडशे ग्रंथ अणकारीत स्वरुपाचे आसात. ताणें इंग्लिशींतूय खूब लिखाण केलां. मॅक्समुल्लरच्या प्राच्य धर्म ग्रंथमाशेंत भगवद्गीता आनी अनुगीता हे तेलंग हांणे केल्ले अणकार उजवाडा आयिल्ले. ताचे कांय स्फुट लेख ‘जर्नल ऑफ ध रॉयल एशियाटिक
